25 oktober 2023 (Laatste aanpassing 8 sept 2023)   18 juli 2021

Tijd en ruimte met horloges.

Horloges. Draag ik niet. Het zijn overzichtelijke maat dingetjes die blijkbaar in allerlei vormen, prijzen, soorten en complicaties voorkomen.
Waar het mij om te doen is is dat je met 1) een energiebron en 2) met wat kleine precieze tandwieltjes en 3) fantasie en concentratie verschillende dingen op zo´n horloge kunt proberen aan te geven.
Complicaties voor horloges zijn om precies te zijn alle functies die op een horloge zitten, die niet uren, minuten of seconden zijn. Sommige mensen vinden dat het wel iets met het mechaniek te maken moet hebben.
Bij bijzonder ingewikkelde horloges wordt wel van grande complication gesproken. Daarvoor is er ten minste sprake van één kalender/tijd/chonograaf complicatie, één astronomische –, en één sonnerie complicatie. Heel sommige (in verhouding vééél te veel in deze lijst) horloges hebben vele van die complicaties. Dat heet dan ultra–gecompliceerd. De mensen die zo´n horloge hebben ken je bij naam.
Elektrische horloges, en zeker digitale elektronische horloges, maken gebruik van een computer–chipje en kunnen dingen uitrekenen, on the spot, waar analoge horlogemakers alleen maar van kunnen dromen. Zeker tegenwoordig. Ik doe hier voornamelijk complicaties voor mechanische horloges. Horloges met tandwielen.
Die kunnen de tijd aangeven bijvoorbeeld, in uren. Maar ook in minuten. Seconden. Misschien met dag. En steeds meer, cyclische tijdgebonden dingetjes. Hoe meer je er wilt, hoe vreselijk veel lastiger het wordt om alle tandwieltjes en displays in het horloge te krijgen, en vast wel hoe moeilijker om het zuiver en op tijd te laten lopen.

Wie diep in tijdproblemen duikt, zelfs bij een rijtje horloges, komt er achter dat de tijd niet zo simpel loopt als je zou denken (of in elk geval dat het nog niet eens zo makkelijk is om te besluiten welk natuurlijk fenomeen je zuiver als maatgevend kiest). Er zijn zat horloges die daarvoor (exact) kunnen compenseren. Maar ook dat de plaats op de aarde van wezenlijk belang kan zijn. En dus niet alleen voor de richting van je kompas, maar ook voor de precieze tijd van zonsopkomst, eb of vloed, dat soort dingen. Tijd en ruimte zijn in veel complicaties verbonden. Sommige complicaties met tijd en ruimte kun je oplossen met een handige schaalverdeling. Maar sommigen zijn behoorlijk gecompliceerd.

Elektronische horloges, op batterij en met quarts om precies track of time te houden, zijn heel veel preciezer, en zijn, hoe moeilijk het ook lijkt om in te stellen, veel makkelijker. Even een dag niet goed opgewonden, en de datum is niet direct volledig in het honderd, bijvoorbeeld. Het is natuurlijk wel je reinste valsspelen.
Misschien hoort het er gewoon bij. Complications op smartwatches heten niet meer complicaties, maar apps. En daar zijn er zoveel van mogelijk dat ik die niet eens meer heb uitgezocht, hoe een gave en interessante dingen daar ook bij zitten.
Eén wonderlijk kenmerk van een mechanisch horloge is dat het niets meet. Ook niet hoe laat het is, natuurlijk. Het wordt in elkaar gezet, afgesteld, en aan het werk gezet. Maar het meet niets. De tijd die het aangeeft is gebaseerd op hoe goed voorgaande stappen zijn doorlopen. Af en toe moet je het bijstellen en klaar. Sommige specifieke complicaties kunnen wel dingen meten (zelfs tijdsmeting ofwel stopwatch). Maar dat is op grond van een extern ingebrachte meter (thermometer, bijvoorbeeld) met alle problemen (niet complicaties) van dien.
Dat verschil wordt ineens heel duidelijk als je een mechanisch horloge vergelijkt met een smartwatch. Smartwatches meten juist wel van alles en nog wat. Zelfs hoe laat het is. Dat kunnen ze zelf nauwelijks bijhouden. (Nou vooruit, dat lijkt me overdreven, de klok zit al een tijdje in de computer ingebakken. Maar de eerste tijdprogrammeurs zullen ook wel gedacht hebben: “Waarom een 60-tallig stelsel? Waarom 12? 24?” En bijna had dat hele probleem niet eens bestaan).

In eerste instantie maakten horlogemakers zakhorloges. Die kunnen iets groter zijn dan een polshorloge en daar kun je dus ietsjespietje makkelijker een extra tandwieltje in kwijt. Platter en dunner is dan ook een (verschrikkelijke) complicatie. Om een beetje behoorlijke ruimte te hebben voor de wijzerplaat met alles wat je daarop zou kunnen willen laten zien, wordt de achterkant van het horloge soms ook gebruikt, en zelfs de zijkant. De vorm van een zakhorloge leent zich daar wel beter voor dan de vorm van een polshorloge. Indien mogelijk heb ik voorbeelden gezocht van polshorloges.

Je zult gek genoeg zien dat je vaak even goed moet kijken om te zien (waar je moet kijken) hoe laat het is. De gok 8 minuten over 10 is vaak goed, maar dat zou je ook ergens aan moeten kunnen zien…
En als laatste: De plaatjes die ik hier gebruik zijn onevenredig groot met de tekst. Ik hoop dat je dan nog wat beter de details kunt onderscheiden…

Astronomisch en tijd

Day or night
AM/PM aangeven valt nog wel mee, maar om bijvoorbeeld accuraat de daglengte aangeven moet je wel even opletten.
De helft van de aarde (halve bal) wordt door de zon beschenen. Het wordt eerst ‘s ochtends licht. Nog geen zon te bekennen, is het nu al dag? Nee. Dan is er het eerste stukje zon aan de horizon. Eigenlijk zie je, naar ik begrijp, de zon hoger staan dan hij eigenlijk is door de breking van de stralen door de atmosfeer… Eerste zon die je ziet: start dag. Direct na de laatste zon je je ziet, nacht. Dan is het nog wel licht(ig). En dan hoe laat?

De aarde draait in één dag om haar as. Dus iedere dag opkomst en ondergang. Bij te houden met gewoon tijd (dat lukt nog wel met een horloge).
Maar de aarde draait ook om de zon, iedere dag schijnt de zon er net iets anders op (jaarcyclisch wel te verstaan).
En dan staat de as van de aarde ook nog scheef ten opzicht van het elliptisch vlak waarin de aarde om de zon loopt. En daarom wordt letterlijk de afstand tussen de lijn op aarde waar het licht wordt en de lijn waar het donker wordt (dagelijks) anders. En de tijd dat het licht is dus anders. En daarvoor is het belangrijk te weten op welke graad Noorder– of Zuiderbreedte je zit. De daglengte kan tussen de 0 (zes maanden donker), 12 (even lang dag als nacht), en 24 (6 maanden zon) zijn.
In zuivere vorm is het zonsopkomst en ondergang een behoorlijk zware complicatie voor analoog en dan praat ik nog niet over iets wat er een beetje netjes, mooi en begrijpelijk uitziet.


soort complication: astronomy
dit horloge: Girard–Perregaux Cat´s Eye Aventurine
prijsindicatie € 26.000,—

Wil dat zonnetje ook nog de zonsopkomst en ondergang zuiver weergeven, moet er een voor de plaats van de drager specifiek tandwiel worden geplaatst. Ik weet niet of dat met dit horloge ook is gebeurd.



