Volgende eclips: Totale maansverduistering, 15-16 juni 2011

TOTALE MAANSVERDUISTERING
DINSDAG 4 MEI 2004

  • Lunar Eclipse Gallery, May 4-5, 2004

    Op dinsdagavond 4 mei vond een totale maansverduistering plaats. Kennislink verzorgde in samenwerking met Paul Dolk en Carlo Seddaiu van Volkssterrenwacht Copernicus te Haarlem, Volkssterrenwacht Mira te Grimbergen (België) en Astronet, een live webcast van de verduistering.


    LIVE WEBCAST




    Archiefbeeld webcast verzorgd door
    Paul Dolk van Volkssterrenwacht Copernicus


    Archiefbeelden webcast verzorgd door
    Volkssterrenwacht Mira te Grimbergen (België)

    Overige live webcasts:

  • Saros: LIVE BROADCAST 19:30 UT. Total Lunar Eclipse, Mirror 1 (Gran Canaria, Canarische Eilanden)
  • Saros: LIVE BROADCAST 19:30 UT. Total Lunar Eclipse, Mirror 2 (Gran Canaria, Canarische Eilanden)
  • Observatorio, Universidad Complutense de Madrid (UCM): Eclipse Total de Luna (4 Mayo 2004) (Madrid, Spanje)
  • Planetario de Madrid: Observación del eclipse total de luna del 4 de Mayo de 2004(Madrid, Spain)
  • Universitat de Barcelona: Welcome to this lunar eclipse (Barcelona, Spanje)
  • Agrupación Astronómica de Sabadell: Eclipse Total de Luna (Sabadell, Spanje)
  • Blue Hyppo/PUSKAL-Sabah: Total Lunar Eclipse (Sabah, Maleisië)
  • ParsSky: Live Broadcast of Lunar Eclipse from Iran (Ispahan, Iran)
  • Nojum, the astronomy magazine of Iran: May 4th Lunar Eclipse (Teheran, Iran)


    ALGEMEEN


    De maan zo rood als bloed

    Op dinsdagavond 4 mei 2004 is vlak boven de oostelijke horizon een volledige maansverduistering te zien. De verduistering begint rond 19.50 uur en duurt tot ongeveer 01.10 uur. De intrede van de Maan in de donkere kernschaduw van de aarde begint om 20.49 uur, maar de maan komt pas omstreeks 21.00 uur op, zodat de allereerste 'hap' uit de maan niet te zien zal zijn. Maar daarna klimt de maan geleidelijk hoger aan de hemel. Zij staat op 6 graden hoogte als zij geheel in de donkere kernschaduw van de aarde schuilgaat. Bij het einde van de totaliteit bevindt de maan zich op 13 graden hoogte en bij het einde van de daarop volgende gedeeltelijke fase op 18 graden hoogte.



    Tijdens de totaliteit (midden) straalt de maan met een oranje-rode gloed.
    Foto: Robert Smallegange (Leeuwarden)

    Bij een maansverduistering trekt de maan door de schaduw van de aarde. Er ontbreekt een ‘hap’ uit de volle maan en die wordt steeds groter totdat de maan volledig door de donkere aardschaduw is ‘opgeslokt’. De maan is dan niet helemaal onzichtbaar, maar straalt nog met een donkere, oranje-rode gloed. Vanaf de maan gezien is namelijk een oranje-rode ring om aarde te zien: het licht van alle zonsondergangen en zonsopkomsten op onze planeet.

    Het verloop van de maansverduistering is in de figuur afgebeeld. Daarbij zijn de volgende momenten van belang. Om 04.03 u. treedt de maan de donkere kernschaduw van de aarde binnen. Vanaf dat moment ontbreekt links onderaan een steeds groter wordend stuk van de maan. Om 05.14 u. is de maan totaal verduisterd. De totale verduistering duurt tot 06.06 u. Maar omdat de maan omstreeks 05.53 u. ondergaat en de zon omstreeks 05.44 u. opkomt, zal alleen de eerste helft van de verduistering kunnen worden geobserveerd.



