Mini-zonsverduistering: Venus voor de zon, 6 juni 2012



DINSDAG 4 JANUARI 2011: DUBBELE ZONSOPKOMST !
GEDEELTELIJKE ZONSVERDUISTERING IN NEDERLAND EN BELGIË



De dubbele zonsopkomst werd vastgelegd door Chris Schram vanuit Scheveningen.


FOTOGRAFISCHE RESULTATEN


Foto's van Chris Schram vanuit Scheveningen

Foto's van Arne de Laat vanuit Utrecht

Foto's van Henk Bril van Astrobril vanuit Nieuwstadt

Foto's van Clemens van Rijthoven vanuit Wijk en Aalburg


Roel Weijenberg uit Wilp (Gld) maakte om precies 09.00 uur vanochtend deze foto met een Nikon D40 prime focus achter een zelfbouw 60mm f/6,9 refractor. Roel schrijft: "De zon was slechts enkele tientallen seconden zichtbaar door een klein spleetje in de bewolking, dus dit is alles wat er zichtbaar was. Het is in ieder geval iets, dus ik ben best tevreden!"

Foto's van Eric van Dorland, gemaakt vanaf de Grebbeberg bij Rhenen.

Foto's van Jo Smeets, gemaakt in Meerssen met een Williams 80mm en een Canon D40.

Foto's van Han van den Dries, gemaakt in Breda met een met Panasonic DMC-TZ7.

Meer foto's van de verduistering:


Live webcast van de zonsverduistering:

De weersverwachtingen voor dinsdag 4 januari 2011 waren voor onze streken verre van ideaal. Zie KNMI en Meteoblue.com, en Helga van Leur met het weeroverzicht van 3 januari 2011 op RTL4. Ook in de overige landen kampten live webcasts met (gedeeltelijke) bewolking.

In Barcelona was het half bewolkt. Er was ook een live verslag (Spaans).

Beelden van Servi Astro (Barcelona, Spanje)



Beeld van Baraket Observatory (Israel)

De zonsverduistering was via internet te volgen. Er werden live webcasts georganiseerd. Vanuit Spanje kon er net als in onze streken een dubbele zonsopkomst worden gezien. In Israël en Pakistan bevond de zon zich de gehele verduistering boven de horizon, want daar was het al later op de dag.


DE ZON VERDUISTERD




YouTube: Video-uitleg over de zonsverduistering door Kurdistan Planetarium.

Op dinsdag 4 januari 2011 vond een gedeeltelijke zonsverduistering plaats die zichtbaar was in een flink deel van Europa, noordelijk Afrika, Arabië en westelijk Azië. In het noorden van Zweden vond de grootste verduistering plaats. Daar werd 85,7 procent van de zonsdiameter door de maan bedekt.



Het zichtbaarheidsgebied van de gedeeltelijke zonsverduistering van 4 juni 2011.
Illustratie: Fred Espenak / NASA Gordon Space Flight Centre

Animation of the Partial Eclipse of the Sun on 2011 January 04

De animatie toont hoe de bijschaduw van de maan over het aardoppervlak trok.
Overal in het gebied van de bijschaduw was een gedeeltelijke zonsverduistering te
zien. De donkere slagschaduw van de maan miste de aarde, zodat nergens een
totale (of ringvormige) zonsverduistering optrad.
Animatie: Dr. Andrew Sinclair

Wij bevonden ons niet ver van Zweden en dus verdween ook bij ons een flinke portie van de zonneschijf. In Groningen ging 79,2 procent van de zonsdiameter achter de maan schuil. In het uiterste zuiden van België was dat iets minder: 75 procent.

Dubbele zonsopkomst!

Toen de zon bij ons omstreeks 08.45 u. opkwam, was de zonsverduistering al in volle gang. Wie vrij uitzicht had over de zuidoostelijke horizon, zag de zon als een sikkel met de hoorns naar boven opkomen. Een prachtig gezicht! Feitelijk was er sprake van een dubbele zonsopkomst. Eerst verhief zich de linker hoorn boven de horizon en vervolgens de rechter hoorn. Een paar seconden lang flonkerden er twee van elkaar gescheiden driehoekjes zonlicht aan de einder.


Opkomst van de gedeeltelijk verduisterde zon te Amsterdam (klik hier om de volledige animatie af te spelen). De linker hoorn van de zonnesikkel komt het eerst op.
De tijd is in Wereldtijd (UT). De Nederlandse tijd is een uur later. Illustratie: HM Nautical Almanac Office.