Tijdsmetingen en correcties
De volgende drie (Equation of time variation, True local solar time en Sidereal time) horen in zekere zin bij elkaar.

True (local) solar time (Ware tijd)
The apparent sun is the true sun as seen by an observer on Earth. Apparent solar time or true solar time is based on the apparent motion of the actual Sun. It is based on the apparent solar day, the interval between two successive returns of the Sun to the local meridian. Apparent solar time can be crudely measured by a sundial.
Beetje lastig verwoorde uitleg voor gewoon een zonnewijzer zonder verdere berekeningen. Die blijkt dus anders dan de berekende (gemiddelde) tijd. Het verschil is die Equation of time variation.


soort complication: astronomy
dit horloge: HELIOS WATCH
prijsindicatie € 78,—

Als horloge is het natuurlijk geniaal. Het geeft, als je er een tijdje over hebt nagedacht en je er een tijdje naar hebt gekeken, ook inzicht in tijd en plaats! Zo heel flauw eenvoudig is dit horloge dus niet eens! Pas wel op dat je een behoorlijk kompas meeneemt. De N moet goed naar het Noorden wijzen.
Hoewel... Nu ik nog eens goed kijk zit er gewoon een kompas onder de zonnewijzer! Prachtig!
Ik heb geen horloges gevonden die met wijzers echt de True solar time correct aangeven (geloof ik, nog even checken…). Oh ja, toch wel: die Heritage Watch Manufactory Firmamentum natuurlijk. Maar dan heb je het ook wel ergens over.


soort complication: Nonhorological
dit horloge: Heritage Watch Manufactory Firmamentum
prijsindicatie onbekend

Je krijgt er een sextant bij. En dan kun je altijd overal op aarde zuiver uitrekenen waar je bent. Het is nauwelijks een horloge. Maar dit horloge is geen grap. Zeg bijvoorbeeld maar eens hoe laat het (volgens welke tijdrekening) is… En zo'n handige schaalverdeling 1-15. Je moet er behoorlijk in zitten. Het is ook alweer een tijdje geleden dat ik wist hoe je een sextant gebruikt.
Hier de uitleg van de makers deel 1. Prachtige complicaties, prachtig en nuttig uitgevoerd. Ik vind het één van de meest intrigerende (complicatie complex) horloges. En die Helios (schijnbaar eenvoudig) trouwens ook!
Deze twee horloges hebben mij uiteindelijk overgehaald ook een pagina te besteden aan mijn favoriete horloges…


Equation of time variation (Tijdsvereffening)
Blijkbaar duurt een dag dan wel 24 uur je horloge, maar niet als je hem met een zonnewijzer zou meten. Over een jaar genomen met een zonnewijzer kom je gemiddeld wel weer precies op 24 uit. Het verschil is (cyclisch) iedere dag anders. Dat komt daar de plaats van de zon en de schuinte van de aarde en vast ook wel die elliptische baan. En dat verschil heet dus equation of time variation within the year. Maximaal +16 minuten 33 sec en minimaal —14 minuten 6 sec. Dit horloge doet dus +/– 15 Minuten.
An Equation Of Time (aka EOT) complication indicates the difference between “true” solar time (that of nature) and “mean” solar time (that of man). As the earth orbits around the Sun in an elliptical (oval) shape & the axis is tilted – there are only 4 days a year when the day is exactly 24 hours long April 15th, June 14th, September 1st and December 24th. All other days of the year the days are shorter or longer – depending on the position of the earth. This watch will show the difference between the “mean” time & the “true” time. Since the number of the days are fixed year after year (at the same location) a watch can be manufactured to replicate the correction via a shaped cam which elongates & shortens the days accordingly.


soort complication: astronomy
dit horloge: Audemars Piguet “Equation of Time”
prijsindicatie € 81.000,—

Wat mij enigszins verwondert is dat het horloge op +2 min staat, op 17 september. —2 zou mij logischer lijken. (Oh nee, op 17 september is het horloge 2 seconden te langzaam, je moet er 2 seconden bij optellen.)
Je kunt het zo precies berekenen als je maar wilt op wikipedia.
Het is sowieso een gaaf horloge. Zou dat pijltje in MAR aangeven of (en dat) het een schrikkeljaar is? (ja)


Sidereal time (Sterrentijd, siderische tijd)
Begin bij het begin: Je spreekt het niet uit als side real maar als sy–DEER–ee–əl. A timekeeping system that astronomers use to locate celestial objects. Using sidereal time, it is possible to easily point a telescope to the proper coordinates in the night sky. Omdat de aarde niet alleen om de zon draait maar ook om z’n eigen as, ook bij het bepalen van de plaats van de zon (ware tijd), is het (te) onzuiver voor astronomen.

soort complication: astronomy
dit horloge: IWC Portuguese Sidérale Scafusia
prijsindicatie € 690.000,—

Het is zo te zien het iets voor half twee. Maar net iets over achten op de sidereal time. Dat had ik niet geraden. Ik hoop dat ze er wel even een foldertje bij leveren met uitleg over de standen. En anders kun je hier terecht: Sidereal time op wikipedia.


Temporal hour
Dat zegt zoveel als het opdelen van de dag in gelijke stukken. In Japan was blijkbaar een traditie de dag in 6 stukken te delen en de nacht ook. Een stuk dag duurt dan alleen even lang als een stuk nacht op twee dagen in het jaar. In de zomer duurt zo’n 1/6e deel overdag dus veel langer dan ‘s nachts.

soort complication: astronomy
dit horloge: Masahiro Kikuno Wadokei
prijsindicatie € 180.000,—

Om dat op dit horloge na te bootsen, kunnen dus de cijfers van de wijzerplaat meer of minder uit elkaar bewegen en heb je een aparte wijzer die dan de tijd voor temporal aangeeft. De blauwige wijzer geeft die klassieke Japanse temporal tijdmeting volgens mij aan. Als complicatie vind ik het fantastisch.


Moon phases
Keurige complicatie. Is op verschillende wijzen te doen.
Gewoon welke vorm de maan op die dag heeft. Dat gaat nog wel.
Maar eventueel ook de zichtbaarheid aan de hemel bijvoorbeeld op die tijd, of maan op, maan onder, als je ook kunt aangeven waar ter aarde je bent. En die kan lastig zijn.
Shape of the Moon´s directly sunlit portion as viewed from Earth (full circle often is 29,5 days and should be: 29 days, 12 hours, 44 minutes, and 2.8 seconds).

soort complication: astronomy
dit horloge: Christiaan van der Klaauw Real Moon Joure
prijsindicatie € 25.000,—

Als je niet meer helemaal zuiver had zitten hoe dat ook weer zat met moon phases (vol, wassend, half, afnemend), maar vooral ook als je je afvraagt hoe je dat in een complicatie stopt, dan zijn hier (complete guide) en hier (schijngestalte) links die je zullen bevallen.

In plaats of naast de maan, kun je ook de hele zodiac (dierenriem aan de hemel) laten zien. Pas dan wel op dat je aan de juiste kant van de evenaar bent, of dan toch dat je dat goed kunt instellen.


Planetarium
Laat een voorstelling van het hele planetenstelsel zien, soms zelfs 3D. Behoorlijk lastig in te stellen. Er zijn horloges die keurig op te winden zijn, maar die ook een batterij hebben om met name het planetarium te kunnen instellen. Zelf heb ik gemengde gevoelens bij deze complicatie.

soort complication: astronomy
dit horloge: Christiaan van der Klaauw Aquarius Planetarium
prijsindicatie € 43.000,—

Als handwerk en tandwieltechnisch is het prachtig. Het ietwat middeleeuws aandoende planetarium, ook heel mooi. Maar dat astronomische eraan voelt niet zuiver genoeg (de aarde is bijvoorbeeld onzichtbaar of de zon te groot als je op enigszins realistische schaal zou werken).
Deze soort complicaties kan ook vrij prijzig uitpakken.


