TOTALE MAANSVERDUISTERING
ZATERDAG/ZONDAG 3-4 MAART 2007

In de nacht van zaterdag 3 op zondag 4 maart vond een totale maansverduistering plaats. Astronet en Astroforum verzorgden in samenwerking met Sterrenwacht Copernicus te Overveen, Volkssterrenwacht Mira te Grimbergen (België) en Serviastro te Barcelona (Spanje) een live webcast van de verduistering.

De beelden van de webcasts via deze pagina werden bekeken door ruim 439.500 bezoekers. De aparte pagina van Astroforum.nl trok een kwart miljoen bezoekers. Het forum begon te 'roken' toen het sensatieweblog Geenstijl er ineens naar linkte. Gelukkig konden de servers het allemaal aan.


FOTO'S VAN DE VERDUISTERING




Arie Pier Nagel maakte de ze opname met een 11 cm APO en Canon 400D, de maan werd ongeveer 2 seconden belicht en de sterrenhemel 20 sec. ISO 400.



Jörgen Blom (Stockholm, Zweden) legde vast hoe de ster 56 Leonis op 4 maart om 00.04 uur vanachter de totaal verduisterde maan tevoorschijn kwam. f/9.8 10-cm Vixen refractor, 10 seconds belichting op ISO 800 diafilm.



Foto: Marco Verstraaten (Twisk, Noord-Holland).
C11 f6,3 en een Nikon D70. 13 sec. belicht op ISO 200.



Sterrenwacht Copernicus in Overveen tijdens het maximum van de totaliteit.
Foto: Carl Koppeschaar. Nikon D200 f2.8/55 mm, 13 sec. op ISO 400.






Foto's: Henk Bril (Nieuwstadt).
Canon 350d achter een Takahashi Sky90 lenzentelescoop.


Victor van Wulfen fotografeerde bij Sterrenwacht Copernicus in Overveen.
Foto: Victor van Wulfen. Meer foto's bij Clearskies.nl





Soms konden foto's heel eenvoudig worden gemaakt door een digitale camera achter het oculair van de kijker te houden.
Foto's: Carl Koppeschaar.




Het mooist was de totaliteit met een lichtsterke verrekijker te bekijken.
Foto's: Carl Koppeschaar.




Dit was één van uw helden van de avond: Norbert Schmidt, die vanuit Sterrenwacht Copernicus in Overveen live beelden van de verduistering de wereld in zond.
Foto's: Carl Koppeschaar.



Sommige waarnemers gebruikten fabelachtige apparatuur.
Foto: Carl Koppeschaar.



Ook Bas van Beek fotografeerde bij Sterrenwacht Copernicus. Hij gebruikte een Genesis SDF, f5.4/101 mm refractor van Tele Vue en een Canon 350 DH, 2 tot 3 seconden belichting bij ISO 100.



Ada Molkenboer fotografeerde de eclips vanuit Utrecht. Hier een detailopname.
Meer foto's.



Foto: Guido Tweepenninckx (Brussel, België).
900 mm telescoop, Canon 300D.


Foto: Adrie Koorn (Lelystad).
23.47 u. ISO 1600,TV 3.2 AV 5.6 300 mm lens.



Foto: Hans Hagebout (Hoofddorp).
Pentax K10D, Sigma 70-210.

Fotogalerijen:


WEBCASTS




Live webcast op 3/4 maart
werd verzorgd door
Astroforum.nl en Sterrenwacht Copernicus


Live webcast op 3/4 maart
werd verzorgd door
Volkssterrenwacht Mira te Grimbergen (België)


Live webcast op 3/4 maart,
werd verzorgd door
Serviastro (Barcelona, Spanje)



Het verloop van de totale maansverduistering van 3/4 maart 2007.
Illustratie: Sp!ts / Ian Morison, Jodrell Bank Observatory, University of Manchester

Overige live webcasts:


ALGEMEEN


De maan zo rood als bloed

Van zaterdag op zondag 3/4 maart 2007 vond een totale maansverduistering plaats. Het bijzondere was dat de verduistering in Nederland en België van begin tot einde was te zien.

