TOTALE MAANSVERDUISTERING
16 MEI 2003
Volkssterrenwacht
Copernicus te Haarlem verzorgde op deze pagina een
live webcast van de totale maansverduistering in samenwerking met Kennislink en
Astronet.
In verband met het noodzakelijke vrije uitzicht over het zuidwesten,
vond de webcast plaats vanaf het Best Western Palace Hotel in Zandvoort.
RESULTATEN
Henk Bril stuurde de volgende opnames van de maansverduistering. Hij gebruikte een
Sony DSC-F707 digitale camera, ingesteld op 100 ISO. Bril rapporteert dat kort na het begin van de
totaliteit het al zo sterk schemerde dat de Maan niet meer zichtbaar was. De stad
aan de horizon op de laatste twee plaatjes is Sittard.
Tijd: 04.29 MEZT. 1/8 sec bij f 2,4 , 10x zoom. |
Tijd: 05.06 MEZT. 1 sec bij f 2,4, 5x zoom. |
Tijd: 05.11 MEZT. ˝ sec bij f 2,4, 5x zoom. |
Volkssterrenwacht Mira te Grimbergen (België)
verzorgde eveneens een live webcast van de maansverduistering. De bewolking kwam
opzetten aan het einde van de nacht, maar er werden nog beelden gemaakt van de
totaliteit.
Volksssterrenwacht Mira |
Volkssterrenwacht Mira maakte ook een DivX animatie van de verduistering.
Rijk-Jan Koppejan uit Westkapelle maakte de volgende compositie van de maansverduistering.
Koppejan observeerde samen met andere leden van Volksssterrenwacht
Philippus Lansbergen. Vanaf Westkapelle hadden ze een vrij uitzicht over zee. Ongeveer
20 bezoekers kwamen naar de waarnemingspost om mee te genieten van het natuurverschijnel.
Rijk-Jan Koppejan |
Fred Naberman uit Groningen maakte omstreeks 04.30 u. de volgende opname van de gedeeltelijke
fase van de maansverduistering met een Luxon refractor en Minolta camera. Vergroting ongeveer 30x.
Fred Naberman |
NASA-astronaut Ed Lu, de boordingenieur en wetenschapsspecialist aan boord van het
International Space Station (ISS), maakte deze elektronische opname vlak voor de totaliteit.
Ed Lu/NASA |
Guillermo Oyhenhart van het Argentijnse dagblad La Arena
had last van bewolking, maar kon toch deze prachtige opnames maken doordat hij in de pampas
op zoek ging naar een gaten in het wolkendek.
Guillermo Oyhenhart |
James W.Young van JPL's Table Mountain
Observatory in Californië (USA) gebruikte de 10-inch f/5 Parks reflector en een Minolta
Dimage 7Hi digitale camera om met een belichtingstijd van 20 seconden dit beeld van de
totaliteit te maken. Jim Young maakt meer schitterende opnamen vanuit het Table Mountain
Observatory. Ze kunnen worden bewonderd in zijn Astronomy
Photograph Gallery.
James W. Young |
Bob Sandy uit Roanoke County in Virginia (USA),
concentreerde zich op de bedekking van de ster HR 5762 in de Weegschaal gedurende de
totale fase van de verduistering. De zes opnamen werden gemaakt met een 400 mm lens
en een Canon D60 digitale camera. Klik op het beeld om de ster te zien verdwijnen!
Bekijk nog meer opnamen van zon, maan, planeten en sterren op Bob Sandy's webpagina
Astrophotos.
Bob Sandy |
Steve Rismiller uit Milford, Ohio (USA),
maakte deze opname van de verduisterde maan en de ster die op het punt stond te
worden bedekt. Fotografische gegevens: 102 ED Vixen refractor, 32mm oculair, Nikon 995
digitale camera bij ISO 400 en 4 seconden belichtingstijd. Steve Rismiller is een
enthousiast hemelfotograaf. Zie de prachtige opnamen op de pagina van zijn
Starfield Observatory.