Omdat het weer op sommige plaatsen meewerkte, leverde deze zonsopkomst vergelijkbare foto's op als de zonsverduistering van 31 mei 2003.



De zonsopkomst van 31 mei 2003, gefotografeerd door Rainer Klemm vanuit Passau (Duitsland)

Omdat de omstandigheden van een zonsverduistering van plaats tot plaats verschillen, verschildn ook de tijdstippen. Zie meer naar onderen een tabel met lokale tijdstippen voor Nederland. Nederlandstalig België en Luxemburg. Makkelijk te onthouden was: circa 08.45 u. opkomst van de gedeeltelijke verduisterde zon, circa 09.15 u. maximum van de verduistering (circa driekwart van de zonsdiameter door de donkere maan bedekt) en ca. 10.35 u. einde van de verduistering (zon weer in zijn geheel zichtbaar).

Kijk veilig!

Kijk NIET met het blote oog naar de verduisterde zon! Het zonlicht blijft leterlijk oogverblindend fel! Voor waarneming van een gedeeltelijke zonsverduistering moeten de ogen worden beschermd. Zonnebrillen, foto- en dianegatieven, cd's, floppy's of beroete glaasjes zijn zeer onveilig. Ze laten infrarood licht (warmtestraling) door dat het netvlies teistert. Doordat er in het netvlies geen zenuwen zitten die pijn registeren, wordt dat als het ware gekookt. Aan de 'eclipsblindheid' die zo ontstaat, is niets te doen.

Veilig te gebruiken zijn donker lasglas nummer 14 en veraluminiseerd mylar dat speciaal voor zonne-observatie is vervaardigd. Mylar wordt ook toegepast in de speciale 'eclipsbrilletjes'. Die zijn bij vaak bij publiekssterrenwachten en planetaria te koop, evenals bij Stichting De Koepel in Utrecht.

Het indirect bekijken van de gedeeltelijke fasen is de allerveiligste manier. Dat kan door een zonsbeeldje met een kijker of verrekijker op een stuk wit papier te projecteren, of door het maken van een gaatjescamera (camera obscura). Prik hiervoor een gaatje in een groot stuk karton, laat het zonlicht daar doorheen vallen en projecteer zo een zonsbeeldje op enkele meters afstand.



De projectiemethode, waarbij het zonsbeeld achter een kijker wordt geprojecteerd
op een stuk wit papier of karton, en waarbij het beeld wordt scherpgesteld met        
behulp van het oculair. Illustratie: ESO                                                                          


EEN FIKSE HAP UIT DE ZON


In Nederland en België vond het maximum van de verduistering plaats omstreeks kwart over negen
in de ochtend. De zon bevond zich toen nog maar 2 tot 4 graden boven de horizon. Kort na 09.35 u.  
verlie de maan de zonneschijf en was alles weer voorbij. Illustratie: Stichting De Koepel                   

Lokale tijdstippen

De tabel hieronder geeft de tijdstippen van begin, maximum en einde van de zonsverduistering in de Benelux. De grootte van een zonsverduistering is gedefinieerd als het maximale deel van de zonsdiameter (niet de oppervlakte!) dat achter de maan zal schuilgaan.

Plaats

Zonsopkomst

Maximum / zonshoogte

Einde / zonshoogte

Grootte

 

 

 

 

 

Groningen

08.48

09.20.31       3o

10.42.54     10o

0,792

Terschelling

08.54

10.19.36       2o

10.41.20       9o

0,789

Leeuwarden

08.51

09.19.43       2o

10.41.45     10o

0,789

Enschede

08.41

09.19.15       4o

10.42.07     11o

0,785

Zwolle

08.46

09.18.55       3o

10.41.17     10o

0,784

Den Helder

08.54

10.18.23       2o

10.39.58     10o

0,783

Amsterdam

08.47

09.17.39       3o

10.39.46     10o

0,779

Utrecht

08.48

09.17.19       3o

10.39.19     10o

0,777

Rotterdam

08.49

09.16.25       2o

10.38.07     10o

0,773

Eindhoven

08.43

09.16.36       3o

10.38.46     11o

0,773

Maastricht

08.39

09.15.52       4o

10.38.27     12o

0,768

Middelburg

08.51

09.14.56       2o

10.36.16     10o

0,765

 

 

 

 

 

