Volgende eclips: Totale maansverduistering, 15-16 juni 2011

TOTALE MAANSVERDUISTERING
DONDERDAGOCHTEND 28 OKTOBER 2004

PRACHTIGE BEELDEN VANUIT HET BUITENLAND!

Op de vroege ochtend van donderdag 28 oktober vond een totale maansverduistering plaats. Volkssterrenwacht Mira te Grimbergen (België), Paul Dolk uit Haarlem en Sterrenkids vanaf Cosmos Ontdekcentrum te Lattrop probeerden op deze pagina een live webcast te verzorgen in samenwerking met Kennislink en Astronet. Helaas was het in Nederland en België bewolkt, zodat moest worden uitgeweken naar het buitenland. Martijn Gnirrep uit Amsterdam was zo vriendelijk de archiefbeelden voor ons bij te houden.

Het weer

Uitgerekend in de nacht van woensdag op donderdag was het zwaar bewolkt in Nederland en België. Jacob Kuiper, die als meteoroloog nachtdienst had, meldde dat in het uiterste zuidwesten wat opklaringen waren. In de rest van Europa waren de weersomstandigheden eveneens slecht, met uitzondering van Noorwegen, Italië en een deel van Spanje. In de VS was het bewolkt. Daar gaf men uit arren moede de beelden vanuit Madrid door. Het was helder in Iran (te zien tot vollemaan, daarna brak de dag aan), Argentinië en Brazilië. Wij gaven beelden door vanaf de Canarische Eilanden (met af en toe bewolking) en de stations in Noorwegen.



Wolkenbeeld door Meteosoat om 04.30 u., gestuurd door Jacob Kuiper (KNMI)


INGEZONDEN OPNAMEN



Foto van Peter Lawrence vanuit England en Peter Cleary vanuit Canada
De prachtige opname hierboven toont twee foto's van de totaal totaal verduisterde maan die in elkaar zijn gemonteerd. Doordat de foto's op hetzelfde moment zijn gemaakt, is de 'parallax' of verschuiving van de maan ten opzichte van de vaste achtergrond van de sterrenhemel te zien. "Beide opnamen werden om precies 03:30 UT gemaakt," vertelt Lawrence. "Hiermee is in één oogopslag te zien dat de maan veel dichterbij staat dan de sterren." Dezelfde soort verschuiving van een nabij object ten opzichte van een verder verwijderde achtergrond is te zien als we onze eigen wijvinger voor ons houden en vervolgens beurtelinhs met het ene en dan met het andere oog kijken. Parallaxmetingen zijn ook gebruikt bij het bepalen van de afstand van de dichtstbijzijnde sterren.


Foto van Felipe
Florianópolis, SC, Brazil

Foto van Sakari Ekko,
Finland

  • Lunar Eclipse Gallery, October 27-28 2004


    LIVE WEBCAST



    04:10 u.

    04:44 u.

    05.45 u.

    05.50 u.

    06.07 u.
    Archiefbeelden van ASTRONOMY.no door Carsten Arnholm, Oslo, Noorwegen


    Archiefbeeld van:
    Saros Group Scientific Expeditions en AstroEduca.com
    vanaf Melia Tamarindos Observatory
    (San Agustín - Gran Canaria - Canarische Eilanden)

    Archiefbeeld van:
    Unione Astrofili Italiani
    Rocca di Papa
    Rome, Italië

    Archiefbeeld van:
    Unione Astrofili Italiani
    Oss. Astronomico Fuligni
    Associazone Tuscolana, Italië

  • Archiefbeelden van de live webcast door de sterrenwacht van de Universidad Complutense de Madrid (UCM)

  • Universetetet i Oslo, Institutt for Teoretisk Astrofysikk: Beautiful Lunar Eclipse



  • ALGEMEEN


    De maan zo rood als bloed

    Op donderdagochtend 28 oktober 2004 is de tweede totale maansverduistering van dit jaar te zien. De verduistering begint om 03.14 uur en duurt tot 06.54 uur. Van 04.23 uur tot 05.45 uur bevindt de maan zich geheel binnen de donkere kernschaduw van de aarde en is dan totaal verduisterd. Het oppervlak van de maan weerkaatst dan nog slechts een oranjerode gloed. De maan bevindt zich relatief hoog aan de hemel: 44 graden op het moment dat de gedeeltelijke verduistering begint, 38 graden bij het begin van de totaliteit, 25 graden bij het einde van de totaliteit en 15 graden als de gedeeltelijke verduistering voorbij is en de maan weer 'vol' aan de hemel staat. De eerstvolgende maansverduistering doet zich voor op 3 maart 2007. Deze verduistering zal eveneens in zijn geheel vanuit Nederland en België te zien zijn.