Steve Rismiller |
SpaceWeather.com van Science@NASA stelt een Lunar Eclipse Gallery
samen met de fraaiste opnamen van de maansverduistering. Ook Kennislink verwelkomt opnamen van de
maansverduistering voor plaatsing op deze pagina.
ALGEMEEN
De maan zo rood als bloed
In de vroege ochtend van vrijdag 16 mei vindt een totale maansverduistering plaats.
In Nederland en België is het begin van de totaliteit te zien.
De totaal verduisterde maan straalt met een oranje-rode gloed. |
Bij een maansverduistering trekt de maan door de schaduw van de aarde. Er ontbreekt
een ‘hap’ uit de volle maan en die wordt steeds groter totdat de maan volledig door
de donkere aardschaduw is ‘opgeslokt’. De maan is dan niet helemaal onzichtbaar,
maar straalt nog met een donkere, oranje-rode gloed. Vanaf de maan gezien is
namelijk een oranje-rode ring om aarde te zien: het licht van alle zonsondergangen
en zonsopkomsten op onze planeet.
Het verloop van de maansverduistering is in de figuur afgebeeld. Daarbij zijn de
volgende momenten van belang. Om 04.03 u. treedt de maan de donkere kernschaduw
van de aarde binnen. Vanaf dat moment ontbreekt links onderaan een steeds groter
wordend stuk van de maan. Om 05.14 u. is de maan totaal verduisterd. De totale
verduistering duurt tot 06.06 u. Maar omdat de maan omstreeks 05.53 u. ondergaat
en de zon omstreeks 05.44 u. opkomt, zal alleen de eerste helft van de verduistering
kunnen worden geobserveerd.
De totale maansverduistering van 16 mei.
De donkere cirkel is een doorsnee, op
maanafstand, van de slagschaduw van de
aarde. De buitenste grijze cirkelomtrek
stelt de bijschaduw voor. De pijl bij Noord
wijst naar de noordelijke hemelpool; de pijl
bij Zenit duidt de richting van het zenit
(hoogste punt aan de hemel) aan ten tijde
van het begin van de verduistering (1). De
streepjeslijn stelt de ecliptica voor: het aan de
hemel geprojecteerde vlak van de aardbaan.
1) Maan komt de schaduw binnen: 04.03 uur.
2) Begin van de totale verduistering: 05.14 uur
3) Maximum: 05.40 uur
4) Einde van de totaliteit: 06.06 uur
5) Maan verlaat de schaduw: 07.17 uur
Illustraties: Sterrengids 2003, Stichting De Koepel
|
De maansverduistering kan met het blote oog worden gevolgd. Maar het verschijnsel
is nog indrukwekkender door een verrekijker. Wie de maansverduistering door een
echte telescoop wil bekijken kan dat doen bij een van de publiekssterrenwachten.
Sommige zijn tijdens de verduistering geopend.
In de nacht van zaterdag 8 op zondag 9 november dit jaar vindt weer een totale
maansverduistering plaats. Deze is van begin tot eind in geheel Europa te zien.
Tijdens de totaliteit staat de maan dan hoog aan de hemel.
Later deze maand, op zaterdagochtend 31 mei, vindt een fraaie, gedeeltelijke
zonsverduistering plaats. Van de gedeeltelijke zonsverduistering zal Kennislink
een live webcast verzorgen, aangevuld met beelden van de ringvormige fase van de
verduistering in IJsland. Ook zal Kennislink tegen die tijd informatie verschaffen
hoe de gedeeltelijke zonsverduistering veilig waar te nemen.
Kleur en helderheid van totale maansverduisteringen
Wie praktisch onderzoek wil doen aan maansverduisteringen, kan op eenvoudige wijze
metingen verrichten aan de helderheid van de maan tijdens de totale fase. Hoe helder
blijft de maan? Doorgaans verzwakt het maanlicht met een factor tienduizend, ofwel
tien magnituden. Dus van magnitude -12,7 bij Volle Maan tot magnitude -2,7 tijdens
de totale verduisteringsfase. Maar dat is nooit precies van tevoren te voorspellen.