Maaseik

08.40

09.16.22       4o

10.38.57     11o

0,771

Turnhout

08.45

09.15.54       3o

10.37.59     11o

0,769

Hasselt

08.41

09.15.39       3o

10.38.02     11o

0,767

Antwerpen

08.46

09.15.13       3o

10.37.01     11o

0,766

Mechelen

08.45

09.14.59       3o

10.36.52     11o

0,765

Tienen

08.42

09.15.04       3o

10.37.15     11o

0,765

Gent

08.48

09.14.19       2o

10.35.47     11o

0,762

Ukkel

08.44

09.14.29       3o

10.36.21     11o

0,762

Brugge

07.51

09.14.06       2o

10.35.16     10o

0,761

Oostende

08.52

09.13.50       2o

10.34.49     10o

0,759

Kortrijk

08.49

09.13.32       2o

10.34.46     10o

0,757

 

 

 

 

 

Luxemburg

08.32

09.14.22       4o

10.37.27     13o

0,758

Eerstvolgende gedeeltelijke zonsverduistering

De eerstvolgende keer dat zich in onze streken weer een gedeeltelijke zonsverduistering zal voordoen, is op 20 maart 2015. De zon zal dan voor 84% worden verduisterd. Voor de kust van IJsland vindt een totale zonsverduistering plaats.



Zonsverduisteringen in Nederland

De tabel bevat gegevens van alle in Nederland zichtbare zonsverduisteringen tot en met 2025:

                      IN NEDERLAND ZICHTBARE ZONSVERDUISTERINGEN (TOT EN MET 2025)

              ------- BEGIN --------   ---------------- MAXIMUM ---------------   ------- EINDE --------
Jaar Datum    T(UT)  h° Az°   P°  V°   T(UT)  h° Az°   P°  V° Grootte  C°    S%   T(UT)  h° Az°   P°  V°

2011 jan  4   .....  .. ...  ... ...   08.17   3 134  352  21  0,777  220  70,3   09.39  11 151   69  88
2015 mrt 20   08.30  24 125  258 289   09.37  31 142  337 359  0,838  186  80,7   10.48  36 162   56  67
2017 aug 21   20.40   1 289  ... ...   .....   . ...  ...  ..  .....  ...  ....   .....  .. ...   ..  ..
2021 jun 10   09.19  51 124  297 331   10.23  58 147  343   4  0,282  274  16,9   11.31  61 177   28  31
2022 okt 25   09.08  20 145  348   9   10.05  24 159   36  49  0,335  264  22,0   11.03  26 175   84  87
2025 mrt 29   10.17  38 152  273 289   11.10  41 169  321 328  0,351  259  24,0   12.04  41 187   10   6

De tabel is strikt genomen berekend voor midden-Nederland (52°00' NB, 05°30' OL). Naast tijdstippen van begin, maximum en einde van de verduistering zijn gegevens te vinden over zonshoogte (h) en -azimut (Az), positiehoek (P) en vertexhoek (V) van de maan ten opzichte van de zon, maximale grootte van de verduistering, minimale cirkelomtrek (C) en maximaal percentage bedekt zonsoppervlak (S).

Het azimut wordt rond de horizon gerekend van het noorden (0°) in de richting van het oosten (90°). Hetzelfde geldt voor de positiehoek P van het maanmidden ten opzichte van het zonsmiddelpunt aan de hemel. De vertexhoek V van maanmidden ten opzichte van zonsmiddelpunt gaat eveneens linksom, maar nu gerekend vanaf het hoogste punt aan de hemel: het zenit. De grootte geeft het deel aan van de zonsdiameter dat maximaal wordt bedekt. De bijbehorende sikkelomtrek C wordt gerekend langs de zonsrand (360°: volledige zonsomtrek zichtbaar, dus géén verduistering; 180°: halve zonsomtrek zichtbaar; 0°: totale zonsverduistering).



Wanneer dubbele zonsopkomst of zonsondergang?

Hoe zeldzaam is een 'dubbele zonsopkomst'? Deze eeuw maakten we het één keer eerder mee: op 31 mei 2003. Dankzij de berichtgeving op Kennislink.nl en later ook het NOS Journaal en NOS Teletekst verzamelden zich toen duizenden mensen langs het westelijk deel van het IJsselmeer om van daaraf vrij uitzicht te hebben over de oostelijke horizon. Eerder, op 20 juli 1982 verzamelden zich vele duizenden toeschouwers langs het Noordzeestrand om te kijken naar de zeer fraaie 'dubbele zonsondergang' die ik via de maandbladen KIJK en Grasduinen (en eveneens weer via het NOS Journaal) had aangekondigd.

