Roel Weijenberg uit Wilp (Gld) maakte om precies 09.00 uur vanochtend
deze foto met een Nikon D40 prime focus achter een zelfbouw 60mm f/6,9
refractor. Roel schrijft: "De zon was slechts enkele tientallen seconden zichtbaar
door een klein spleetje in de bewolking, dus dit is alles wat er zichtbaar was.
Het is in ieder geval iets, dus ik ben best tevreden!"
Live webcast van de zonsverduistering:
De weersverwachtingen voor dinsdag 4 januari 2011 waren voor onze streken verre van ideaal. Zie
KNMI en
Meteoblue.com,
en Helga van Leur met het weeroverzicht van 3 januari 2011 op RTL4. Ook
in de overige landen kampten live webcasts met (gedeeltelijke) bewolking.
Beeld van Baraket Observatory (Israel)
De zonsverduistering was via internet te volgen. Er werden live webcasts georganiseerd. Vanuit Spanje kon er net als in onze streken een dubbele zonsopkomst worden gezien. In Israël en Pakistan bevond de zon zich de gehele verduistering boven de horizon, want daar was het al later op de dag.
DE ZON VERDUISTERD
YouTube: Video-uitleg over de zonsverduistering door Kurdistan Planetarium.
Op dinsdag 4 januari 2011 vond een gedeeltelijke zonsverduistering plaats die zichtbaar was in een flink deel van Europa, noordelijk Afrika, Arabië en westelijk Azië. In het noorden van Zweden vond de grootste verduistering plaats. Daar werd 85,7 procent van de zonsdiameter door de maan bedekt.
De animatie toont hoe de bijschaduw van de maan over het aardoppervlak trok.
Overal in het gebied van de bijschaduw was een gedeeltelijke zonsverduistering te
zien. De donkere slagschaduw van de maan miste de aarde, zodat nergens een
totale (of ringvormige) zonsverduistering optrad.
Animatie: Dr. Andrew Sinclair
Dubbele zonsopkomst!
Toen de zon bij ons omstreeks 08.45 u. opkwam, was de zonsverduistering al in volle gang. Wie vrij uitzicht had over de zuidoostelijke horizon, zag de zon als een sikkel
met de hoorns naar boven opkomen. Een prachtig gezicht! Feitelijk was er sprake van een dubbele zonsopkomst. Eerst verhief zich de linker hoorn boven de horizon en
vervolgens de rechter hoorn. Een paar seconden lang flonkerden er twee van elkaar gescheiden driehoekjes zonlicht aan de einder.
Omdat het weer op sommige plaatsen meewerkte, leverde deze zonsopkomst vergelijkbare foto's op als de zonsverduistering van 31 mei 2003.
Kijk veilig!
Kijk NIET met het blote oog naar de verduisterde zon! Het zonlicht blijft leterlijk oogverblindend fel! Voor waarneming van een gedeeltelijke zonsverduistering moeten de ogen worden beschermd.
Zonnebrillen, foto- en dianegatieven, cd's, floppy's of beroete glaasjes zijn zeer onveilig. Ze laten infrarood licht (warmtestraling) door dat het netvlies teistert. Doordat er in het netvlies geen zenuwen
zitten die pijn registeren, wordt dat als het ware gekookt. Aan de 'eclipsblindheid' die zo ontstaat, is niets te doen.
Veilig te gebruiken zijn donker lasglas nummer 14 en veraluminiseerd mylar dat speciaal voor zonne-observatie is vervaardigd. Mylar wordt ook toegepast in de speciale 'eclipsbrilletjes'. Die zijn bij vaak bij publiekssterrenwachten en planetaria te koop, evenals bij Stichting De Koepel in Utrecht.
Het indirect bekijken van de gedeeltelijke fasen is de allerveiligste manier. Dat kan door een zonsbeeldje met een kijker of verrekijker op een stuk wit papier te projecteren, of door het maken van een gaatjescamera (camera obscura). Prik hiervoor een gaatje in een groot stuk karton, laat het zonlicht daar doorheen vallen en projecteer zo een zonsbeeldje op enkele meters afstand.
Lokale tijdstippen
De tabel hieronder geeft de tijdstippen van begin, maximum en einde van de zonsverduistering in de Benelux. De grootte van een
zonsverduistering is gedefinieerd als het maximale deel van de zonsdiameter (niet de oppervlakte!) dat achter de maan zal schuilgaan.