Sunrise / sunset
Lijkt ook veel simpeler dan het is. Om te weten hoe laat de zon opkomt, moet je ook weten waar je bent.

soort complication: astronomy
dit horloge: Krayon Everywhere
prijsindicatie € 550.000,—

Dat kun je gelukkig aangeven. Althans, tot 60° hoogte. Daarboven wordt het waarschijnlijk te onzuiver voor een horloge. Geef je de Latitude dan aan in hetzelfde venstertje waar ook die UTC in staat? Hoe laat is het op dit horloge? Ah, UTC: 14 minuten over twee. In de ochtend of de middag? Ik zie dat het ergens dicht op de evenaar is. 7 uur zon op. Die blauwe pijl, op 10 uur in het geel. Wat is dat? Zou de gele ring langer worden als je hoger boven de evenaar komt in de zomer? Intrigerend horloge.



Getijden
Op zich natuurlijk erg leuk, zeker als je aan de kust woont zoals in de Randstad, of als je moet weten hoe laat je kunt gaan vissen. Maar het is wederom een complicatie die verstrekkende plaatsbepaling behoeft.

soort complication: astronomy
dit horloge: Oris Titanium Professional Dive watch
prijsindicatie € 2.600,—

Eigenlijk dezelfde als bij de zuivere moon phases, maanop– en ondergang. En ook zonsopkomst en ondergang. Zouden getijden iets met de zonne– en maanstand te maken hebben? Misschien hebben ze het hier opgelost door één losse wijzerplaat te maken die, als je éénmaal de hoogtij hebt ingesteld voor één precieze dag, de rest uitrekent aan de hand van dat plaatje? Met dezelfde wijzer als die van de datum? Mmm. De getijdentabel is geen zuivere 24–uurs tabel. Het is niet dagelijks om 12:00 uur hoog tij. Met één plaatje kom, je er niet.


Astrolabe
An astrolabe is an astronomical instrument dating to ancient times. It serves as a star chart and physical model of visible heavenly bodies. Its various functions also make it an elaborate inclinometer and an analog calculation device capable of working out several kinds of problems in astronomy.
In its simplest form it is a metal disc with a pattern of wires, cutouts, and perforations that allows a user to calculate astronomical positions precisely. Historically used by astronomers, it is able to measure the altitude above the horizon of a celestial body, day or night; it can be used to identify stars or planets, to determine local latitude given local time (and vice versa), to survey, or to triangulate.

Mooie complicatie, maar op (pols)horloge in delen in gebruik.

Beste voorbeeld (wat mij betreft) is wel The Antikythera mechanism. Met de prachtige documentaire van de BBC over de vondst daarvan.

Bezels en schaalverdelingen

Als watch complication vind ik het wat minder, maar als “functie” in een aantal gevallen zeer interessant. Een bezel is een ring, soms draaibaar met de hand (slide), met een circulaire schaalverdeling. Een schaalverdeling is niet eens een ring, die staat tussen, langs, door of bij de uren/minuten schaal. Erg duur hoeven ze ook niet te zijn, hoewel Rolex heel veel van zijn horloges er mee heeft uitgerust (Timezones). De eerste gedachte van mij zou dan zijn dat het ook weer niet heel goedkoop klinkt, maar Rolex is zeker niet op alle fronten het duurst. De moeilijkste mechanische complicatie zou zijn dat de bezel maar één kant op kan worden gedraaid. Daar sta ik in het geweld van de horlogerie niet paf van.





De schaalverdeling op de bezel kan 1–12 zijn bijvoorbeeld (tijd). Maar ook 1–24 (24–uurs aanduiding) 0–60 (seconden of stopwatchfunctie) 60–0 eierwekker of duikklok logaritmisch 0–100 of 1–1000 rekenliniaal, procenten, of tachometer (snelheidsmeter) 0–36 of 0–360 kompas, gradenmeter.

Chronograaf

Goed woord voor stopwatch. Druk1: start meting. Druk2: stop meting en lees af. Druk3: reset.


Chronograaf

(stopwatch)
soort complication: chronograph
dit horloge: Farer Segrave Chronograph
prijsindicatie € 1.600,—


Op de analoge chronografen is dat gewoon met een wijzertje. Er zijn vele varianten mogelijk. 3 knoppen voor drukken, meerdere (seconden)wijzers die lopen en een dus doorloopt als je knop2 drukt voor tussentijden.
Meerdere tijden tegelijk bijhouden.

(rattrapante)
soort complication: chronograph
dit horloge: IWC Pilot’s Watch Double Chronograph Top Gun Ceratanium
prijsindicatie € 14.000,—


Wijzers die al dan niet terugspringen naar 0 (12:00 uur). En dan hoe makkelijk of moeilijk je af kunt lezen dat je 3 uur, 11 minuten en 43 seconden hebt geklokt.


(Retour-en-vol)
soort complication: chronograph
dit horloge: Fredrique Constant Flyback Chronograph Manufacture
prijsindicatie € 3.500,—


En dan heb je ook nog oplossingen voor tienden of zelfs honderdsten van seconden.

(semifoudroyante)
soort complication: chronograph
dit horloge: Zenith El Primero Striking 10th
prijsindicatie € 9.000,—

Als de chronograph loopt, gaat de rode wijzer 1 keer per 10 seconden rond. Vaak in sprongetjes. In dit geval sprongetjes van een tiende van een seconde. Dus dat is snel genoeg om 10^den seconden af te lezen.



En verder vind ik dat de parking meter ook hier thuis hoort: een stopwatch met eierwekkerfunctie.

soort complication: chronograph
dit horloge: Vulcain MinStop
prijsindicatie € 600,—

Het maken van goede analoge chronografen zal niet meevallen. In elk geval wordt er flink op allerlei dingen van het horloge gedrukt, lopen allerlei wijzers afhankelijk van iets anders dan alleen de veer, en kunnen die soms ook nog behoorlijk snel draaien (de honderdsten stopwatch heeft een wijzertje dat iedere seconde 1 vol rondje mooi egaal getimed draait, bijvoorbeeld). En heb je dat dan allemaal gehad, dan moet het er voor die prijs ook nog een beetje esthetisch behoorlijk uitzien. Kan kostbaar zijn. En breekbaar. Geen heel goede combo.

Data en kalender

Hoe geef je datum aan.
Welke kalender gebruik je.
Je hebt allerlei soorten kalenders.


Datum big date
Over hoe je het aangeeft: er blijkt van alles mogelijk. Een kaal getal, de dag van de maand. Twee getallen die samen een kaal getal geven, dat heet big date.

soort complication: date
dit horloge: Temption big date Cherubin GDA limited edition
prijsindicatie € 4.200,—

En dan met maandnaam erbij, met dagnaam. Met venstertjes of wijzers of een combinatie daarvan. Sommige mensen vinden het detoneren op een mooie uitgebalanceerde wijzerplaat.
Niet te verwarren met complete, full, of triple calender, die weekdagnaam, dag en maand aangeeft. Pas op dat die schrikkeljaren en soms zelfs 31e van de maand niet zelf kunnen aangeven. Februari gaat bij een annual calender ook niet goed, 1 maart moet je jaarlijks bijstellen.