Volgens de Franse astronoom Danjon (1890-1967) zou de helderheid van de totale
verduistering afhangen van de 11-jaarlijkse zonnevlekkencyclus. Kort na een minimum
aan zonnevlekken zouden de verduisteringen zeer donker zijn, om dan in de loop van de
volgende jaren geleidelijk in helderheid toe te nemen. Dit zou zo doorgaan tot vlak
voor het volgende zonnevlekkenminimum, waarna de verduisteringen weer heel donker
zouden beginnen.
Nu is de dichtheid van de aardatmosfeer boven een hoogte van circa 200 km afhankelijk
van de zonnevlekkencyclus. In jaren met veel zonnevlekken (1957, 1968, 1979, 1989 en
verwacht rond 2000) is die groter dan in jaren met weinig zonnevlekken (1964, 1976,
1986, 1995). Dat werd al kort na de lancering van de eerste kunstmanen vastgesteld
aan de hand van de wrijving die deze objecten ondergingen tijdens hun omloop om de
aarde. Toch is het moeilijk voorstelbaar dat de hoge aardatmosfeer zóveel extra zonlicht
zou afbuigen. Bovendien: hoe ontstaat dan de abrupte overgang van zeer heldere naar
zeer donkere verduisteringen ten tijde van het zonnevlekkenminimum?
Veel waarschijnlijker zijn de helderheidsverschillen van 'aardse' oorsprong, zoals
veel stof in onze atmosfeer door vulkaanuitbarstingen. Maanden na de uitbarstingen
van de vulkanen Krakatau (1883), Mont Pelée (1902), Gunung Agung (1963), El Chichón
(1982) en Pinatubo (1991) volgden totale maansverduisteringen die zeer donker, of
voor het blote oog zelfs volkomen onzichtbaar waren. Daarom kan iedere maansverduistering
voor een verrassing zorgen!
Schaal van Danjon
Met het blote oog kan de helderheid van een maansverduistering worden geschat. Dit gebeurt
aan de hand van een schaal, die werd ontworpen door de al eerdere genoemde Franse astronoom
Danjon. Hierin worden de kleur en helderheid van de totaal verduisterde maan als volgt
omschreven:
- L=0. Zeer donkere verduistering. Vooral bij het centrale deel van de aardse slagschaduw is de maan nauwelijks zichtbaar.
- L=1. Donkere verduistering. De maan is donkerbruin of grijsachtig getint en er zijn nauwelijks oppervlaktedetails te zien.
- L=2. Donkere, dieprode maan. Het centrum van de slagschaduw is veel donkerder dan de oranje-achtige rand.
- L=3. Heldere verduistering met een steenrode kleur. De rand is nu geelachtig getint.
- L=4. Zeer heldere verduistering. De maan is koper-rood of oranje-rood van kleur en heeft een heldere, blauwe rand.
Natuurlijk heeft zo'n Danjon-schatting alleen waarde als ook rekening wordt gehouden
met de hoogte van de maan boven de horizon en de doorzichtigheid van de lucht.
Intrede van maankraters
Wie over een telescoop van minimaal 60 mm opening beschikt, kan zich verdienstelijk
maken door het meten van de tijdstippen waarop de middelpunten van sommige kraters
op de maan in de donkere aardschaduw treden. Deze tijdstippen moeten tot circa
6 seconden nauwkeurig gemeten worden. Geruik de ‘pips’ die elk heel uur door de
Hilversumse zenders worden uitgezonden als ijkbron. Voor de verduistering van
vandaag volgen hier de voorspelde tijdstippen voor de intrede van enkele goed
herkenbare kraters en voor twee bergpieken op de maan.