    Tijdens de totaliteit (midden) straalt de maan met een oranje-rode gloed.
    Foto: Robert Smallegange (Leeuwarden)

    Bij een maansverduistering trekt de maan door de schaduw van de aarde. Er ontbreekt een ‘hap’ uit de volle maan en die wordt steeds groter totdat de maan volledig door de donkere aardschaduw is ‘opgeslokt’. De maan is dan niet helemaal onzichtbaar, maar straalt nog met een donkere, oranje-rode gloed. Vanaf de maan gezien is namelijk een oranje-rode ring om aarde te zien: het licht van alle zonsondergangen en zonsopkomsten op onze planeet.



    Vanaf de maan gezien wordt de zon door de aarde verduisterd.
    Animatie door Francis Reddy.

    Het verloop van de maansverduistering is in de figuur afgebeeld. Daarbij zijn de volgende momenten van belang. Om 03.15 u. treedt de maan de donkere kernschaduw van de aarde binnen. Vanaf dat moment ontbreekt links bovenaan een steeds groter wordend stuk van de maan. Om 04.23 u. is de maan totaal verduisterd. De totale verduistering duurt tot 05.45 u. Dan schijnt weer het eerste zonlicht aan de bovenste maanrand en groeit de maan weer aan tot vol.



    De totale maansverduistering van 28 oktober. De donkere cirkel is een doorsnee, op maanafstand, van de slagschaduw van de aarde. De buitenste grijze cirkelomtrek stelt de bijschaduw voor. De pijl bij Noord wijst naar de noordelijke hemelpool; de pijl bij Zenit duidt de richting van het zenit (hoogste punt aan de hemel) aan ten tijde van het begin en het einde van de verduistering. De streepjeslijn stelt de ecliptica voor: het aan de hemel geprojecteerde vlak van de aardbaan. 1) Maan komt de schaduw binnen: 03.14 uur. 2) Begin van de totale verduistering: 04.23 uur. 3) Maximum: 05.04 uur. 4) Einde van de totaliteit: 05.45 uur. 5) Maan verlaat de schaduw: 06.54 uur.
    Bron: Stichting De Koepel, Sterrengids 2004

    Tussen 02.06 en 03.14 u. en tussen 06.54 en 08.03 u. bevindt de maan zich in de bijschaduw van de aarde en doet zich een weinig opvallende bijschaduwverduistering voor. Vanwege de ochtendschemering zal er in het laatste geval hoegenaamd niet van zijn te zien. Maar wie aan het begin goed oplet, zal opmerken dat omstreeks 02.40 u. de oostelijke maanrand al wat donkerder begint te worden. In dat gedeelte op de maan is de zon voor al meer dan de helft verduisterd.



    Vóór en na de eigenlijke maansverduistering doet zich nog een bijschaduwverduistering voor. De maan bevindt zich dan in de lichtgrijze 'bijschaduw'van de aarde. Dit is het gebied waar de zon gedeeltijk en dus nog niet totaal achter de aarde schuilgaat.
    Bron: Stichting De Koepel/Fred Espenak

    De maansverduistering kan met het blote oog worden gevolgd. Maar het verschijnsel is nog indrukwekkender door een verrekijker. Wie de maansverduistering door een echte telescoop wil bekijken kan dat doen bij een van de publiekssterrenwachten. Sommige zijn tijdens de verduistering geopend.



    Zo doet de maansverduistering zich aan de hemel voor. Door de rotatie van de aarde schuift de verduisterde maan steeds verder naar het westen op ('rechts' aan de hemel).
    Bron: Planeten Paultje

    Kleur en helderheid van totale maansverduisteringen

    Wie praktisch onderzoek wil doen aan maansverduisteringen, kan op eenvoudige wijze metingen verrichten aan de helderheid van de maan tijdens de totale fase. Hoe helder blijft de maan? Doorgaans verzwakt het maanlicht met een factor tienduizend, ofwel tien magnituden. Dus van magnitude -12,7 bij Volle Maan tot magnitude -2,7 tijdens de totale verduisteringsfase. Maar dat is nooit precies van tevoren te voorspellen.