Perpetual Calendar
Je hoeft niets aan de datum in te stellen, het horloge rekent het gewoon zelf uit.

soort complication: date
dit horloge: Franck Muller Aeternitas Mega 4
prijsindicatie € 2.200.000,—

Althans, gaat door tot een specifieke regel in de Gregoriaanse kalender: het jaar 2100 is geen schrikkeljaar (niet deelbaar door 400). En vrijwel alle perpetual horloges zullen dan 29 februari aangeven. Maar niet allemaal! Het zou overtigens kunnen dat zelfs deze dat niet aan kan. Hij heeft “maar” een 3-cijferig jaartal. Voor de rest is het een wonderbaarlijk horloge, al zal ik het niet aanschaffen.


Weeknummer
Zeker. Lijkt op de wijzerplaat gekoppeld aan maandnaam maar behoeft zeker ook een fikse ingreep. Er wordt (in Europa) uitgegaan van maandag als dag 1. En week 1 is de eerste week die langer is in het nieuwe jaar dan in het oude.
29 december kan dus al week 1 zijn! En 3 januari nog weer 52 of 53. Jaren die week 1 beginnen op donderdag hebben een week 53 (en woensdag voor schrikkeljaar). Dat allemaal omzetten in zuivere complicatie is zeker te doen maar ook gecompliceerd! Dat dag 1 in verschillende delen van de wereld op verschillende dagen valt maakt het ook niet lekker eenduidig…

soort complication: date
dit horloge: Patek Philippe Calatrava 5212A
prijsindicatie € 41.000,—
Soms kijk je over de eenvoudigste dingen heen. Ik snapte tot zeker 20 minuten niet waarom ze wel de dag van de week, de dag(nummer) van de maand en het weeknummer aangaven, maar de maand niet! Prachtig horloge.

Juliaanse kalender (antieke westerse)
Ja, van Julius Caesar. Een jaar werd ingesteld op 365,25 dagen. Gebaseerd op christelijk geloof. Vrij accuraat. En dus een schrikkeldag om de 4 jaar. De maanden van de oude (van voor Caesar) kalender bleven, de lengte werd aangepast. Het jaar begon vanaf toen op 1 januari. afwisselend 31 dagen 30 dagen enz. behalve februari die 29 of 30 dagen had. Elegant. Dit werkte als een trein, alleen was het op lange duur niet zuiver genoeg. 11 minuten teveel per jaar niet zuiver genoeg. Je zou mogelijk denken, nu dan, who cares hoe ze vroeger kalenders deden, maar een aantal orthodoxe kerken hanteert tot op de dag van vandaag de Juliaanse kalender voor het berekenen van de juiste datum van dingen. Dat Russen hun kerst vieren op 7 januari heeft daarmee te maken. En de berekening van Pasen schijnt ook veel logischer te gaan op een Juliaanse Kalender.
Horloges die onder die naam de Juliaanse kalender aangeven kon ik zo snel niet vinden.



Gregoriaanse (huidige westerse)
Naar Paus Gregorius, sinds 1582. Geënt op de Juliaanse kalender. Het grote verschil zit hem in het opheffen van de 11 minuten die een jaar te lang is bij de Juliaanse, omdat die over 1000 jaar 3 schrikkeldagen meer hebben. Als het jaartal wel deelbaar is door 100, maar niet door 400 is het geen schrikkeljaar. Simpel, eigenlijk, maar wel pittig om op een horloge bij te houden.

soort complication: date
dit horloge: Patek Philippe Grandmaster Chime Ref. 6300A
prijsindicatie € 31.000.000,—

Eventueel hebben ze ook nog een luxe (dure) versie van dit horloge. Maar het geeft de kalender zuiver aan! En de tijd ook. Maar nog meer dingetjes ook. Hoe lees je bijvoorbeeld die klok af op het witte gedeelte? Is het wel een klok? Wat is dat rode vlakje? Alarm set? Dit is zo´n horloge dat zowel de voor– als de achterkant gebruikt.


Joodse kalender
De Hebreeuwse kalender gaat uit van het jaar van de schepping. Volgens de berekening was dat dus omgerekend in Gregoriaans (denk ik, misschien wel Juliaans) 7 oktober 3761 voor Christus. Het joodse jaartal tot september/oktober is zodoende 3760 hoger dan het gregoriaanse jaartal, en vanaf september/oktober 3761 hoger. Het Joodse jaar 5784 komt dus overeen met de gregoriaanse jaren 2023 (vanaf september/oktober) en 2024 (tot september/oktober). Behalve dat het startjaar anders is, is het ook een kalender gebaseerd op de maancycli. 29 of 30 dagen, je komt er 11 te kort per jaar voor de Gregoriaanse kalender. Omdat Pesach (Joods Pasen) in de lente moet vallen, wordt er gebruik gemaakt van een hele schrikkelmaand. En die wordt dan volgens een lastige Metonse cyclus doorgevoerd. Gewoon zeven keer in negentien jaar. Afijn, het leent zich uitstekend voor complicaties.

soort complication: date
dit horloge: Alain Silverstein Hebraika Hebrew Calendar Watch
prijsindicatie € 16.000,—

Ik zie inderdaad 13 maanden. Ik weet niet zeker of dit horloge perpetual is, of je de maanden zelf bij moet stellen als ze niet meer gelijk lopen. Of zelf bij moet stellen als er een schrikkelmaand wordt gedaan. Intrigerende wijzers voor een horloge vsn € 16.000,–. Is dat een zon en een maan?


Islamitische kalender
De Hijri kalender. Op 15 of 16 juli 622 (Juliaanse telling) startte de reis van de Profeet Mohammed van Mekka naar Medina. Dat is de start van de islamitische kalender. Saoedi Arabië gebruikt de kalender precies zo. En de islamitische feestdagen worden volgens die kalender berekend. Het is een maancyclus gebaseerde kalender. Ze komen dus jaarlijks ook zo’n 11 dagen te kort op de Gregoriaanse kalender. Maar de islamitische kalender lost dat expliciet niet op. Het zal even wennen zijn. Juli augustus zijn hier in Nederland zomerse maanden. Daar reken ik ook op. In de Islamitische kalender zijn geen (vaste) zomerse maanden mogeljik. Even wennen.
Het jaar 20870 zal gelijk vallen voor de Gregoriaanse, en de islamitische kalender.
De nieuwe dag begint bij zonsondergang. Namen van de dagen: Eerste tot en met de vijfde dag, verzameldag en sabbathdag. Vrijdag, verzameldag, als iedereen bij elkaar komt is de belangrijkste dag. Maar niet een rustdag zoals de sabbath voor Joden of zondag voor christenen.
Leent zich uitstekend voor complicatie.


soort complication: date
dit horloge: Parmigiani Hijri Perpetual Calendar watch
prijsindicatie € 66.000,—

Ik weet dat deze perpetual is, mooi horloge. Dat bovenste wijzerplaatje, met die rodige cijfers, daar staan onregelmatig 2 witte stippen, één stip, enz. Ah, het is de 30 jaar cyclus. Kijk eens aan.