    De totale maansverduistering van 4 mei. De donkere cirkel is een doorsnee, op maanafstand, van de slagschaduw van de aarde. De buitenste grijze cirkelomtrek stelt de bijschaduw voor. De pijl bij Noord wijst naar de noordelijke hemelpool; de pijl bij Zenit duidt de richting van het zenit (hoogste punt aan de hemel) aan ten tijde van het begin en het einde van de verduistering. De streepjeslijn stelt de ecliptica voor: het aan de hemel geprojecteerde vlak van de aardbaan. 1) Maan komt de schaduw binnen: 20.49 uur. 2) Begin van de totale verduistering: 21.52 uur. 3) Maximum: 22.30 uur. 4) Einde van de totaliteit: 23.08 uur. 5) Maan verlaat de schaduw: 00.12 uur.
    Illustratie: Sterrengids 2004, Stichting De Koepel

    De maansverduistering kan met het blote oog worden gevolgd. Maar het verschijnsel is nog indrukwekkender door een verrekijker. Wie de maansverduistering door een echte telescoop wil bekijken kan dat doen bij een van de publiekssterrenwachten. Sommige zijn tijdens de verduistering geopend.

    Gedurende de vroege ochtend van donderdag 28 oktober dit jaar vindt weer een totale maansverduistering plaats. Deze is van begin tot eind te zien. Tijdens de totaliteit staat de maan dan een stuk hoger aan de hemel.

    Kleur en helderheid van totale maansverduisteringen

    Wie praktisch onderzoek wil doen aan maansverduisteringen, kan op eenvoudige wijze metingen verrichten aan de helderheid van de maan tijdens de totale fase. Hoe helder blijft de maan? Doorgaans verzwakt het maanlicht met een factor tienduizend, ofwel tien magnituden. Dus van magnitude -12,7 bij Volle Maan tot magnitude -2,7 tijdens de totale verduisteringsfase. Maar dat is nooit precies van tevoren te voorspellen.

    Volgens de Franse astronoom Danjon (1890-1967) zou de helderheid van de totale verduistering afhangen van de 11-jaarlijkse zonnevlekkencyclus. Kort na een minimum aan zonnevlekken zouden de verduisteringen zeer donker zijn, om dan in de loop van de volgende jaren geleidelijk in helderheid toe te nemen. Dit zou zo doorgaan tot vlak voor het volgende zonnevlekkenminimum, waarna de verduisteringen weer heel donker zouden beginnen.

    Nu is de dichtheid van de aardatmosfeer boven een hoogte van circa 200 km afhankelijk van de zonnevlekkencyclus. In jaren met veel zonnevlekken (1957, 1968, 1979, 1989 en 2000) is die groter dan in jaren met weinig zonnevlekken (1964, 1976, 1986, 1995). Dat werd al kort na de lancering van de eerste kunstmanen vastgesteld aan de hand van de wrijving die deze objecten ondergingen tijdens hun omloop om de aarde. Toch is het moeilijk voorstelbaar dat de hoge aardatmosfeer zóveel extra zonlicht zou afbuigen. Bovendien: hoe ontstaat dan de abrupte overgang van zeer heldere naar zeer donkere verduisteringen ten tijde van het zonnevlekkenminimum?

    Veel waarschijnlijker zijn de helderheidsverschillen van 'aardse' oorsprong, zoals veel stof in onze atmosfeer door vulkaanuitbarstingen. Maanden na de uitbarstingen van de vulkanen Krakatau (1883), Mont Pelée (1902), Gunung Agung (1963), El Chichón (1982) en Pinatubo (1991) volgden totale maansverduisteringen die zeer donker, of voor het blote oog zelfs volkomen onzichtbaar waren. Daarom kan iedere maansverduistering voor een verrassing zorgen!

    Schaal van Danjon

    Met het blote oog kan de helderheid van een maansverduistering worden geschat. Dit gebeurt aan de hand van een schaal, die werd ontworpen door de al eerdere genoemde Franse astronoom Danjon. Hierin worden de kleur en helderheid van de totaal verduisterde maan als volgt omschreven:

    Natuurlijk heeft zo'n Danjon-schatting alleen waarde als ook rekening wordt gehouden met de hoogte van de maan boven de horizon en de doorzichtigheid van de lucht.