Plaats |
Zonsopkomst |
Maximum / zonshoogte |
Einde / zonshoogte |
Grootte |
|
|
|
|
|
Groningen |
08.48 |
09.20.31 3o |
10.42.54 10o |
0,792 |
Terschelling |
08.54 |
10.19.36 2o |
10.41.20 9o |
0,789 |
Leeuwarden |
08.51 |
09.19.43 2o |
10.41.45 10o |
0,789 |
Enschede |
08.41 |
09.19.15 4o |
10.42.07 11o |
0,785 |
Zwolle |
08.46 |
09.18.55 3o |
10.41.17 10o |
0,784 |
Den Helder |
08.54 |
10.18.23 2o |
10.39.58 10o |
0,783 |
Amsterdam |
08.47 |
09.17.39 3o |
10.39.46 10o |
0,779 |
Utrecht |
08.48 |
09.17.19 3o |
10.39.19 10o |
0,777 |
Rotterdam |
08.49 |
09.16.25 2o |
10.38.07 10o |
0,773 |
Eindhoven |
08.43 |
09.16.36 3o |
10.38.46 11o |
0,773 |
Maastricht |
08.39 |
09.15.52 4o |
10.38.27 12o |
0,768 |
Middelburg |
08.51 |
09.14.56 2o |
10.36.16 10o |
0,765 |
|
|
|
|
|
Maaseik |
08.40 |
09.16.22 4o |
10.38.57 11o |
0,771 |
Turnhout |
08.45 |
09.15.54 3o |
10.37.59 11o |
0,769 |
Hasselt |
08.41 |
09.15.39 3o |
10.38.02 11o |
0,767 |
Antwerpen |
08.46 |
09.15.13 3o |
10.37.01 11o |
0,766 |
Mechelen |
08.45 |
09.14.59 3o |
10.36.52 11o |
0,765 |
Tienen |
08.42 |
09.15.04 3o |
10.37.15 11o |
0,765 |
Gent |
08.48 |
09.14.19 2o |
10.35.47 11o |
0,762 |
Ukkel |
08.44 |
09.14.29 3o |
10.36.21 11o |
0,762 |
Brugge |
07.51 |
09.14.06 2o |
10.35.16 10o |
0,761 |
Oostende |
08.52 |
09.13.50 2o |
10.34.49 10o |
0,759 |
Kortrijk |
08.49 |
09.13.32 2o |
10.34.46 10o |
0,757 |
|
|
|
|
|
Luxemburg |
08.32 |
09.14.22 4o |
10.37.27 13o |
0,758 |
Eerstvolgende gedeeltelijke zonsverduistering
De eerstvolgende keer dat zich in onze streken weer een gedeeltelijke zonsverduistering zal voordoen,
is op 20 maart 2015. De zon zal dan voor 84% worden verduisterd. Voor de kust van IJsland vindt
een totale zonsverduistering plaats.
Zonsverduisteringen in Nederland
De tabel bevat gegevens van alle in Nederland zichtbare zonsverduisteringen tot en met 2025:
IN NEDERLAND ZICHTBARE ZONSVERDUISTERINGEN (TOT EN MET 2025) ------- BEGIN -------- ---------------- MAXIMUM --------------- ------- EINDE -------- Jaar Datum T(UT) h° Az° P° V° T(UT) h° Az° P° V° Grootte C° S% T(UT) h° Az° P° V° 2011 jan 4 ..... .. ... ... ... 08.17 3 134 352 21 0,777 220 70,3 09.39 11 151 69 88 2015 mrt 20 08.30 24 125 258 289 09.37 31 142 337 359 0,838 186 80,7 10.48 36 162 56 67 2017 aug 21 20.40 1 289 ... ... ..... . ... ... .. ..... ... .... ..... .. ... .. .. 2021 jun 10 09.19 51 124 297 331 10.23 58 147 343 4 0,282 274 16,9 11.31 61 177 28 31 2022 okt 25 09.08 20 145 348 9 10.05 24 159 36 49 0,335 264 22,0 11.03 26 175 84 87 2025 mrt 29 10.17 38 152 273 289 11.10 41 169 321 328 0,351 259 24,0 12.04 41 187 10 6De tabel is strikt genomen berekend voor midden-Nederland (52°00' NB, 05°30' OL). Naast tijdstippen van begin, maximum en einde van de verduistering zijn gegevens te vinden over zonshoogte (h) en -azimut (Az), positiehoek (P) en vertexhoek (V) van de maan ten opzichte van de zon, maximale grootte van de verduistering, minimale cirkelomtrek (C) en maximaal percentage bedekt zonsoppervlak (S).
Het azimut wordt rond de horizon gerekend van het noorden (0°) in de richting van het oosten (90°). Hetzelfde geldt voor de positiehoek P van het maanmidden ten opzichte van het zonsmiddelpunt aan de hemel. De vertexhoek V van maanmidden ten opzichte van zonsmiddelpunt gaat eveneens linksom, maar nu gerekend vanaf het hoogste punt aan de hemel: het zenit. De grootte geeft het deel aan van de zonsdiameter dat maximaal wordt bedekt. De bijbehorende sikkelomtrek C wordt gerekend langs de zonsrand (360°: volledige zonsomtrek zichtbaar, dus géén verduistering; 180°: halve zonsomtrek zichtbaar; 0°: totale zonsverduistering).