Chinese kalender
Ook leuk. Gebaseerd op zowel maan als zon cycli. Iedere maand kan een schrikkelmaand zijn volgens een bepaalde berekening. Dingen met astronomie gaan natuurlijk op die kalender, horoscopen, Chinese feestdagen. Nieuwe dagen beginnen na middernacht. Nieuwe maanden met nieuwe maan. En daarna wordt het snel lastiger. Cycli van 60 jaren, solar terms met 24 delen, en 3 pentads per solar term, stems (10 dagen van de week) en de earthly branches (onder andere de sterrenbeelden). Ingewikkeld, dus interessant voor een complicatie. Jammer genoeg zijn er in verschillende delen van China verschillende berekeningen en jaartellingen. Dat maakt de complicatie minder interessant (alomvattend).


soort complication: date
dit horloge: Blancpain Traditional Chinese Calendar watch
prijsindicatie € 61.800,—

Mijn Chinees is natuurlijk Lang. Maar hoe je dit horloge moet lezen... Hoewel, ik zie bij de 12-uurs dial in de buitenste rand 1 streepje een punt 3 streepjes enz. dat is 1.3 enz. Die op 12 uur gaat dan tot 24. die op 9 uur gaat tot 12 en 30, dat is de dag en de maand. Die blauwe wijzer is maanddag. Wat is dan die 30 op de linker wijzerplaat? En die op 3 uur elementen en hemellichamen. Leuk hoor!


Maya–kalender
Dat is ook geen kattenpis. Ten eerste zijn er verschillende kringlopen voor verschillende doeleinden. Die duren tussen de 9 dagen en de 52 jaar. En dan heb je ook cycli. Langere en kortere cycli. Korte cycli duren bijvoorbeeld een dag, 18 of 20 dagen, dat soort werk. Langere door vermenigvuldigingen daarvan: 18 x 20 dagen, en de lange cycli daar weer vermenigvuldigingen van of x 20. De kortere kringlopen hebben geen jaartal, de langere cycli hebben een unieke dagnaam waar je het jaartal uit kunt afleiden. Start (dag 0) 11 augustus 3114 voor Christus. De langste cyclus duurt wat mij betreft vrij lang: een dikke 63 miljoen jaar!
Er is ook een kringloop die 360 dagen duurt.
Al met al, kun je hier exact zo diep induiken als je wilt, en dan de kalender zo zuiver maken als je wilt. Pittige complicatie, kan het zijn. Maar ik denk dat het het lastigst zal blijken een horloge te maken dat het 63 miljoen jaar zal blijven doen… Niet te verwarren met: wijzerplaat met een plaatje van een Aztekenzon. Dat gaat nogal, qua moeilijkheidsgraad.

soort complication: date
dit horloge: KronSegler CODEX DRESDENSIS KS 792 Maya calendar watch
prijsindicatie € 370,—

Voor die prijs vermoed ik dat het een mooie achtergrond is. Een inzichtelijk plaatje over hoe je ook kunt kijken naar tandwielen staat hier op ancent worldwonders.


Pasen
De complicatie waarbij aangegeven wordt wanneer de volgende Pasen valt, is ronduit lastig. Soms wordt het ook wel de lastigste genoemd. Ook serieuze wiskundigen als Gauss hebben zich wel eens over het probleem (wiskundig) voor de berekening van Pasen gestort. Dat komt onder andere omdat de criteria die de kerk aandraagt om Pasen te berekenen, in de horlogerie niet afdoende zijn of interne fouten opleveren (de spring–equinox die je nodig hebt voor de berekening valt niet altijd op de 21e en daarom kan een horloge daar niet zuiver mee rekenen), zelfs als je keurig de maanstanden en zondagen bijhoudt.

soort complication: astronomy
dit horloge: Patek Philippe Grandmaster ref 89
prijsindicatie € 2.000.000,—

Dit horloge geeft de datum voor Pasen aan. Ik meen met de drie zwarte wijzers op de achterkant (rechts). De complicatie komt eigenlijk alleen in deze watch voor en in een uurwerk in een kerk in Rome. Maar vroeger (de Juliaanse kalender voor 1582 in plaats van de Gregoriaanse) was de berekening eenvoudiger en mogelijk komt die uit die tijd. Het aangeven van Pasen bestaat vooral in dit zakhorloge, waar je overigens wel behoorlijke zakken voor nodig zou hebben. Hij weegt 1,1 kg.

Energie

Waar haal je de energie vandaan om het horloge te laten lopen?


Mechanisch horloge
Een horloge dat de energie uit een gespannen veer haalt. De veer moet de energie gelijk afgeven, of hij nu stak of slap gespannen staat. Dat is bijvoorbeeld door Huijgens (ook) uitgevonden. De veer laat een soort precieze balans balance wheel heen en weer draaien en en daardoor een soort slinger netjes en gelijkmatig slingeren. En elke keer dat hij slingert, schuift hij een tandwiel 1 tandje op. Het kan nog beter, en dat zit nu ook in elk horloge (mechanisch): de lever–escape. Gaat ook heen en weer maar met slim vorkachtig dingetje. Om de veer te spannen, moet je het horloge regelmatig opwinden. Vast wel vaker als er meer en lastigere complicaties op zitten. Ik meen dat tegen overspannen van de veer, deze niet vast zit in de behuizing. bij potentieel te strak draaien sleept de gespannen veer door tot je stopt met opwinden. (Pas op dat je dat nog even bij je eigen horloge checkt voordat je de hele veer aan gort draait omdat ik het fout inschatte voor jou specifieke model.)

soort complication: energy mechanisms
dit horloge: Piaget Altiplano 900P
prijsindicatie € 23.000,—

Ik denk dat op ca 8 uur dat balance wheel te zien is. Dat draait dan altijd vrij snel links om rechts om. Op ca 7 uur zie ik een tandwiel met extra grote tanden, dat is dat tandwiel dat steeds 1 tandje opschuift en de basis voor tijdbepaling. De lever-escape die dat tandwieltje zou slepen zie ik niet.
Op het balance wheel zie ik nog wel + en - staan. daarmee kun je zeer waarschijnlijk de weerstand ietsje vergroten of verkleinen om het zuiverder te laten lopen. Hologemakers hebben (tegenwoordig) een elektronische meter die kan bepalen hoe precies het horloge loop in verschil in seconden per dag. Je moet er duideljik niet te hard aan draaien.
Als laatse heeft dit horloge blijkbaar twenty (20) jewels. De tandwieltjes moeten vastgehouden worden. De gaatjes waar ze in zitten mogen niet slijten. Om dat te voorkomen maken ze die “lagertjes” van edelsteen (synthetische robijn, bijvoorbeeld). Gaatje erin, en klaar. Ze zijn een beetje paarsig. Ik zie er 6.


Automatisch horloge
Een automatisch horloge hoef je niet op te winden. Het heeft een excentrisch ‘vrij’ draaiend gewichtje dat gaat draaien van je bewegingen als je het draait. En door die draaiingen spant de veer. Blijf je het dragen, blijft de veer gespannen.

(self-winding)
soort complication: energy mechanisms
dit horloge: Seiko SNK795 Seiko 5
prijsindicatie € 60,—

Het is niet eens zo een heel duur horloge. Het schijnt, naar de maatstaven van horlogesites, wel behoorlijk robuust. Je ziet hier dat excentrisch daaiend gewichtje goed zitten. Er zit dan ook een doorzichtige achterkant op het horloge. Het kan wel -15 tot +25 seconden per dag afwijken. Maar voor die prijs...