De verduistering duurde van 22.30 tot 02.11 uur. De intrede van de Maan in de donkere kernschaduw van de aarde begon om 23.44 uur. Om 00.21 uur was de maan het diepst in de kernschaduw gedompeld. Om 00.58 viel weer zonlicht op de linkerrand van de maan en was de totaliteit ten einde. Steeds groter werd het maansikkeltje totdat om 02.11 uur de maan weer gewoon 'vol' was.



Tijdens de totaliteit (midden) straalt de maan met een oranje-rode gloed.
Foto van de maansverduistering van 8/9 november 2003: Robert Smallegange (Leeuwarden)

Bij een maansverduistering trekt de maan door de schaduw van de aarde. Er ontbreekt een ‘hap’ uit de volle maan en die wordt steeds groter totdat de maan volledig door de donkere aardschaduw is ‘opgeslokt’. De maan is dan niet helemaal onzichtbaar, maar straalt nog met een donkere, oranje-rode gloed. Vanaf de maan gezien is namelijk een oranje-rode ring om aarde te zien: het licht van alle zonsondergangen en zonsopkomsten op onze planeet.



Vanaf de maan gezien wordt de zon door de aarde verduisterd.

Het verloop van de maansverduistering is in de figuur afgebeeld. Daarbij waren de volgende momenten van belang. Tussen 21.18 en 22.30 uur, alsook tussen 02.11 en 03.23 uur, bevond de maan zich in de bijschaduw van de aarde. Aan de nachtzijde van de aarde onderscheidt men een donkere kernschaduw (umbra), met daaromheen een bijschaduw (penumbra). Hetzelfde effect doet zich voor als we een voorwerp tussen een lamp en een stuk papier houden. Ook dan ontstaan een donkere slagschaduw met daaromheen een lichtgrijze bijschaduw. Dat lichtgrijze gedeelte is het gebied waar nog wel een deel van het lamplicht doordringt. In de natuur is de schaduw van de aarde een lange, spitse kegel. Ter hoogte van het gebied waar de maan doorheen trekt, is de middellijn van die kegel tweeënhalf tot driemaal groter dan de maanmiddellijn zelf. De omringende bijschaduwkegel beslaat gewoonlijk één maanmiddellijn rond de slagschaduw.



De totale maansverduistering van 3/4 maart 2007. De donkere cirkel is een doorsnee, op maanafstand, van de slagschaduw van de aarde. De buitenste grijze cirkelomtrek stelt de bijschaduw voor. De pijl bij Noord wijst naar de noordelijke hemelpool; de pijl bij Zenit 1 duidt de richting van het zenit (hoogste punt aan de hemel) aan ten tijde van het begin van de verduistering. De pijl bij Zenit 2 is de richting van het zenit ten tijde van het einde van de verduistering. De streepjeslijn stelt de ecliptica voor: het aan de hemel geprojecteerde vlak van de aardbaan.
1) Maan komt de kernschaduw binnen: 22.30 uur. 2) Begin van de totale verduistering: 23.44 uur. 3) Maximum van de totaliteit: 00.21 uur. 4) Einde van de totaliteit: 00.58 uur. 5) Maan verlaat de kernschaduw: 02.11 uur. Illustratie: Sterrengids 2007, Stichting De Koepel

Van een bijschaduwverduistering is doorgaans niet veel te zien. Op de maan vindt dan een gedeeltelijke zonsverduistering plaats en daradoor valt er nog gewoon zonlicht op de bodem. Alleen waar het zonnesikkeltje al heel klein is geworden, kan een verzwakking worden opgemerkt van het teruggekaatste maanlicht. Rond 22.00 uur was al te zien hoe het onderste deel van de volle maan minder fel verlicht was dan het bovenste gedeelte. En na 02.11 uur was datzelfde verschil te zien tussen de nog wat donkerder rechterkant en de veel fellere linkerkant van de maan. Het beste waren deze verschillen te zien als het maanbeeld met een verrekijker of een telescoop op een stuk wit papier werd geprojecteerd of als wolkenflarden voor de maan langs trokken.



Compositie van de totale maansverduistering van 8/9 november 2003.
Foto: Theo Scholten

De maansverduistering kon met het blote oog worden gevolgd. Maar het verschijnsel was nog indrukwekkender door een verrekijker. Wie de maansverduistering door een echte telescoop wilde bekijken kon dat doen bij een van de publiekssterrenwachten. Daarvan waren van zaterdag op zondag een zeventigtal in Nederland en een veertigtal in Vlaanderen geopend.