    Volgens de Franse astronoom Danjon (1890-1967) zou de helderheid van de totale verduistering afhangen van de 11-jaarlijkse zonnevlekkencyclus. Kort na een minimum aan zonnevlekken zouden de verduisteringen zeer donker zijn, om dan in de loop van de volgende jaren geleidelijk in helderheid toe te nemen. Dit zou zo doorgaan tot vlak voor het volgende zonnevlekkenminimum, waarna de verduisteringen weer heel donker zouden beginnen.

    Nu is de dichtheid van de aardatmosfeer boven een hoogte van circa 200 km afhankelijk van de zonnevlekkencyclus. In jaren met veel zonnevlekken (1957, 1968, 1979, 1989 en 2000) is die groter dan in jaren met weinig zonnevlekken (1964, 1976, 1986, 1995, 2004). Dat werd al kort na de lancering van de eerste kunstmanen vastgesteld aan de hand van de wrijving die deze objecten ondergingen tijdens hun omloop om de aarde. Toch is het moeilijk voorstelbaar dat de hoge aardatmosfeer zóveel extra zonlicht zou afbuigen. Bovendien: hoe ontstaat dan de abrupte overgang van zeer heldere naar zeer donkere verduisteringen ten tijde van het zonnevlekkenminimum?

    Veel waarschijnlijker zijn de helderheidsverschillen van 'aardse' oorsprong, zoals veel stof in onze atmosfeer door vulkaanuitbarstingen. Maanden na de uitbarstingen van de vulkanen Krakatau (1883), Mont Pelée (1902), Gunung Agung (1963), El Chichón (1982) en Pinatubo (1991) volgden totale maansverduisteringen die zeer donker, of voor het blote oog zelfs volkomen onzichtbaar waren. Daarom kan iedere maansverduistering voor een verrassing zorgen!

    Schaal van Danjon

    Met het blote oog kan de helderheid van een maansverduistering worden geschat. Dit gebeurt aan de hand van een schaal, die werd ontworpen door de al eerdere genoemde Franse astronoom Danjon. Hierin worden de kleur en helderheid van de totaal verduisterde maan als volgt omschreven:

    Natuurlijk heeft zo'n Danjon-schatting alleen waarde als ook rekening wordt gehouden met de hoogte van de maan boven de horizon en de doorzichtigheid van de lucht.

    Dr. Richard Keen van het Program for Atmospheric and Oceanic Sciences (PAOS), University of Colorado, vraagt om helderheidsschattingen van de totaliteit. Na deze maansverduistering wil hij een artikel publiceren in het Smithsonian Volcano Bulletin over de helderheid van de totale maansverduisteringen van de afgelopen jaren.

    Richard Keen schrijft:

    Dear Friends -

    I am writing to request observations of the brightness of the moon during the total lunar eclipse. The brightness of the moon during a total lunar eclipse is extremely sensitive to the presence of volcanic dust in the earth's atmosphere. As part of a continuing research project, I have used observed lunar eclipse brightnesses to calculate a history of optical thicknesses of volcanic dust layers (R. Keen, "Volcanic Aerosols and Lunar Eclipses", Science, 222, pages 1011-1013, 1983; Sky & Telescope, June 1984, page 512). The resulting optical thicknesses are useful to climatologists (for volcano-climate studies) and to volcanologists (for estimating total amount of material ejected by an eruption). While this total lunar eclipse is visible from Colorado, it will be rather low in the evening sky. Besides, there's no guarantee of clear skies! So, I am requesting your help.

    Here's a brief description of one way to measure the brightness of a lunar eclipse:

    The totally eclipsed moon is usually brighter than most comparison stars (I expect about magnitude -3 at second and third contacts, and -1.4 at mid-totality, assuming no volcanic dust present), and its brightness needs to be reduced before a direct comparison can be made. An easy way to do this is to view the moon through reversed binoculars with one eye, comparing the reduced lunar image with stars seen directly with the other eye. The estimated magnitude of the reduced moon can be adjusted by a factor depending on the magnification of the binoculars, yielding the actual magnitude of the moon. For example, reversed 10x50 binoculars will reduce the apparent diameter of the moon by a factor of 10, or its brightness by a factor of 100, or 5 magnitudes. If the reduced moon appears like a magnitude 3 star, the actual moon is 5 magnitudes brighter, or -2. The corrections for 8x, 7x, and 6x binoculars are 4.5, 4.2, and 3.9 magnitudes, respectively. These correction factors assume the stated magnification of the binoculars is correct, and neglects light loss in the optics. More accurate correction factors can be empirically derived from observations of Venus, Jupiter, or Sirius.