Batterij (elektrisch en elektronisch)
In de jaren vijftig ontstond een horloge dat niet meer op de veer, maar op een batterij vertrouwde om de raderen te laten draaien.
En eind jaren 60 kwam een horloge dat niet meer op het balance wheel gebaseerd was maar dat slim, met de piëzo–elektrische eigenschappen van kwarts een nieuwe, regelmatig draaiende bron had gevonden. In plaats van het 2 tot 6 keer per seconden draaiende balance wheel in mechanische horloges (ook nog eens heel lastig in te stellen), hadden ze nu een precies 360 keer draaiend signaal per seconde en kort daarna 8192 en 32768. Dat geeft zoveel meer precisie dat qua zuivere tijdweergave mechanische horloges altijd het onderspit moeten drijven. Is batterij wel een beetje een complicatie? Elektrische horloges draaien met de elektriciteit tandwielen, in elektronische horloges zitten schakelingen, chips, en printplaten.

soort complication: energy mechanisms
dit horloge: Electric FW01 NATO Watch
prijsindicatie € 83,—


Solar power
Opladen met zonne–energie. Gewoon op een batterij. Op internet waren ze er nog niet over uit of het een zinloze complicatie zou zijn, maar ik geloof niet dat ze met een naam voor een mechanische solar powered watch konden komen (eentje die dat had). Misschien komt dat direct als er een andere redelijke manier komt dan een batterij om zonne–energie in op te slaan. (Noem eens wat: je gebruikt zonne–energie om een metaal te buigen. En hoe gebogen het is, is een maat voor de hoeveelheid energie die erin zit, dan lijkt het mij een normale complicatie worden.) Zoiets lijkt nu niet te bestaan. Batterijen zijn ook maar behelpen. Solar power horloges zijn vooralsnog speciale elektronische horloges.

soort complication: energy mechanisms
dit horloge: One Eleven CBOE2018 SWII Solar rPet Grey
prijsindicatie € 53,—

Keurig horloge in z'n eenvoud.


Power reserve
Een visuele representatie voor hoe lang het horloge het nog blijft doen (hoeveel energie er nog in de veer zit). Dat gaat dan in dagen, bijvoorbeeld.
Er zijn er zelfs meerdere voor mogelijk. Er zijn horloges die apart opgewonden worden voor de tijdsfuncties en voor de geluidssignalen. Ik weet niet of (maar denk niet dat) het erg moeilijke complicaties zijn, maar je moet esthetisch ook wel een beetje behoorlijk uit de hoek komen.

soort complication: energy mechanisms
dit horloge: Luminor Marina PAM797 8 days power reserve
prijsindicatie € 5.800,—

Dit is een vrij spartaans model voor een power reserve dial. Het meest intrigerende aan dit horloge vind ik die contraptie over de kroon, de knop waarmee je het kunt opwinden. 8 dagen schijnt wel vrij lang te zijn.


Light generating
Bij (zeer) sommige horloges is een systeem waarbij je met apart opwinden een micro–generatortje voedt dat ledlight kan laten branden. Op die manier is je horloge dan ‘s nachts verlicht (of kun je met de druk op een knop dan even het lichtje aandoen).

soort complication: energy mechanisms
dit horloge: HYT H4 Neo
prijsindicatie € 78.000,—

The second crown at 4 o’clock is used to create energy. When the user winds the second crown, a second mainspring is wound, and that power is stored in a micro—generator. When the crown is pushed, that power is distributed to two purple LED lights that illuminate highly luminescent “nano–particles” throughout the transparent dial.
Sowieso is één van de wijzers een tube met vloeistof. Interessant horloge dus. 8 over 10?

Esthetisch

Hoe geef je aan hoe laat het is. Voor de meeste (veelal mechanische) horloges op deze site zijn wijzers die rondjes draaien de norm. En dan moet je op sommige horloges echt al even zoeken. Maar tijd kan worden aangegeven met getallen of wijzers, of allebei, of nog anders. Met vloeistof zoals hierboven, bijvoorbeeld…


Digitaal
Digitale horloges kunnen de tijd aangeven met cijfers in plaats van met wijzers. Elektronische horloges zijn daar van oudsher goed in, maar ook sommige mechanische horloges kunnen dat. En dat is wel een complicatie te noemen.

soort complication: esthetisch
dit horloge: 4N Sapphire Planet
prijsindicatie € 280.000,—

Het hele horloge is doorzichtig. Je kunt alles volgen en zo zien dat de op zich simpele getallen 3D tot stand komen.


Binair
Back to the basics. Een horloge voor computerfreaks. Oude stempel. Minimalistisch op z’n best.
soort complication: esthetisch
dit horloge: 01 The One – Samui Moon SM107–B1
prijsindicatie € 245,—

Je ziet op de kale printplaat 4 ledjes die in binaire code een getal van 0 tot 15 kunnen aangeven voor de uren en daaronder een zestal dat 0 tot 63 kan aangeven voor de minuten. Ik ben even kwijt of je met het invoeren van een cheatcode ook de maand en dag kunt laten zien (met dezelfde leds) , maar dat zou ik zo geloven. Trouwens. 01. The One. Samui Moon. Fantastische naam!


Tekst
Voornamelijk één bedrijf is groot geworden met klokken maar maakt ook horloges die de tijd aangeven in tekst met ledjes. Je leest dan op het horloge, verdeeld over verschillende regels: Het is
    vijf
   voor
  half vier.

soort complication: esthetisch
dit horloge: Qlocktwo W
prijsindicatie €650,—

Dat het niet met LCD op een schermpje is gedaan maar met de silhouetten van letters is vooral een kunstwerkje en het aanlichten van de juiste letters op het juiste moment is wel even (digitaal) dingetje.
Ook interessant: iedere taal heeft z’n eigen programmering nodig. Al met al: veel makkelijker gezegd dan gedaan, maar geen zuivere mechanische complicatie.


Anderszins
Ook een goeie! Hoezo 3 minuten over half vier?

soort complication: esthetisch
dit horloge: Ryohei Yoshiyuki - Time of the Sky II
prijsindicatie: museumstuk
Dit horloge geeft op de dag de lichtintensiteit aan van de onbewolkte hemel. En zo heeft het een flinke set blauwige en donkerige kleuren die een indicatie geven van de tijd. Zat! In veel gevallen. Pas als je precies wilt weten waar je het meest goud kunt stelen en je een kaart nodig hebt, of als je oorlog gaat voeren, en iedereen moet op één moment uit de loopgraven komen rennen om de tegenstander te vernietigen, heb je zuivere horloges nodig. En een plaats om ze te bewaren. Het is Japans. Leef in en met de natuur, laat je leiden door de kleuren van de lucht. En doe dat in het centrum van Neo Tokyo met een geavanceerd apparaat dat dat tot in de finesses emuleert. Typisch Japans.


Thin
Dun. Lijkt niet zo heel erg interessant. Maar we praten hier wel over mechanische horloges. Met tandwielen, veren en wijzers.

soort complication: esthetisch
dit horloge: Piaget Altiplano Ultimate Concept
prijsindicatie € 380.000,—

En dan is 2 millimeter echt niet erg dik! Bedenk maar eens hoe dik het glaasje dan zal zijn. Of de behuizing. En dat de tandwielen en wijzers in elkaar maar ook over elkaar heen lopen. Een zeer lastige complicatie dus (rond deze dikte), en onderhevig aan constante recordpogingen.
Ze bestaan dus nog dunner (mechanisch)https://www.wristenthusiast.com/latest/worlds–thinnest–watch. 0,25 mm dunner, wel te verstaan voor een klein kapitaal. Hoewel, voor een kapitaal van 7 getallen, beter gezegd € 580.000,– per gram. Gelukkig is hij niet zo zwaar.
0,8 mm voor de gehele watch bestaat ook. Maar dan wel voor een elektronisch horloge. En ik weet niet … hoe de zaken er nu voor staan.


