TOTALE MAANSVERDUISTERING
WOENSDAGAVOND 15 JUNI - DONDERDAG 16 JUNI 2011

Live webcasts van de totale maansverduistering:

Waarnemingsmogelijkheden:

Totale maansverduistering te donker om te zien?

In de nacht van woensdag 15 op donderdag 16 juni 2011 vindt een totale maansverduistering plaats. Vanuit Nederland is alleen het tweede gedeelte van de eclips zichtbaar. Helaas speelt het begin zich onder de horizon af.

Ongeveer zo zal de totaal verduisterde maan te zien zijn: laag boven de zuidoostelijke horizon en in de nog lichte avondschemering.

De gedeeltelijke fase van maansverduistering begint om 20.23 u. en de totale fase om 21.22 u. Op beide tijdstippen is het bij ons nog dag, want de zon gaat pas om 22.01 onder. Iets voor zonsondergang, om 21.54 u., komt de volledig verduisterde maan op. Omdat de maan nog slechts een zwak, rood licht weerkaatst, zal die opkomst alleen te zien zijn bij kraakhelder weer en een vrij uitzicht over de zuidoostelijke horizon.

Een prachtige foto van de totale maansverduistering van 3-4 maart 2007, gemaakt door Marco Verstraaten (Twisk, Noord-Holland).

Naarmate de zon langer onder is, wordt ook de schemering donkerder (al wordt het in de zomermaanden bij ons nooit helemaal nacht). Om 22.13 u. vindt het maximum van de totale fase plaats en staat de maan 6 graden boven de horizon. Om 23.03 u.staat de maan al 11 graden boven de horizon. Op dat moment eindigt de totale fase en komt aan de linker maanrand het zonlicht weer tevoorschijn. Steeds groter wordt de zonbeschenen 'sikkel', totdat de maan om 00.02 u. helemaal uit de schaduw is en weer 'vol' aan de hemel schijnt. Tot 01.01 u. is nog wel sprake van een bijschaduwverduistering Maar daar is niet veel bijzonders aan te zien.

De totale maansverduistering van 15-16 juni 2011. Het verloop van de maansverduistering is in de figuur afgebeeld. Daarbij zijn de volgende momenten van belang. Om 19.25 u. treedt de maan de bijschaduw van de aarde binnen (P1). Om 20.23 u. treedt de maan in de donkere slagschaduw van de aarde (U1) en om 21.22 u. is de maan totaal verduisterd (U2). Dit is allemaal nog niet te zien omdat de maan bij ons nog onder de horizon staat. Bij het maximum van de totaliteit (om 22.13 u.) staat de maan al wel boven de horizon (Greatest). Om 23.03 u. is te totaliteit ten einde (U3). Daarna groeit de maan weer aan en is vanaf 00.02 u. weer ' vol' (U4). De oostelijke rand van de maan blijft dan nog een heel klein beetje fletser dan de westelijke rand. Dat is omdat de maan zich nog in de bijschaduw bevindt. Om 01.01 u. is dat voorbij en is het weer helemaal ' volle maan'. Illustratie: Fred Espenak/NASA Goddard Space Flight Center.

Het is jammer is dat de totale fase van deze maansverduistering in de avondschemering plaatsvindt. Totale maansverduisteringen zijn altijd een prachtig schouwspel vanwege de zwakke, oranje-rode gloed die de maan nog weerkaatst. Dat is afkomstig van het rode deel van het zonlicht dat door onze dikke aardatmosfeer wordt afgebogen. Vanaf de maan is namelijk een oranjerode ring om de aarde te zien: het licht van alle zonsondergangen én zonsopkomsten, afkomstig van de zon die achter de aarde schuilgaat.

Vanaf de maan gezien wordt de zon door de aarde verduisterd.

Meer naar het oosten en zuiden op aarde, zoals in het Midden-Oosten, Afrika, India, Indonesië en Australië, is de zon al langer onder en kan men 's nachts genieten van de verduistering.

Het zichtbaarheidsgebied van de totale maansverduistering. In Zuid-Afrika is de waarnemingssituatie ideaal. De maan staat daar 's nachts hoog aan de hemel. Illustratie: Fred Espenak/ NASA Goddard Space Flight Center.

De aarde gezien vanaf het centrum van de maan ten tijde van het maximum van de totaliteit.