Op 28 augustus dit jaar vindt weer een totale maansverduistering plaats. Deze is echter niet vanuit Nederland en België te zien. De eerstvolgende totale maansverduistering die wel bij ons te zien is, vindt plaats op 21 februari 2008. Daarna is het wachten tot 28 september 2015, 27 juli 2018, 21 januari 2019, 7 november 2025 en 31 december 2028. Al deze maansverduistering staan echter een stuk lager boven de horizon en zijn dus niet zo mooi als die van 3/4 maart 2007. Pas op 20 december 2029 is er weer een totale maansverduistering die bij ons zeer hoog aan de hemel staat.

Kleur en helderheid van totale maansverduisteringen

Wie praktisch onderzoek wil doen aan maansverduisteringen, kan op eenvoudige wijze metingen verrichten aan de helderheid van de maan tijdens de totale fase. Hoe helder blijft de maan? Doorgaans verzwakt het maanlicht met een factor tienduizend, ofwel tien magnituden. Dus van magnitude -12,7 bij Volle Maan tot magnitude -2,7 tijdens de totale verduisteringsfase. Maar dat is nooit precies van tevoren te voorspellen.

Volgens de Franse astronoom Danjon (1890-1967) zou de helderheid van de totale verduistering afhangen van de 11-jaarlijkse zonnevlekkencyclus. Kort na een minimum aan zonnevlekken zouden de verduisteringen zeer donker zijn, om dan in de loop van de volgende jaren geleidelijk in helderheid toe te nemen. Dit zou zo doorgaan tot vlak voor het volgende zonnevlekkenminimum, waarna de verduisteringen weer heel donker zouden beginnen.

Nu is de dichtheid van de aardatmosfeer boven een hoogte van circa 200 km afhankelijk van de zonnevlekkencyclus. In jaren met veel zonnevlekken (1957, 1968, 1979, 1989 en 2000 en straks 2010/11) is die groter dan in jaren met weinig zonnevlekken (1964, 1976, 1986, 1995 en 2006/07). Dat werd al kort na de lancering van de eerste kunstmanen vastgesteld aan de hand van de wrijving die deze objecten ondergingen tijdens hun omloop om de aarde. Toch is het moeilijk voorstelbaar dat de hoge aardatmosfeer zóveel extra zonlicht zou afbuigen. Bovendien: hoe ontstaat dan de abrupte overgang van zeer heldere naar zeer donkere verduisteringen ten tijde van het zonnevlekkenminimum?

Veel waarschijnlijker zijn de helderheidsverschillen van 'aardse' oorsprong, zoals veel stof in onze atmosfeer door vulkaanuitbarstingen. Maanden na de uitbarstingen van de vulkanen Krakatau (1883), Mont Pelée (1902), Gunung Agung (1963), El Chichón (1982) en Pinatubo (1991) volgden totale maansverduisteringen die zeer donker, of voor het blote oog zelfs volkomen onzichtbaar waren. Daarom kan iedere maansverduistering voor een verrassing zorgen!

Schaal van Danjon

Met het blote oog kan de helderheid van een maansverduistering worden geschat. Dit gebeurt aan de hand van een schaal, die werd ontworpen door de al eerdere genoemde Franse astronoom Danjon. Hierin worden de kleur en helderheid van de totaal verduisterde maan als volgt omschreven:

Natuurlijk heeft zo'n Danjon-schatting alleen waarde als ook rekening wordt gehouden met de hoogte van de maan boven de horizon en de doorzichtigheid van de lucht.

De verduistering van 3-4 maart 2007 kon worden geschat als tussen L=3 en L=4. De maan bleef tijdens het maximum van de totaliteit iets helderder dan de planeet Saturnus.

Intrede van maankraters

Wie over een telescoop van minimaal 60 mm opening beschikte, kon zich verdienstelijk maken door het meten van de tijdstippen waarop de middelpunten van sommige kraters op de maan in en uit de donkere aardschaduw treden. Deze tijdstippen moesten tot circa 6 seconden nauwkeurig gemeten worden. Voor de verduistering waren de volgende tijdstippen voor de intrede van enkele goed herkenbare kraters en voor twee bergpieken op de maan vorspeld.

