Op dinsdagavond 4 mei vond een totale maansverduistering plaats. Kennislink verzorgde in samenwerking met Paul Dolk en Carlo Seddaiu van Volkssterrenwacht Copernicus te Haarlem, Volkssterrenwacht Mira te Grimbergen (België) en Astronet, een live webcast van de verduistering.
Archiefbeeld webcast verzorgd door Paul Dolk van Volkssterrenwacht Copernicus |
Archiefbeelden webcast verzorgd door Volkssterrenwacht Mira te Grimbergen (België) |
Tijdens de totaliteit (midden) straalt de maan met een oranje-rode gloed. Foto: Robert Smallegange (Leeuwarden) |
Bij een maansverduistering trekt de maan door de schaduw van de aarde. Er ontbreekt een ‘hap’ uit de volle maan en die wordt steeds groter totdat de maan volledig door de donkere aardschaduw is ‘opgeslokt’. De maan is dan niet helemaal onzichtbaar, maar straalt nog met een donkere, oranje-rode gloed. Vanaf de maan gezien is namelijk een oranje-rode ring om aarde te zien: het licht van alle zonsondergangen en zonsopkomsten op onze planeet.
Het verloop van de maansverduistering is in de figuur afgebeeld. Daarbij zijn de volgende momenten van belang. Om 04.03 u. treedt de maan de donkere kernschaduw van de aarde binnen. Vanaf dat moment ontbreekt links onderaan een steeds groter wordend stuk van de maan. Om 05.14 u. is de maan totaal verduisterd. De totale verduistering duurt tot 06.06 u. Maar omdat de maan omstreeks 05.53 u. ondergaat en de zon omstreeks 05.44 u. opkomt, zal alleen de eerste helft van de verduistering kunnen worden geobserveerd.
De totale maansverduistering van 4 mei. De donkere cirkel is een doorsnee, op maanafstand, van de slagschaduw van de aarde. De buitenste grijze cirkelomtrek stelt de bijschaduw voor. De pijl bij Noord wijst naar de noordelijke hemelpool; de pijl bij Zenit duidt de richting van het zenit (hoogste punt aan de hemel) aan ten tijde van het begin en het einde van de verduistering. De streepjeslijn stelt de ecliptica voor: het aan de hemel geprojecteerde vlak van de aardbaan. 1) Maan komt de schaduw binnen: 20.49 uur. 2) Begin van de totale verduistering: 21.52 uur. 3) Maximum: 22.30 uur. 4) Einde van de totaliteit: 23.08 uur. 5) Maan verlaat de schaduw: 00.12 uur. Illustratie: Sterrengids 2004, Stichting De Koepel |
De maansverduistering kan met het blote oog worden gevolgd. Maar het verschijnsel is nog indrukwekkender door een verrekijker. Wie de maansverduistering door een echte telescoop wil bekijken kan dat doen bij een van de publiekssterrenwachten. Sommige zijn tijdens de verduistering geopend.
Gedurende de vroege ochtend van donderdag 28 oktober dit jaar vindt weer een totale maansverduistering plaats. Deze is van begin tot eind te zien. Tijdens de totaliteit staat de maan dan een stuk hoger aan de hemel.
Volgens de Franse astronoom Danjon (1890-1967) zou de helderheid van de totale verduistering afhangen van de 11-jaarlijkse zonnevlekkencyclus. Kort na een minimum aan zonnevlekken zouden de verduisteringen zeer donker zijn, om dan in de loop van de volgende jaren geleidelijk in helderheid toe te nemen. Dit zou zo doorgaan tot vlak voor het volgende zonnevlekkenminimum, waarna de verduisteringen weer heel donker zouden beginnen.
Nu is de dichtheid van de aardatmosfeer boven een hoogte van circa 200 km afhankelijk van de zonnevlekkencyclus. In jaren met veel zonnevlekken (1957, 1968, 1979, 1989 en 2000) is die groter dan in jaren met weinig zonnevlekken (1964, 1976, 1986, 1995). Dat werd al kort na de lancering van de eerste kunstmanen vastgesteld aan de hand van de wrijving die deze objecten ondergingen tijdens hun omloop om de aarde. Toch is het moeilijk voorstelbaar dat de hoge aardatmosfeer zóveel extra zonlicht zou afbuigen. Bovendien: hoe ontstaat dan de abrupte overgang van zeer heldere naar zeer donkere verduisteringen ten tijde van het zonnevlekkenminimum?
