Volgende eclips: Totale maansverduistering, 15-16 juni 2011
Astronet, Kennislink en Astroforum verzorgden in samenwerking met Sterrenwacht Copernicus te Overveen, Volkssterrenwacht Mira te Grimbergen (België), Sterrenkids.nl met Sterrenwacht Cosmos in Lattrop (Overijsssel), Associación Argentina "Amigos de la Astronomía" in Argentinië, Hochschule Offenburg in Duitsland en Serviastro te Barcelona (Spanje) live webcasts van de verduistering. De meeste locaties hadden last van bewolking en/of regen. Zij zagen slechts een deel van de eclips. Alleen Luis Manzerola en zijn team van de Asociación Argentina "Amigos de la Astronomía" hadden wolkenloos weer en konden prachtige opnamen maken van de gehele verduistering:
 |
 |
 |
Bas en Brechje van Beek van Skyglory legden de verduistering vast met een 101mm F5.4 Genesis Tele Vue telescoop en een Canon 350DH camera, aangepast voor extra gevoeligheid in H-alfa, bij 200 ASA.
Norbert Schmidt (linksonder achter de computer) webcaste de maansverduistering vanuit Sterrenwacht Copernicus. Vanuit de koepel van de sterrenwacht maakte hij ook foto's van de maansverduistering. Hierboven een opname van de totaliteit om 04.04 u.
 |
 |
 |
 |
 |
 |
De pers schreef dat bewolking de maansverduistering verpestte. Afgezien van het NOS Journaal en een enkele krantenverslaggever hebben we niemand van die pers bij Sterrenwacht Copernicus gezien. Ze hadden met eigen ogen kunnen waarnemen hoe we daar door wat mistflarden heen een heel redelijk zicht hadden op de verduistering. Pas halverwege de totaliteit werd de bewolking wat dichter Daarna brak de maan weer door. Foto's: Carl Koppeschaar
Carl Koppeschaar volgde de eclips vanuit de koepel van Sterrenwacht Copernicus.
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Copyright: Asociación Argentina "Amigos de la Astronomía"
 Tijdens de totaliteit (midden) straalt de maan met een oranje-rode gloed. Foto van de maansverduistering van 8/9 november 2003: Robert Smallegange (Leeuwarden) |
Bij een maansverduistering trekt de maan door de schaduw van de aarde. Er ontbreekt een ‘hap’ uit de volle maan en die wordt steeds groter totdat de maan door de aardschaduw is ‘opgeslokt’. De maan is dan niet helemaal onzichtbaar, maar straalt nog een zwakke oranjerode gloed uit. Vanaf de maan gezien gaat de zon dan geheel achter de aarde schuil. Door de dikke aardatmosfeer wordt het zonlicht echter nog afgebogen en zodoende is er een oranje-rode ring om aarde te zien. Dat is het licht van alle zonsondergangen en zonsopkomsten die op dat moment plaatsvinden op onze planeet.
 Vanaf de maan gezien wordt de zon door de aarde verduisterd. |
Het verloop van de maansverduistering is in de figuur afgebeeld. Daarbij zijn de volgende momenten van belang. Om 02.43 uur treedt de maan de donkere kernschaduw van de aarde binnen. Er ontbreekt dan een 'hap' uit de linker bovenrand van de maan. Steeds minder blijft er van de maan over totdat om 04.01 uur het zonlicht ook van het laatste overgebleven sikkeltje verdwijnt. Tot 04.51 uur is de maan volledig verduisterd en neemt een oranje-rode kleur aan. Daarna valt weer het eerste zonlicht op de linker benedenrand van de maan. In iets meer dan een uur groeit de maan weer aan, en vanaf 06.09 uur straalt weer een volle maan aan de hemel.