In- en uittreden van kraters tijdens de maansverduistering


Intrede		Krater of berg	    Uittreede

22.35 		Grimaldi    	    01.06
22.25 		Riccioli  	    01.05      
22.37		Billy		    01.14              
22.34		Campanus 	    01.26          
22.49           Kepler		    01.13  
22.49 		Tycho		    01.36
22.54 		Aristarchus	    01.06            
22.57		Copernicus	    01.22         
23.02 		Pytheas   	    01.19      
23.09 		Timocharis	    01.22    
23.13		Dionysius	    01.46
23.13 		Manilius	    01.38
23.15		Bianchini	    01.08
23.16		Harpalus	    01.05
23.17		Autolyticus	    01.28
23.17		Menelaus	    01.41
23.20		Censorinus	    01.54
23.21		Pico		    01.19
23.21		Plinius		    01.46
23.21		Piton		    01.24
23.22		Goclenius	    02.01            
23.23		Plato		    01.17
23.35		Vitruvius	    01.49
23.25		Messier		    02.02
23.27		Taruntius	    02.00
23.27		Langrenus	    02.07
23.29		Eudoxus		    01.30
23.31		Proclus		    01.57
23.31		Aristoteles	    01.28
23.41		Endymion	    01.38

Ster

Aan het einde van de maansverduistering bevond zich de ster 59 Leonis (magnitude +5,0) dicht bij de noordelijke maanrand. In Groningen stond de ster om 02.13 uur op 3' afstand van de maanrand. In Utrecht was de kortste afstand 2' om 02.12 uur en in Brussel 1' om 02.13 uur. In Frankrijk werd de ster door de maan bedekt.

Lijst van totale maansverduisteringen

De tabel hieronder bevat alle totale maansverduisteringen tot en met 2030. Sommige zijn niet waarneembaar vanuit onze streken. Het is bij ons dan dag en de maan (die immers vol is en dus recht tegenover de zon aan de hemel staat) staat onder horizon. In een dergelijk geval ontbreekt een waarde bij de kolom 'hoogte'.

Voor elke verduistering vermeldt de tabel het tijdstip van het maximum van de totaliteit (in UT: Universal Time, ofwel Wereldtijd; in de periode van wintertijd moet hier één uur, en in de periode met zomertijd twee uur worden bijgeteld), en de duur van de totale fase in uren en minuten. De hoogte van de maan geldt voor het maximum van de totaliteit en is berekend voor midden-Nederland (52°00' NB, 05°30' OL). De verduisteringen van 2010 en 2022 zijn vermeld doordat het begin van hun totale fase nog plaatsvindt boven de horizon.

Totale maansverduisteringen tot en met 2030


Jaar  datum            maximum   tot.duur   hoogte
                   	 (UT)     (u.min.)      (°)

2007   3 maart      	23.21       1.10    	44
2007  28 augustus   	10.35       1.32
2008  21 februari   	03.27         52    	29
2010  21 december  	08.16       1.14  	-3
2011  15 juni       	20.11       1.42      	 1
2011  10 december  	14.31         56
2014  15 april      	07.48       1.16
2014   8 oktober    	10.52       1.02
2015   4 april      	12.03         24
2015  28 september 	02.47       1.18    	24
2018  31 januari    	13.32       1.22
2018  27 juli       	20.23       1.38     	 6
2019  21 januari   	05.13       1.08     	21
2021  26 mei        	11.20         24
2022  16 mei        	04.11       1.28     	-3
2022   8 november   	10.59       1.24
2025  14 maart      	06.58       1.02
2025   7 november   	18.11       1.24    	10
2026   3 maart      	11.36       1.02
2028  31 december  	16.50       1.12    	10
2029  26 juni       	03.24       1.44     	 0
2029  20 december  	22.38         56    	59



Door Carl Koppeschaar


MEER INFORMATIE


Totale maansverduistering van 3/4 maart 2007:

Nederlands:

Engels:


Algemene informatie:


Publiekssterrenwachten:


Voorgaande live webcasts:



Doe mee met de griepmeting !


Reken mee met ABC !