Veel waarschijnlijker zijn de helderheidsverschillen van 'aardse' oorsprong, zoals veel stof in onze atmosfeer door vulkaanuitbarstingen. Maanden na de uitbarstingen van de vulkanen Krakatau (1883), Mont Pelée (1902), Gunung Agung (1963), El Chichón (1982) en Pinatubo (1991) volgden totale maansverduisteringen die zeer donker, of voor het blote oog zelfs volkomen onzichtbaar waren. Daarom kan iedere maansverduistering voor een verrassing zorgen!
Uittreden van kraters tijdens de maansverduistering
Tijdstip Krater of berg
23.15 Riccioli
23.16 Grimaldi
23.19 Billy
23.23 Campanus
23.24 Tycho
23.29 Kepler
23.30 Aristarchus
23.37 Copernicus
23.39 Pytheas
23.40 Harpalus
23.41 Bianchini
23.44 Timocharis
23.49 Pico
23.49 Plato
23.50 Autolyticus
23.51 Piton
23.51 Manilius
23.52 Dionysius
23.54 Menelaus
23.57 Eudoxus
23.57 Censorinus
23.57 Aristoteles
23.57 Plinius
23.59 Goclenius
00.01 Vitruvius
00.01 Messier
00.02 Langrenus
00.03 Taruntius
00.05 Endymion
00.06 Proclus
Sterbedekkingen tijdens de maansverduistering
Ster Magnitude Verschijnsel MEZT P
SAO 158813 +7,0 wederverschijning 22 18,6 273
SAO 158850 +8,9 verdwijning 22 50,7 141
SAO 158862 +8,8 verdwijning 22 55,4 88
SAO 158855 +6,7 verdwijning 23 01,0 153
SAO 158849 +8,8 verdwijning 23 13,4 181
SAO 158864 +8,8 verdwijning 23 13,8 145
SAO 158849 +8,8 wederverschijning 23 46,0 241
SAO 158862 +8,8 wederverschijning 23 49,5 333
SAO 158850 +8,9 wederverschijning 23 50,9 280
SAO 158855 +6,7 wederverschijning 23 55,9 269
Voor elke verduistering vermeldt de tabel het tijdstip van het maximum van de totaliteit (in UT: Universal Time, ofwel Wereldtijd; in de periode van wintertijd moet hier één uur, en in de periode met zomertijd twee uur worden bijgeteld), en de duur van de totale fase in uren en minuten. De hoogte van de maan geldt voor het maximum van de totaliteit en is berekend voor midden-Nederland (52°00' NB, 05°30' OL). De verduisteringen van 2010 en 2022 zijn vermeld doordat het begin van hun totale fase nog plaatsvindt boven de horizon.
Totale maansverduisteringen tot en met 2030
Jaar datum maximum tot.duur hoogte
(UT) (u.min.) (°)
2004 4 mei 20.30 1.20 10
2004 28 oktober 03.04 1.20 31
2007 3 maart 23.21 1.10 44
2007 28 augustus 10.35 1.32
2008 21 februari 03.27 52 29
2010 21 december 08.16 1.14 -3
2011 15 juni 20.11 1.42 1
2011 10 december 14.31 56
2014 15 april 07.48 1.16
2014 8 oktober 10.52 1.02
2015 4 april 12.03 24
2015 28 september 02.47 1.18 24
2018 31 januari 13.32 1.22
2018 27 juli 20.23 1.38 6
2019 21 januari 05.13 1.08 21
2021 26 mei 11.20 24
2022 16 mei 04.11 1.28 -3
2022 8 november 10.59 1.24
2025 14 maart 06.58 1.02
2025 7 november 18.11 1.24 10
2026 3 maart 11.36 1.02
2028 31 december 16.50 1.12 10
2029 26 juni 03.24 1.44 0
2029 20 december 22.38 56 59
8 juni 2004: Venusovergang! |
Carl Koppeschaar