Wanneer dubbele zonsopkomst of zonsondergang?
Hoe zeldzaam is een 'dubbele zonsopkomst'? Deze eeuw maakten we het één keer eerder mee: op 31 mei 2003. Dankzij de berichtgeving op Kennislink.nl en later ook het NOS Journaal en NOS Teletekst verzamelden zich toen duizenden mensen langs het westelijk deel van het IJsselmeer om van daaraf vrij uitzicht te hebben over de oostelijke horizon. Eerder, op 20 juli 1982 verzamelden zich vele duizenden toeschouwers langs het Noordzeestrand om te kijken naar de zeer fraaie 'dubbele zonsondergang' die ik via de maandbladen KIJK en Grasduinen (en eveneens weer via het NOS Journaal) had aangekondigd.Pas op 21 augustus 2017 (zeer marginaal), op 12 augustus 2026 (alleen het oostelijk deel van Nederland en België), op 26 januari 2028 en op 21 augustus 2036 zien we bij ons de zon weer gedeeltelijk verduisterd tijdens zonsondergang. Maar zo fraai als op 4 januari 2011 worden deze niet, want telkens komt slechts één punt van de zonnesikkel op.
Op 12 juni 2029 zien we in Nederland en België weer een gedeeltelijk verduisterde zon bij zonsopkomst. Hoewel de zon dan maar een paar procent verduisterd zal zijn, kan in het uiterste noorden van Nederland weer een 'dubbele zonsondergang' met twee afzonderlijke puntjes zonlicht worden gezien.
Op 22 juni 2066 vindt bij ons weer een gedeeltelijke zonsverduistering bij zonsondergang plaats. waarbij de zonnesikkel met de punten naar beneden ondergaat.
Op 27 februari 2082 vindt een gedeeltelijke zonsverduistering bij zonsondergang plaats. waarbij weer sprake is van een 'dubbele zonsondergang' met twee afzonderlijke puntjes zonlicht.
Op 23 september 2090 vindt wellicht de fraaiste zonsondergang plaats, wanneer de zon in Nederland en België nagenoeg en in het uiterste zuidwesten van België zelfs totaal verduisterd is.
Overige jaren in de 21ste eeuw met minder spectaculaire verduisteringen tijdens zonsopkomst of zonsondergang: 13 juli 2075, 11 mei 2078, 23 september 2080, 2 mei 2087, 7 februari 2092, 11 mei 2097.
Totale zonsverduisteringen in de Benelux
De laatste totale zonsverduistering in de Benelux deed zich voor op 3 mei 1715. De verduistering was totaal op enkele van de Waddeneilanden.
De eerstvolgende totale verduisteringen zijn op 23 september 2090 in het zuiden van België tegen zonsondergang, en op 7 oktober 2135 in het noordoosten van Nederland. Zeven jaar later, op 25 mei 2142 trekt een totale zonsverduistering over een groot deel van België en de zuidoostelijke hoek van Nederland. Al op 14 juni 2151 is het voor de derde keer raak: heel België en Luxemburg en het zuiden van Nederland liggen in de totaliteitsgordel.
Op 17 april 1912 was in een zeer smalle strook in België en Limburg één seconde lang (!) een ringvormige-totale zonsverduistering te zien.
Sarosperiode
Op 5 februari 2065 vindt een bijna identieke gedeeltelijke zonsverduistering plaats (maar helaas volledig ná zonsopkomst) als op 4 januari 2011. Dat hoeft ons niet te verbazen. Door de beweging van de punten waar de banen van de zon en de maan elkaar aan de hemel snijden (de zogenoemde 'baanknopen') ontstaat een periode waarna zons- en maansverduisteringen onder sterk gelijkende omstandigheden weerkeren. Deze periode staat bekend als de saros en is gelijk aan 6585,32 dagen (18 jaar, 10 of 11 kalenderdagen [afhankelijk van de schrikkeldagen] en bijna 8 uren). Wél schuift het zichtbaarheidsgebied na één saros één derde (immers 8/24 uur = 120 o) van de aardomtrek naar het westen op. Pas na 3 sarosperioden van 19756 dagen (54 jaar en een volle maand) is de geografische lengte weer nagenoeg gelijk (al is de eclips wel iets in geografische breedte opgeschoven). De eclipsen zijn immers 3 x 120o = 360o, ofwel een volle aardomtrek rondgegaan. Op deze manier kon men ook al in de grijze oudheid het optreden van zons- en maansverduisteringen voorspellen! De saros was al aan de Babyloniërs bekend, met name als een beschrijving van maansverduisteringen, maar hij kan ook zonsverduisteringen voorspellen. In Griekenland ontdekten Meton en Euctemon de saros in 432 v.Chr.
Carl Koppeschaar |
De verduistering van 4 januari 2011
Helga van Leur verwees in haar weeroverzicht van 3 januari 2011 naar Astronet voor de dubbele zonsopkomst.