Intrede van kraters tijdens de maansverduistering
Tijdstip Krater of berg
04.09 Grimaldi
04.10 Billy
04.15 Campanus
04.19 Tycho
04.22 Kepler
04.28 Aristarchus
04.29 Copernicus
04.34 Pytheas
04.41 Timocharis
04.42 Dionysius
04.44 Manilius
04.47 Menelaus
04.49 Goclenius
04.50 Plinius
04.53 Piton
04.54 Pico
04.54 Langrenus
04.55 Taruntius
04.56 Plato
04.58 Proclus
04.59 Eudoxus
05.02 Aristoteles
Lijst van totale maansverduisteringen
De tabel hieronder bevat alle totale maansverduisteringen tot en met 2030.
Sommige zijn niet waarneembaar vanuit ons land . Het is bij ons dan dag en de maan
(die immers vol is en dus recht tegenover de zon aan de hemel staat) staat onder
horizon. In een dergelijk geval ontbreekt een waarde bij de kolom 'hoogte'.
Voor elke verduistering vermeldt de tabel het tijdstip van het maximum van de
totaliteit (in UT: Universal Time, ofwel Wereldtijd; in de periode van wintertijd
moet hier één uur, en in de periode met zomertijd twee uur worden bijgeteld), en
de duur van de totale fase in uren en minuten. De hoogte van de maan geldt voor
het maximum van de totaliteit en is berekend voor midden-Nederland (52°00' NB, 05°30' OL).
De verduisteringen van 2010 en 2022 zijn vermeld doordat het begin van hun totale
fase nog plaatsvindt boven de horizon.
Totale maansverduisteringen tot en met 2030
Jaar datum maximum tot.duur hoogte
(UT) (u.min.) (°)
2003 16 mei 03.39 58 1
2003 9 november 01.18 24 47
2004 4 mei 20.30 1.20 10
2004 28 oktober 03.04 1.20 31
2007 3 maart 23.21 1.10 44
2007 28 augustus 10.35 1.32
2008 21 februari 03.27 52 29
2010 21 december 08.16 1.14 -3
2011 15 juni 20.11 1.42 1
2011 10 december 14.31 56
2014 15 april 07.48 1.16
2014 8 oktober 10.52 1.02
2015 4 april 12.03 24
2015 28 september 02.47 1.18 24
2018 31 januari 13.32 1.22
2018 27 juli 20.23 1.38 6
2019 21 januari 05.13 1.08 21
2021 26 mei 11.20 24
2022 16 mei 04.11 1.28 -3
2022 8 november 10.59 1.24
2025 14 maart 06.58 1.02
2025 7 november 18.11 1.24 10
2026 3 maart 11.36 1.02
2028 31 december 16.50 1.12 10
2029 26 juni 03.24 1.44 0
2029 20 december 22.38 56 59
Uit de tabel is op te maken dat de verduistering van 9 november 2003 zich onder veel betere
omstandigheden zal voordoen dan die van 16 mei. Mis als het helder weer is de verduistering
van 16 mei echter niet. Ze kan prima dienen als een soort ‘generale repetitie’.
Carl Koppeschaar
MEER INFORMATIE
Overige live webcasts:
Saros 2003, eclipse total de Luna, Gran Canaria
Grupo Saros,scientific expeditions desde Mexico
Publiekssterrenwachten:
Volkssterrenwacht Mira, Grimbergen, België
Volksterrenwacht Copernicus, Haarlem
Alle publiekssterrenwachten in Nederland
Algemene informatie:
Lunar Eclipse
Copper Moon: May's Lunar Eclipse
Total Lunar Eclipse: May 15-16, 2003
Crater Timings During Lunar Eclipses
Danjon Scale of Lunar Eclipse Brightness
Lunar Eclipse Photography
May’s Total Lunar Eclipse
Minute-by-Minute Guide to the May 15-16 Total Lunar Eclipse
Astronomy Picture of the Day: Moon Slide Slim
Pictures of the May 15-16 Lunar Eclipse
Universe Today: Total Lunar Eclipse, May 15-16, 2003
Space Station Lunar Eclipse