    Observations made from the beginning to end of totality will reveal the darkening of the moon as it slips deeper into the umbra, but the most useful observations (for measuring volcanic dust) are those taken near mid-totality.

    I am also interested in any and all brightness observations of past or future lunar eclipses. Any reports of Danjon L-scale values will help me compute brightnesses of older eclipses for which only L-values are available. Reports should include time(s) of observation, size of binoculars (or other method) used, and identity of comparison stars or planets.

    Articles about how volcanoes can affect the brightness of a lunar eclipse:
    Dull Grey or Copper-Orange: What Will 2004's Lunar Eclipses Look Like?
    Report on volcanic aerosols since 1960.

    Richard Keen

    Intrede van maankraters

    Wie over een telescoop van minimaal 60 mm opening beschikt, kan zich verdienstelijk maken door het meten van de tijdstippen waarop de middelpunten van sommige kraters op de maan uit de donkere aardschaduw treden. Deze tijdstippen moeten tot circa 6 seconden nauwkeurig gemeten worden. Gebruik de ‘pips’ die elk heel uur door de Hilversumse zenders worden uitgezonden als ijkbron. Voor de verduistering van vandaag volgen hier de voorspelde tijdstippen voor de intrede van enkele goed herkenbare kraters en voor twee bergpieken op de maan.

    In- en uittreden van kraters tijdens de maansverduistering

    Intrede Krater/berg	Uittrede
        
    03.15	Riccioli	05.53
    03.16 	Grimaldi   	05.54
    03.20 	Billy    	06.01
    03.27   Kepler   	05.58
    03.28 	Aristarchus	05.52
    03.29	Campanus	06.13	             
    03.35	Copernicus	06.06
    03.38 	Tycho		06.23
    03.38 	Pytheas		06.02
    03.44 	Timocharis	06.03
    03.45 	Harpalus	05.49
    03.45 	Bianchini	05.51
    03.52 	Manilius	06.18
    03.52	Autolyticus	06.08
    03.53	Pico		05.59
    03.54 	Piton		06.04
    03.55	Dionysius	06.26
    03.55	Plato		05.57
    03.56	Menelaus	06.21
    04.00	Plinius		06.25
    04.02	Censorinus	06.35
    04.03	Eudoxus		06.08
    04.04	Aristoteles	06.06
    04.05	Vitruvius	06.27
    04.06	Goclenius	06.42
    04.09	Messier		06.41
    04.10	Taruntius	06.38
    04.12	Proclus		06.34
    04.13	Langrenus	06.47
    04.17	Endymion	06.13
    
    

    Sterbedekking

    Vlak na het einde van de totaliteit vindt een sterbedekking plaats. Het betreft SAO 92812, een ster van magnitude +7,9. Voor Utrecht verwijnt de ster om 05.50 u. in positiehoek P= 9o. te Ukkel in België geschiedt de verdwijning om 05.47 uur bij een positiehoek P = 16. De positiehoek wordt gemeten vanaf het noordpunt van de maanrand naar het oosten ('links' aan de hemel).

    Lijst van totale maansverduisteringen

    De tabel hieronder bevat alle totale maansverduisteringen van 2004 tot en met 2030. Sommige zijn niet waarneembaar vanuit onze streken. Het is bij ons dan dag en de maan (die immers vol is en dus recht tegenover de zon aan de hemel staat) staat onder horizon. In een dergelijk geval ontbreekt een waarde bij de kolom 'hoogte'.

    Voor elke verduistering vermeldt de tabel het tijdstip van het maximum van de totaliteit (in UT: Universal Time, ofwel Wereldtijd; in de periode van wintertijd moet hier één uur, en in de periode met zomertijd twee uur worden bijgeteld), en de duur van de totale fase in uren en minuten. De hoogte van de maan geldt voor het maximum van de totaliteit en is berekend voor midden-Nederland (52°00' NB, 05°30' OL). De verduisteringen van 2010 en 2022 zijn vermeld doordat het begin van hun totale fase nog plaatsvindt boven de horizon.