 De totale maansverduistering van 21 februari 2008. De zwarte cirkel is een doorsnee, op maanafstand, door de schaduwkegel van de Aarde. De buitenste grijze cirkelomtrek stelt de rand van de bijschaduwkegel voor. De Maan trekt van west naar oost door de schaduw. De pijl N wijst naar de noordelijke hemelpool. De andere twee pijlen duiden de richting aan van het zenit op het tijdstip van de eerste (Z1) en van de laatste (Z5) aanraking van de Maan met de kernschaduw. De rode streepjeslijn is een stuk van de ecliptica die uiteraard precies door het midden van de schaduw loopt. Duidelijk is te zien dat de Maan enkele uren vóór de verduistering door de dalende knoop van haar baan gaat, anders gezegd de ecliptica gekruist heeft. Figuur uit de Sterrengids 2008 van Stichting 'De Koepel'. De tijdstippen van de situaties 1 t/m 5: 1. De Maan komt de kernschaduw binnen: 2.43 uur 2. Begin van de totaliteit: 4.01 uur 3. Maximum: 4.26 uur 4. Einde van de totaliteit: 4.51 uur 5. De Maan uit de kernschaduw: 6.09 uur. |
Tussen 01.35 en 02.43 uur, alsook tussen 06.09 en 07.17 uur, bevindt de maan zich in de bijschaduw van de aarde. Aan de nachtzijde van de aarde onderscheidt men een donkere kernschaduw (umbra), met daaromheen een bijschaduw (penumbra). Hetzelfde effect doet zich voor als we een voorwerp tussen een lamp en een stuk papier houden. Ook dan ontstaan een donkere slagschaduw met daaromheen een lichtgrijze bijschaduw. Dat lichtgrijze gedeelte is het gebied waar nog wel een deel van het lamplicht doordringt. In de natuur is de schaduw van de aarde een lange, spitse kegel. Ter hoogte van het gebied waar de maan doorheen trekt, is de middellijn van die kegel tweeënhalf tot driemaal groter dan de maanmiddellijn zelf. De omringende bijschaduwkegel beslaat gewoonlijk één maanmiddellijn rond de slagschaduw.
Van een bijschaduwverduistering is doorgaans niet veel te zien. Op de maan vindt dan een gedeeltelijke zonsverduistering plaats en daardoor valt er nog gewoon zonlicht op de bodem. Alleen waar het zonnesikkeltje al heel klein is geworden, kan een verzwakking worden opgemerkt van het teruggekaatste maanlicht. Rond 02.30 uur zal duidelijk zijn te zien hoe het bovenste deel van de volle maan minder fel verlicht is dan het onderste gedeelte. Na 04.51 uur zal datzelfde verschil nog een tijdlang te zien zijn tussen de nog wat donkerder kant 'rechtsboven'en de veel fellere kant 'linksonder' aan de maan. Het beste zijn deze verschillen te zien als het maanbeeld met een verrekijker of een telescoop op een stuk wit papier wordt geprojecteerd of als er wolkenflarden voor de maan langs trekken.
De maansverduistering kan met het blote oog worden gevolgd. Maar het verschijnsel is nog indrukwekkender door een verrekijker. Wie de maansverduistering door een echte telescoop wil bekijken kan dat proberen bij een van de publiekssterrenwachten. Sommige daarvan zulen zijn geopend.
Op 16 augustus 2008 vindt weer een maansverduistering plaats, maar dat is slechts een gedeeltelijke verduistering. De eerstvolgende totale maansverduistering die bij ons te zien is, vindt plaats op 21 december 2010. Deze vindt echter plaats tegen zonsopkomst, dus als de maan juist ondergaat. Ook de volgende totale maansverduistering van 15 juni 2011 is slecht zichtbaar: dan komt de totaal verduisterde maan op als de zon ondergaat. In juni is het hoogzomer en is sprake is van lange schemering en niet geheel donker wordende nachten. Voor een ongeveer even mooie totale maansverduistering als nu moeten we wachten tot 28 september 2015.
Volgens de Franse astronoom Danjon (1890-1967) zou de helderheid van de totale verduistering afhangen van de 11-jaarlijkse zonnevlekkencyclus. Kort na een minimum aan zonnevlekken zouden de verduisteringen zeer donker zijn, om dan in de loop van de volgende jaren geleidelijk in helderheid toe te nemen. Dit zou zo doorgaan tot vlak voor het volgende zonnevlekkenminimum, waarna de verduisteringen weer heel donker zouden beginnen.
Nu is de dichtheid van de aardatmosfeer boven een hoogte van circa 200 km afhankelijk van de zonnevlekkencyclus. In jaren met veel zonnevlekken (1957, 1968, 1979, 1989 en 2000 en straks 2010/11) is die groter dan in jaren met weinig zonnevlekken (1964, 1976, 1986, 1995 en 2007). Dat werd al kort na de lancering van de eerste kunstmanen vastgesteld aan de hand van de wrijving die deze objecten ondergingen tijdens hun omloop om de aarde. Toch is het moeilijk voorstelbaar dat de hoge aardatmosfeer zóveel extra zonlicht zou afbuigen. Bovendien: hoe ontstaat dan de abrupte overgang van zeer heldere naar zeer donkere verduisteringen ten tijde van het zonnevlekkenminimum?
Veel waarschijnlijker zijn de helderheidsverschillen van 'aardse' oorsprong, zoals veel stof in onze atmosfeer door vulkaanuitbarstingen. Maanden na de uitbarstingen van de vulkanen Krakatau (1883), Mont Pelée (1902), Gunung Agung (1963), El Chichón (1982) en Pinatubo (1991) volgden totale maansverduisteringen die zeer donker, of voor het blote oog zelfs volkomen onzichtbaar waren. Daarom kan iedere maansverduistering voor een verrassing zorgen!
De verduistering van vorig jaar, 3-4 maart 2007, kon worden geschat als tussen L=3 en L=4. De maan bleef tijdens het maximum van de totaliteit iets helderder dan de planeet Saturnus.
In- en uittreden van kraters tijdens de maansverduistering
Intrede Krater of berg Uittreede
02.46 Riccioli 05.06
02.48 Grimaldi 05.05
02.49 Aristarchus 05.22
02.53 Kepler 05.19
02.55 Billy 05.06
02.56 Harpalus 05.35
02.57 Bianchini 05.36
03.00 Pytheas 05.30
03.01 Copernicus 05.27
03.03 Timocharis 05.36
03.05 Pico 05.43
03.05 Plato 05.44
03.08 Piton 05.44
03.10 Autolyticus 05.43
03.11 Campanus 05.08
03.14 Aristoteles 05.52
03.15 Eudoxus 05.51
03.16 Manilius 05.42
03.19 Menelaus 05.46
03.23 Dionysius 05.42
03.24 Plinius 05.49
03.24 Endymion 06.02
03.27 Vitruvius 05.53
02.27 Tycho 05.07
03.33 Censorinus 05.47
03.34 Proclus 05.59
03.37 Taruntius 05.55
03.40 Messier 05.52
03.42 Goclenius 05.47
03.47 Langrenus 05.53
In de buurt van de verduisterde maan staat ook de heldere planeet Saturnus.
Voor elke verduistering vermeldt de tabel het tijdstip van het maximum van de totaliteit (in UT: Universal Time, ofwel Wereldtijd; in de periode van wintertijd moet hier één uur, en in de periode met zomertijd twee uur worden bijgeteld), en de duur van de totale fase in uren en minuten. De hoogte van de maan geldt voor het maximum van de totaliteit en is berekend voor midden-Nederland (52°00' NB, 05°30' OL). De verduisteringen van 2010 en 2022 zijn vermeld doordat het begin van hun totale fase nog plaatsvindt boven de horizon.
Totale maansverduisteringen tot en met 2030
Jaar datum maximum tot.duur hoogte
(UT) (u.min.) (°)
2008 21 februari 03.27 52 29
2010 21 december 08.16 1.14 -3
2011 15 juni 20.11 1.42 1
2011 10 december 14.31 56
2014 15 april 07.48 1.16
2014 8 oktober 10.52 1.02
2015 4 april 12.03 24
2015 28 september 02.47 1.18 24
2018 31 januari 13.32 1.22
2018 27 juli 20.23 1.38 6
2019 21 januari 05.13 1.08 21
2021 26 mei 11.20 24
2022 16 mei 04.11 1.28 -3
2022 8 november 10.59 1.24
2025 14 maart 06.58 1.02
2025 7 november 18.11 1.24 10
2026 3 maart 11.36 1.02
2028 31 december 16.50 1.12 10
2029 26 juni 03.24 1.44 0
2029 20 december 22.38 56 59
 Carl Koppeschaar |
 Norbert Schmidt |
 Arnold Tukkers |
 Philippe Mollet |
 Eduard Masana (l.), Victor Gómez, Salvador Ribas (r.) |
 Hochschule Offenburg |
 Luis Manterola |
Engels:
|
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