Vantablack
Vantablack is een kleur. Zwart. Dat is alles. Zwart is natuurlijk geen complicatie. Ik was alleen zelf zo onder de indruk.

soort complication: material
dit horloge: H. Mocer&Cie – Venturer Concept
prijsindicatie € 23.000,—
Toen ik alleen wekenlang zocht tussen duizenden horloges, welke ik interessant vond, of welke iets geks had, dreef deze flink bovenop. De Vantablack is diep, diep zwart. Het is een moderne kleur “verf”, oppervlak, dat helemaal doorzeefd is met (moleculair kleine) buisjes waar dus blijkbaar wel licht in, maar niet meer uit kan stralen zodat 99,965% van het licht niet terug kaatst. Dat begint wel ergens op te lijken, zelfs natuurkundig.
De zwarte wijzers op het horloge lijken in verhouding wel neonlampen.

Movement

Het bewegend deel van het horloge. De veren en tandwielen. Alles behalve de behuizing en de wijzerplaat.
Hierbij horen allerlei complicaties die nu ook weer niet zo héél interessant klinken: wijzer voor uren, voor minuten, voor seconden. Oh nee, dat waren geen complicaties. Maar ook wat leukere cyclische dingetjes.


24–uurs
24 uur schaal ipv 12 uur schaal. Sowieso hebben sommige horloges met zo’n 0—24 bezel en een extra lange wijzer ook die wijzer op de 24—uurs schaal lopen. Even opletten met aflezen!

soort complication: movement
dit horloge: Forté 24 Hour Quartz 2003B24-PB
prijsindicatie € 121,—

De grote wijzer geeft de 24–uurs tijd aan, de kleine de “normale” minuten. De wijzerstand die bij de meeste horloges 10 over 6 zou zijn, is hier 10 over 12. Betrekkelijk simpele maar mooie complicatie.


Decimaal
Tijdens de Franse Revolutie hanteerde men gedurende een korte tijd een decimale dagindeling. Een dag werd verdeeld in 10 uren van elk 100 minuten. Een dag bestond zodoende uit 1000 minuten, in plaats van de 1440 minuten waaruit een dag van 24×60 minuten bestaat.
In de eerste Franse Republiek werd de revolutionaire kalender ingevoerd om kerk en staat even behoorlijk te scheiden, in eerste instantie. Met metriek gestandaardiseerde dagen, maanden en jaren. 22 september 1794 werd ook de dagindeling (tijd) decimaal besloten. Maar niemand maakte in die tijd eigenlijk serieus gebruik van precieze tijden. Uurwerken maken was duur, en zo schaften ze de decimale tijd 7 april 1795 alweer af. Ergens meen ik me te herinneren dat één bezoekje aan Engeland net te laat terug was om decimale tijd voor altijd vast te leggen. Bij diezelfde gelegenheid zijn meter, kilo en liter wèl vast komen te liggen, dus het was bijna inderdaad gewoon de standaard geweest.

soort complication: movement
dit horloge: Nienaber Bünde – Dezimalzeit DuoDial
prijsindicatie € 4.100,—

Ikzelf vind het één van de meest intrigerende complicaties, al zou ik wel opteren voor ook een standaard tijdsweergave.


dead second
Dead seconds indicate the second with discrete jumps between them. This is contrary to the majority of mechanical watches where the second hand moves somewhat smoothly between the seconds. While the functionality seems simple, it is complex mechanically. The second hand usually moves with each vibration of the balance wheel, which would be 5 times per second for a watch running at 18,000 vibrations per hour. The dead—seconds complication requires extra mechanics to slow that rate down to once per second for display on the dial.

(Seconde Morte)
soort complication: movement
dit horloge: Grönefeld – One Hertz Red Gold
prijsindicatie € 55.000,—

Ik heb maximaal een elektrisch horloge gehad. De secondewijzer liep per seconde. Mijn klok aan de muur loopt per seconde. Nooit geweten of gedacht dat dat voor een mechanisch horloge een serieuze complicatie zou zijn. Filmpje over hoe het er mechanisch uitziet.
Dit horloge heeft een indicator die aangeeft of je met de crown opwindt, of de tijd instelt. Mooi horloge.


dual time
Even simpel als moeilijk: twee klokken tegelijk. While not technically a complication (alles meer dan uren, minuten, seconden), the dual movement is a watch that contains two separate movements, each running from their own power source and each set independently.

soort complication: movement
dit horloge: Armin Strom Masterpiece 1 Dual Time Resonance
prijsindicatie € 138.000,—

Voor de lopende tijden in Nederland en België, de stand waar het ding nu op lijkt te staan, is dat natuurlijk weinig interessant. Maar tussen Nederland en India bijvoorbeeld is het tijdsverschil vierenhalf uur. En je kunt hem instellen zoals je maar wilt. Overigens lopen ze denk ik niet helemaal independently. Wanneer je ze gelijk zet, blijven ze hopelijk toch ook gelijk lopen. Ik zou toch hopen op de seconde. Eén seconde overdenken doet vermoeden dat dat weldegelijk een complicatie (van jewelste) is. Ah, kijk eens aan. Geen secondewijzer.


GMT–indicator met bezel
Volgens mij is dat een horloge gewoon de tijd aangeeft, maar dat ook de grote wijzer van dat 24–uurs horloge heeft. En een 0–24 bezel die je kunt draaien tot de juiste tijdzone.

soort complication: Timezone
dit horloge: Rolex Oyster Perpetual GMT–Master II
prijsindicatie € 41.000,—

Introduced by Rolex in the 1950´s, this GMT complication is considered a pilot´s watch. Its unique additional hour hand makes one revolution around the dial per day; pointing to twelve indicates midnight and pointing to six indicates noon. Door de bevel te draaien kun je snel nog een nieuwe timezone instellen zonder aan de wijzer te komen.
Ik vind het geen heel bijzondere complicatie in dit geweld, maar in een aantal gevallen wel erg nuttig.

Resistence

Het zijn nu eenmaal mechanische dingen, ze kunnen kapot. Een aantal complicaties gaat over bescherming.


Waterdicht
Allemaal leuk en aardig, maar mechanische horloges zijn van zichzelf niet waterdicht. Met een set ringen en rubbertjes kan wel één en ander gefikst worden maar de opwindknop steekt normaal tot in het mechaniek en daar kan gewoon water door. Voor elektrische–, en al helemaal elektronische horloges geldt dat niet. Die kun je bij wijze van spreken in de hars gieten en klaar. Ze zijn er wel, waterdichte horloges, maar het is een complicatie.
En ik moet zeggen, de specificaties geven ook wel aan dat het waterdicht maken van horloges niet zonder slag of stoot gaat!
30 m. water resistent: maar net geschikt voor regen! Zo is het ook bedoeld!
50 m. water resistent: geschikt voor vissen!
100 m. water resistent: geschikt voor zeilen!
Pas als er Diver op het horloge komt te staan kun je er mee duiken.

soort complication: resistent
dit horloge: CX Swiss Military Watch 20,000 Feet Diver
prijsindicatie € 4.500,—

Maar er zijn ook horloges of in elk geval deze, dat 20.000 ft diep nog steeds goed werkt. Veel lastiger om te maken, dan het is om op te schrijven. Was er laatst niet iemand die (terecht) had gezegd dat het makkelijker is om een raket te maken, geschikt voor het milieu in de ruimte, dan een onderzeeër voor het milieu onder water? De druk op alles onder water is fenomenaal. Dit horloge hier is 3 centimeter dik, waarvan 1 cm voor het glaasje, alleen om die druk te weerstaan. Maar de hele robuustheid waarmee het is gemaakt (ook shockproof) maakt dat je het ook nog kunt gebruiken na een explosie, nadat het geraakt is door kogels, in de meridianentrog gedropt, enzovoort. Ablogtowatch is er zeer over te spreken. Voor zulke diepten is het zelfs een zeer lastige complicatie, hoewel er geen tandwieltje aan te pas komt.