IJslandse vulkaan kan roet in het eten gooien

Een belangrijke vraag is nog of de totale fase van de maansverduistering dit keer te zien zal zijn. Ten eerste gaat het om een zeer diepe eclips. De maan trekt bijna door het centrum van de aardschaduw, waar het minste zonlicht naar wordt afgebogen. Ten tweede kan een totale maansverduistering donkerder worden als zich veel stof in de aardatmosfeer bevindt. De maansverduistering van 9 december 1992 was bijvoorbeeld zeer donker, doordat de vulkaan Mount Pinatubo op de Filippijnen zeer actief was. Op 21 mei j.l. barstte de vulkaan Grimsvötn op IJsland uit, waarbij as en zwaveldioxide tot 20 km hoogte werd uitgestoten. Dat zweeft voor een deel nog in de stratosfeer, waardoor ook deze maansverduistering roder en donkerder kan worden dan normaal.

Satellietbeeld van de aswolk van de IJslandse vulkaan Grimsvötn op 23 mei 2011, 11.49 u. UT (Bron: Eumetsat)

Ook uitgestrekte wolkengebieden kunnen voor donkerder eclipsen zorgen. De Fransman André-Louis Danjon (1890-1967) heeft daarom een helderheidsschaal opgesteld voor maansverduisteringen. Deze Danjonschaal kent vijf gradaties: L = 0: Zeer donkere eclips. De maan is bijna onzichtbaar, vooral bij het centrale deel van de kernschaduw. L = 1: Donkere eclips, grijze of bruinachtige kleur; details op het oppervlak zijn nauwelijks zichtbaar. L = 2: Donkerrode of roestkleurige eclips, met een zeer donker centraal deel van de kernschaduwen een relatief heldere rand. L = 3: Steenrode eclips, met een heldere of geelachtige rand. L = 4: Zeer heldere, koper-achtige rode of oranje-achtige eclips, met een zeer heldere blauw-achtige rand.

Het schatten van de helderheid van de maaneclips wordt het best met het blote oog gedaan of met kleine telescopen of verrekijkers. Het is ook nuttig om een schatting te maken bij het begin of bij het einde van de totaliteit en tijdens het maximum van de eclips. Op die manier is een idee te krijgen van de variaties in kleur en helderheid in de verschillende delen van de schaduw.

Fotoverslag

De vorige totale maansverduistering die in onze streken zichtbaar was, vond plaats op 21 december 2010. Door bewolking was daar in Europa niets van te zien. Wel is van de maansverduistering van 28 juni 2008 hier een fraai fotoverslag te vinden.

Gaat u foto's maken van de eclips? Stuur de beste gelukte (maximaal 3!) voor plaatsing naar maaneclips(at)astronet.nl.

Eerstvolgende totale maansverduistering

Op 10 december 2011 vindt weer een totale maansverduistering plaats. Hiervan zal bij ons alleen het einde van de gedeeltelijke verduistering, dus niet de totaliteit, te zien zijn. De eerstvolgende totale maansverduistering die helemaal bij ons kan worden worden waargenomen, vindt plaats op 28 september 2015.

De tabel hieronder bevat alle totale maansverduisteringen tot en met 2030. Sommige zijn niet waarneembaar vanuit onze streken. Het is bij ons dan dag en de maan (die immers vol is en dus recht tegenover de zon aan de hemel staat) staat onder horizon. In een dergelijk geval ontbreekt een waarde bij de kolom 'hoogte'.

Voor elke verduistering vermeldt de tabel het tijdstip van het maximum van de totaliteit (in UT: Universal Time, ofwel Wereldtijd; in de periode van wintertijd moet hier één uur, en in de periode met zomertijd twee uur worden bijgeteld), en de duur van de totale fase in uren en minuten. De hoogte van de maan geldt voor het maximum van de totaliteit en is berekend voor midden-Nederland (52°00' NB, 05°30' OL). Bij de verduistering van 2022 vindt het begin van de totale fase nog net boven de horizon plaats.

Totale maansverduisteringen tot en met 2030


Jaar  datum            maximum   tot.duur   hoogte
                   	 (UT)     (u.min.)      (°)


2011  15 juni       	20.11       1.42      	 1
2011  10 december  	14.31         56
2014  15 april      	07.48       1.16
2014   8 oktober    	10.52       1.02
2015   4 april      	12.03         24
2015  28 september 	02.47       1.18    	24
2018  31 januari    	13.32       1.22
2018  27 juli       	20.23       1.38     	 6
2019  21 januari   	05.13       1.08     	21
2021  26 mei        	11.20         24
2022  16 mei        	04.11       1.28     	-3
2022   8 november   	10.59       1.24
2025  14 maart      	06.58       1.02
2025   7 november   	18.11       1.24    	10
2026   3 maart      	11.36       1.02
2028  31 december  	16.50       1.12    	10
2029  26 juni       	03.24       1.44     	 0
2029  20 december  	22.38         56    	59