    Intrede van maankraters

    Wie over een telescoop van minimaal 60 mm opening beschikt, kan zich verdienstelijk maken door het meten van de tijdstippen waarop de middelpunten van sommige kraters op de maan uit de donkere aardschaduw treden. Deze tijdstippen moeten tot circa 6 seconden nauwkeurig gemeten worden. Geruik de ‘pips’ die elk heel uur door de Hilversumse zenders worden uitgezonden als ijkbron. Voor de verduistering van vandaag volgen hier de voorspelde tijdstippen voor de intrede van enkele goed herkenbare kraters en voor twee bergpieken op de maan.

    Uittreden van kraters tijdens de maansverduistering

    Tijdstip	Krater of berg
        
    23.15 		Riccioli        
    23.16 		Grimaldi          
    23.19 		Billy              
    23.23		Campanus           
    23.24 		Tycho
    23.29           Kepler   
    23.30 		Aristarchus            
    23.37		Copernicus         
    23.39 		Pytheas         
    23.40 		Harpalus
    23.41 		Bianchini        
    23.44 		Timocharis         
    23.49		Pico           
    23.49		Plato            
    23.50		Autolyticus
    23.51 		Piton         
    23.51 		Manilius
    23.52		Dionysius
    23.54		Menelaus
    23.57		Eudoxus
    23.57		Censorinus
    23.57		Aristoteles
    23.57		Plinius
    23.59		Goclenius
    00.01		Vitruvius
    00.01		Messier
    00.02		Langrenus
    00.03		Taruntius
    00.05		Endymion
    00.06		Proclus
    

    Sterbedekkingen

    Tijdens de maansverduistering vinden ook enkele sterbedekkingen plaats. De gegevens in de tabel hieronder zijn berekend voor Utrecht. In de Sterrengids 2004 is extra informatie te vinden hoe tijdstipen te berekenen voor andere plaatsen dan Utrecht. De positiehoek P worden gerekend in graden vanaf de noordpunt van de maan over het oosten.

    Sterbedekkingen tijdens de maansverduistering

    Ster       Magnitude  Verschijnsel       MEZT       P  
    
    SAO 158813    +7,0    wederverschijning  22 18,6   273 
    SAO 158850    +8,9    verdwijning        22 50,7   141 
    SAO 158862    +8,8    verdwijning        22 55,4    88
    SAO 158855    +6,7    verdwijning        23 01,0   153  
    SAO 158849    +8,8    verdwijning        23 13,4   181
    SAO 158864    +8,8    verdwijning        23 13,8   145
    SAO 158849    +8,8    wederverschijning  23 46,0   241
    SAO 158862    +8,8    wederverschijning  23 49,5   333
    SAO 158850    +8,9    wederverschijning  23 50,9   280
    SAO 158855    +6,7    wederverschijning  23 55,9   269
    

    Lijst van totale maansverduisteringen

    De tabel hieronder bevat alle totale maansverduisteringen tot en met 2030. Sommige zijn niet waarneembaar vanuit onze streken. Het is bij ons dan dag en de maan (die immers vol is en dus recht tegenover de zon aan de hemel staat) staat onder horizon. In een dergelijk geval ontbreekt een waarde bij de kolom 'hoogte'.

    Voor elke verduistering vermeldt de tabel het tijdstip van het maximum van de totaliteit (in UT: Universal Time, ofwel Wereldtijd; in de periode van wintertijd moet hier één uur, en in de periode met zomertijd twee uur worden bijgeteld), en de duur van de totale fase in uren en minuten. De hoogte van de maan geldt voor het maximum van de totaliteit en is berekend voor midden-Nederland (52°00' NB, 05°30' OL). De verduisteringen van 2010 en 2022 zijn vermeld doordat het begin van hun totale fase nog plaatsvindt boven de horizon.