Pas op 21 augustus 2017 (zeer marginaal), op 12 augustus 2026 (alleen het oostelijk deel van Nederland en België), op 26 januari 2028 en op 21 augustus 2036 zien we bij ons de zon weer gedeeltelijk verduisterd tijdens zonsondergang. Maar zo fraai als op 4 januari 2011 worden deze niet, want telkens komt slechts één punt van de zonnesikkel op.

Op 12 juni 2029 zien we in Nederland en België weer een gedeeltelijk verduisterde zon bij zonsopkomst. Hoewel de zon dan maar een paar procent verduisterd zal zijn, kan in het uiterste noorden van Nederland weer een 'dubbele zonsondergang' met twee afzonderlijke puntjes zonlicht worden gezien.

Op 22 juni 2066 vindt bij ons weer een gedeeltelijke zonsverduistering bij zonsondergang plaats. waarbij de zonnesikkel met de punten naar beneden ondergaat.

Op 27 februari 2082 vindt een gedeeltelijke zonsverduistering bij zonsondergang plaats. waarbij weer sprake is van een 'dubbele zonsondergang' met twee afzonderlijke puntjes zonlicht.

Op 23 september 2090 vindt wellicht de fraaiste zonsondergang plaats, wanneer de zon in Nederland en België nagenoeg en in het uiterste zuidwesten van België zelfs totaal verduisterd is.

Overige jaren in de 21ste eeuw met minder spectaculaire verduisteringen tijdens zonsopkomst of zonsondergang: 13 juli 2075, 11 mei 2078, 23 september 2080, 2 mei 2087, 7 februari 2092, 11 mei 2097.



Totale zonsverduisteringen in de Benelux

De laatste totale zonsverduistering in de Benelux deed zich voor op 3 mei 1715. De verduistering was totaal op enkele van de Waddeneilanden.

Op 17 april 1912 was in een zeer smalle strook in België en Limburg één seconde lang (!) een ringvormige-totale zonsverduistering te zien.
De eerstvolgende totale verduisteringen zijn op 23 september 2090 in het zuiden van België tegen zonsondergang, en op 7 oktober 2135 in het noordoosten van Nederland. Zeven jaar later, op 25 mei 2142 trekt een totale zonsverduistering over een groot deel van België en de zuidoostelijke hoek van Nederland. Al op 14 juni 2151 is het voor de derde keer raak: heel België en Luxemburg en het zuiden van Nederland liggen in de totaliteitsgordel.



Sarosperiode

Op 5 februari 2065 vindt een bijna identieke gedeeltelijke zonsverduistering plaats (maar helaas volledig ná zonsopkomst) als op 4 januari 2011. Dat hoeft ons niet te verbazen. Door de beweging van de punten waar de banen van de zon en de maan elkaar aan de hemel snijden (de zogenoemde 'baanknopen') ontstaat een periode waarna zons- en maansverduisteringen onder sterk gelijkende omstandigheden weerkeren. Deze periode staat bekend als de saros en is gelijk aan 6585,32 dagen (18 jaar, 10 of 11 kalenderdagen [afhankelijk van de schrikkeldagen] en bijna 8 uren). Wél schuift het zichtbaarheidsgebied na één saros één derde (immers 8/24 uur = 120 o) van de aardomtrek naar het westen op. Pas na 3 sarosperioden van 19756 dagen (54 jaar en een volle maand) is de geografische lengte weer nagenoeg gelijk (al is de eclips wel iets in geografische breedte opgeschoven). De eclipsen zijn immers 3 x 120o = 360o, ofwel een volle aardomtrek rondgegaan. Op deze manier kon men ook al in de grijze oudheid het optreden van zons- en maansverduisteringen voorspellen! De saros was al aan de Babyloniërs bekend, met name als een beschrijving van maansverduisteringen, maar hij kan ook zonsverduisteringen voorspellen. In Griekenland ontdekten Meton en Euctemon de saros in 432 v.Chr.



Tekst en berekeningen:



Carl Koppeschaar


MEER INFORMATIE


De verduistering van 4 januari 2011



Helga van Leur verwees in haar
weeroverzicht van 3 januari 2011 naar Astronet voor de dubbele zonsopkomst.

Veilig waarnemen

Volkssterrenwachten in Nederland en België

Algemeen

Toekomstige zonsverduisteringen

Berekeningen

Voorgaande zons- en maansverduisteringen: