"In de boeddha schuilt geen Einstein" stelt dr Ewald Vervaet in de Volkskrant van vorige week zaterdag. Hij koppelt het grote doel van het boeddhisme, verlichting of een psychische toestand van nirwana, aan paranormale vermogens als 'door muren kunnen heengaan, verborgen dingen kunnen zien, kunnen vliegen, enzovoorts'. Daarmee wordt bewustzijnsverruiming pas wetenschappelijk interessant als we een paar monniken naar een weegschaal zien fladderen. Zo wordt het boeddhisme wel erg zweverig afgeschilderd.

"Feitelijke kennis komt tot stand in wisselwerking met de dingen waar zij betrekking op heeft, terwijl men heldere kennis louter in zichzelf voelt." Dat mag dan zo zijn, maar het betekent niet dat esoterie ver af staat van de wetenschap. Verlichting is simpelweg een inzicht, vergelijkbaar met de oplossing vinden van het klassieke negenpunten- probleem. Of met het feit (sic!) dat kinderen gemiddeld pas na hun zevende gaan inzien dat een hoog smal glas vol limonade niet automatisch meer lekkers bevat dan een breed glas met een klein laagje erin. Dus de kloof is niet per definitie onoverbrugbaar: als meer mensen zouden beseffen wat verlichting betekent, was esoterie ook wetenschappelijk benaderbaar!

Dan over koans, raadsels die geen logische oplossing hebben: als je er één weet op te lossen, lukt het met veel andere vaak ook wel. Net als een kind van zeven inmiddels wel snapt dat een bal klei en een tot rol vervormde zelfde bal klei evenveel materiaal bevatten. "Zou een zen-meester beter dan een Nederlandse doctorandus gekwalificeerd zijn voor wetenschappelijk onderzoek?" vraagt Vervaet zich af. Ik denk dat de meerwaarde (bij eenzelfde opleiding) vooral zit in het gegroeide relativeringsvermogen. Op het gevaar af dat 'de verlichte' het hele onderzoek als irrelevant afdoet, zou hij of zij er objectiever tegenover kunnen staan. 'Kunnen staan', want het is volgens mij een wijd verbreid misverstand te denken dat verlichting een stabiele toestand is die je niet meer kunt verliezen. Zeker in een wereld met vele verleidingen is het lastig om een hogere bewustzijnstoestand te handhaven. Wakker worden is één ding, wakker blijven veel moeilijker. Het begint in elk geval met het bewust zijn van wat je hier-en-nu doet. En dat is lezen.

Mayanda de Witt, Leiden