    Totale maansverduisteringen tot en met 2030

    
    Jaar  datum            maximum   tot.duur   hoogte
                       	 (UT)     (u.min.)      (°)
    
    2004   4 mei        	20.30       1.20    	10
    2004  28 oktober    	03.04       1.20    	31
    2007   3 maart      	23.21       1.10    	44
    2007  28 augustus   	10.35       1.32
    2008  21 februari   	03.27         52    	29
    2010  21 december  	08.16       1.14  	-3
    2011  15 juni       	20.11       1.42      	 1
    2011  10 december  	14.31         56
    2014  15 april      	07.48       1.16
    2014   8 oktober    	10.52       1.02
    2015   4 april      	12.03         24
    2015  28 september 	02.47       1.18    	24
    2018  31 januari    	13.32       1.22
    2018  27 juli       	20.23       1.38     	 6
    2019  21 januari   	05.13       1.08     	21
    2021  26 mei        	11.20         24
    2022  16 mei        	04.11       1.28     	-3
    2022   8 november   	10.59       1.24
    2025  14 maart      	06.58       1.02
    2025   7 november   	18.11       1.24    	10
    2026   3 maart      	11.36       1.02
    2028  31 december  	16.50       1.12    	10
    2029  26 juni       	03.24       1.44     	 0
    2029  20 december  	22.38         56    	59
    

    Uit de tabel is op te maken dat de verduistering van 3 maart 2007 zich eveneens onder gunstige omstandigheden zal voordoen. Daarna verslechtert de situatie voor Nederland en België. Pas op 20 december 2029 doet zich weer een totale maansverduistering voor die hoog boven de horizon plaastvindt.

    Carl Koppeschaar


    MEER INFORMATIE


    Overige live webcasts:

  • Iran: ParsSky -- The last total lunar eclipse of 2004

  • Noorwegen: Astronomi.no -- Live pictures of the lunar eclipse

  • Italië: Corriere della sera -- Notte insonne con la Luna eclissata

  • Italië: Unione Astrofili Italiani -- "Notte della Luna Rossa" del 2004

  • Canarische Eilanden: Saros -- Total Lunar Eclipse, 28/10/2004

  • Spanje: Observatorio, Universidad Complutense de Madrid (UCM) -- Eclipse Total de Luna (28 Octubre 2004)

  • Spanje: Instituto de Astrofísica de Andalucía -- Eclipse Lunar - Octubre 2004

  • Mexico: Saros-México -- Eclipse Total de Luna 27 de Octubre 2004 (UT 28 Oct)

  • Mexico: Universidad de Sonora -- Próximo Eclipse Total de Luna el 27 de Octubre

  • USA: University of North Dakota -- Total lunar eclipse, October 27, 2004

  • Argentinië: Asociácion Argentina "Amigos de la Astronomia" -- Eclipse lunar 27/28-oct-2004

  • Brazilië: Universidade do Vale do Paraíba -- Eclipse Total da Lua - 27-28/Outubro/2004


  • Geen beeld als gevolg van de bewolking:
  • Nederland: Paul Dolk te Haarlem -- Live webcast van de maansverduistering

  • Nederland: Sterrenkids -- Webcast originating from the Cosmos Observatory, Lattrop, Netherlands

  • Zwitserland: High Moon -- Oct. 27- 28 Lunar Eclipse

  • België: Mira Public Observatory -- Live webcast van de maansverduistering van 28 Oktober 2004

  • Noord-Ierland: East Antrim Astronomical Society -- 28th October 2004 Total Lunar Eclipse Webcast

  • Spanje: Universitat de Barcelona -- Lunar Eclipse (27-28th October 2004)


  • Totale maansverduistering van 28 oktober 2004:

  • ESA: Donderdagochtend 28 oktober: totale maansverduistering

  • KNMI: Volgende totale maansverduistering op donderdag 28 oktober 2004

  • Space.com: Viewer's Guide: Oct. 27 Total Lunar Eclipse

  • Science@NASA: Total Lunar Eclipse

  • Sky & Telescope: October's Ideal Lunar Eclipse

  • Space.com: Coming Oct. 27: Total Lunar Eclipse

  • Universe Today: Total Lunar Eclipse: October 27/28


  • Algemene informatie:

  • Wat is een maansverduistering?

  • Total Lunar Eclipse: October 27/28, 2004

  • Crater Timings During Lunar Eclipses

  • Danjon Scale of Lunar Eclipse Brightness

  • Lunar Eclipse Photography


  • Publiekssterrenwachten:

  • Volkssterrenwacht Mira, Grimbergen, België

  • Alle publiekssterrenwachten in Nederland

  • Volkssterrenwachten in België


  • Voorgaande live webcasts:

  • Venusovergang 8 juni 2004

  • Totale maansverduistering 4 mei 2004

  • Totale maansverduistering 8-9 november 2003

  • Mercuriusovergang 9 mei 2003

  • Totale maansverduistering 16 mei 2003

  • Gedeeltelijke zonsverduistering 31 mei 2003

  • Totale maansverduistering 8/9 november 2003