    Totale maansverduisteringen tot en met 2030

    
    Jaar  datum            maximum   tot.duur   hoogte
                       	 (UT)     (u.min.)      (°)
    
    2004   4 mei        	20.30       1.20    	10
    2004  28 oktober    	03.04       1.20    	31
    2007   3 maart      	23.21       1.10    	44
    2007  28 augustus   	10.35       1.32
    2008  21 februari   	03.27         52    	29
    2010  21 december  	08.16       1.14  	-3
    2011  15 juni       	20.11       1.42      	 1
    2011  10 december  	14.31         56
    2014  15 april      	07.48       1.16
    2014   8 oktober    	10.52       1.02
    2015   4 april      	12.03         24
    2015  28 september 	02.47       1.18    	24
    2018  31 januari    	13.32       1.22
    2018  27 juli       	20.23       1.38     	 6
    2019  21 januari   	05.13       1.08     	21
    2021  26 mei        	11.20         24
    2022  16 mei        	04.11       1.28     	-3
    2022   8 november   	10.59       1.24
    2025  14 maart      	06.58       1.02
    2025   7 november   	18.11       1.24    	10
    2026   3 maart      	11.36       1.02
    2028  31 december  	16.50       1.12    	10
    2029  26 juni       	03.24       1.44     	 0
    2029  20 december  	22.38         56    	59
    

    Uit de tabel is op te maken dat de verduistering van 28 oktober 2004 zich onder veel betere omstandigheden zal voordoen dan die van 4 mei. Mis als het helder weer is de verduistering van 4 mei echter niet. Ze kan prima dienen als een soort ‘generale repetitie’. Bovendien vindt de verduistering van 28 oktober erg laat plaats.

    Zeer zeldzame Venusovergang!

    Op dinsdag 8 juni 2004 vindt een zeer zeldzame Venusovergang plaats. De planeet Venus trekt dan als een grote, zwarte stip voor de zon langs. Dit zeldzame hemelverschijnsel heeft zich al 122 jaar niet meer voorgedaan.



    8 juni 2004: Venusovergang!

    Kennislink zal in samenwerking met Volkssterrenwacht Copernicus, Museum Sterrenwacht Sonnenborgh, de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA), de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO), de Dutch Open Telescope (DOT) op la Palma (Canarische Eilanden), Universiteitsmuseum Utrecht en Steven van Roode een live webcast van de Venusovergang verzorgen, aangevuld met beelden vanaf andere lokaties op en wereld én vanuit de ruimte met behulp van de ESA/NASA zonsverkenner SOHO. Via de gemeenschappelijk website www.venusvoordezon.nl zal vanaf begin mei informatie worden verschaft hoe de Venusovergang veilig waar te nemen en hoe met tijdsbepalingen vanaf verschillende plaatsen op de wereld de afstand van de aarde tot de zon kan worden berekend.

    Carl Koppeschaar


    MEER INFORMATIE


    Totale maansverduistering van 4 mei 2004:

  • KNMI: Totale maansverduistering op dinsdag 4 mei
  • ESA: Dinsdagavond 4 mei: totale maansverduistering
  • Planet Internet: Maansverduistering op 4 mei
  • Natuurwetenschap&Techniek: Maansverduistering
  • Sky & Telescope: The Moon goes dark
  • National Geogrpahic News: Sky-Watchers Await Total Lunar Eclipse on Thursday
  • Space.com: Lunar Eclipse May 4 For Asia, Australia and Europe

    Algemene informatie:

  • Total Lunar Eclipse: May 4, 2004
  • Crater Timings During Lunar Eclipses
  • Danjon Scale of Lunar Eclipse Brightness
  • Lunar Eclipse Photography

    Publiekssterrenwachten:

  • Volkssterrenwacht Mira, Grimbergen, België
  • Volksterrenwacht Copernicus, Haarlem
  • Alle publiekssterrenwachten in Nederland

    Voorgaande live webcasts:

  • Mercuriusovergang 9 mei 2003
  • Totale maansverduistering 16 mei 2003
  • Gedeeltelijke zonsverduistering 31 mei 2003
  • Totale maansverduistering 8/9 november 2003