shock resistent
De movement bestaat uit veertjes, schakelaartjes, tandwieltjes, wijzertjes, pinnetjes, allemaal klein, dun, en licht om het zo zuiver mogelijk te laten lopen. Als dat nu ergens slecht tegen kan is het harde G–krachten, trillingen en schokken. En om mechanische horloges daar adequaat tegen te beschermen is shock resistent terecht een complicatie.
Eén manier zou zijn om het hele horloge vol te gieten met vloeistof, maar ik denk haast dat de escape (balance wheel waar de seconden van worden afgeleid) daar niet in kan functioneren. Er is een speciale balance wheel houder die zorgt dat de balans blijft werken bij schokken, maar extremen zijn lastig. Elektronische horloges zijn daar veel beter in.
Ik moet zeggen dat ik de harde getallen voor shock proof slecht kan vinden. Misschien ook omdat ik zowel een schok (klap van de hamer) als trillingen (drilboor), als G–krachten (straaljagerpiloot) allemaal op één hoop zou willen gooien, zoveel G snel, zoveel G langere tijd, zoveel SI–eenheid voor trillingen, klaar. Ik zag een test waaraan horloges moeten voldoen met een pendelhamer, maar er lijken geen recordpogingen extreme schokken gaande te zijn. Kan ik (tot nu toe) niet in elk geval niet vinden. En dat belooft weinig goeds voor echt goede bescherming van mechanische horloges.

soort complication: resistent
dit horloge: Casio G–Shock DW5600E–1
prijsindicatie € 45,—

Maar goed, er zijn nog meer horloges. The Guinness World Record holder for the toughest watch, the Casio G–Shock DW5600E–1. The world record was earned last October 30, 2017, when the said timepiece was driven over by a 24.97–ton truck. Proving its toughness, Casio G–Shock DW5600E–1 was not broken and was still functional even after the challenge. … A slapshot by a professional hockey player was all it took to send this G–Shock into history and into a goalie´s mitt, literally.

Sonnerie

Frans voor geluid maken, bellen. En zijn drie verschillende soorten bellen:
Ten eerste repeaters. Het horloge kan met geluid (hamers en gongen voor tot vijf klanken) aangeven hoe laat het is, als je erom vraagt (drukt), soms ook de datum. Vroeger handig als het donker was, of als je van jezelf al geen steek zag. Het repeat gedeelte (mechanisme om te zorgen dat de gong alles volledig en niet deels aangeeft) alleen al is bijna een aparte complicatie. Het is soms lastig te horen hoe laat is. En te vatten hoe de complicatie eruit ziet. Dit filmpje van A. Lange & Söhne - The Decimal Minute Repeater geeft dat prachtig en schematisch weer.

Ten tweede passing strike. Een beetje zoals kerkklokken, als het horloge langs een bepaalde tijd komt, vol uur, kwartier, half uur, geeft het een belsignaal.
En ten derde: kan soms een alarm gezet worden.
Binnen deze drie categorieën zijn ook weer allerlei vormen van klinken (chime) aparte complicaties.
Meestal kun je de chime ook uitzetten. Vaak is er een apart opwindmechanisme voor de sonnerie.
De klokken of gongen voor het geluid zien er eigenlijk vaak uit als lange hardmetalen spiralen, in het midden vastgehouden en handig aan verschillende kanten geslagen met “hamers”. Voor zo'n klein dingetje als een horloge vind ik het geluid behoorlijk . Heel goedkoop zijn ze niet. De gong heeft behoorlijk wat ruimte (mag natuurlijk nergens tegenaan trillen) nodig. Pittige complicatie voor een mechanisch horloge.


Grande sonnerie
Striking movements chime automatically. Grande Sonneries perform this function for the hour and quarter hour. (tot hier is het passing strike) However, they can also be activated like a Repeater to indicate the hour on—demand. The arrangement of the chimes also differ from Repeaters.

soort complication: striking
dit horloge: Jaeger–LeCoultre Hybris Mechanica Grande Sonnerie
prijsindicatie € 2.000.000,— de drie

If it’s 6:30 there’ll be two chimes to indicate two quarter—hours passing, then a lower six chimes to indicate the hour.
De 4 hamers zijn bij dit horloge (alleen) te zien als je het omdraait. Maar ze kunnen wel een deuntje spelen.

Decimal repeater
De Kari Voutilainen Masterpiece 8 Decimal Repeater: “Decimal Repeaters sound off the hours, the tens—of—minutes, and then the minutes past each ten. Deca meaning “10”, thus “Deci—”.
soort complication: striking
dit horloge: Kari Voutilainen Masterpiece 8 Decimal Repeater
prijsindicatie € 408.000,—

A wearer gets at 1:35 “dong”, then a “ding—dong, ding—dong, ding—dong” followed by a series of “ding, ding, ding, ding, ding”. Zeg maar hoe laat.

De sonnerie voor passing strike (elk uur slaan) kan ‘s nachts uit.

Tourbillon

Als ik het goed begrijp is het uiteindelijk een probleem als de zwaartekracht altijd op dezelfde manier aan de spanningsveer trekt. Om dat tegen te gaan zijn ze die veer laten draaien. (Check: a tourbillon is a rotating cage that contains the entire balance with its spring, escape wheel, and lever. Klopt dus.) Ik denk dat vervelende invloed van zwaartekracht veel belangrijker is bij een staklok dan bij een polshorloge, maar het is ook een proeve van bekwaamheid in horlogerie. De tourbillon is vooral een kunststukje om te laten zien dat je niet werkschuw bent. En dan kan je moeilijk en heeeeel moeilijk.
Namen: double axis, triple–axis, flying, gyro tourbillon en dan nog double en quadruple tourbillon. Vele grotere merken (horlogebouwers) hebben ook wel een horloge met een tourbillon, al dan niet nog lastiger, specialer, of interessanter, gemaakt.

soort complication: tourbillon
dit horloge: Bexei Primus Triple–Axis Tourbillon
prijsindicatie € 217.000,—

De ene is nog lastiger dan de andere. € 217.000,= € 675.000,= € 270.000,= € 220.000,= € 30.000,=
Je zou bijna denken: 30.000 euro, dat valt mee.
Maar… Mensen zijn bereid gebleken te betalen voor de tourbillon. En dat heeft natuurlijk tot deze veelheid aan verschillenden geleid. Het heeft er ook toe geleid dat anderen er ook eens naar gingen kijken. Chinezen bijvoorbeeld. € 59,48 voor een horloge, mechanisch, met tourbillon. Daar heeft een Zwitserse horlogemaker vast de ziekte over in. Ikzelf irriteer me al. Hoe kan zo’n ingewikkeld ding als een mechanisch horloge, met zo’n lastig ding als een tourbillon in godesnaam gemaakt worden voor die ca. 10 cent per onderdeeltje (590 onderdelen? datum, dagnaam… Ach, doe dubbel: 20 ct. inclusief arbeid). Onbegrijpelijk, zelfs als het 50 seconden per dag uit het lood zou lopen (wat ik niet eens weet). Dat zal de waarde van de high–end tourbillons toch niet echt ten goede komen.

Non–horological

Allerlei dingen die het horloge aan kan geven die niets met tijd of circulair te maken hebben. Ik denk dat een aantal daarvan niet eens zo lastig zijn, behalve dat ze wel ergens moeten passen. Bovendien is het allemaal leuk en aardig als je bijvoorbeeld de temperatuur kan meten met je horloge, maar daar moet je hem wel voor af doen, enz.


kompas
In z’n eenvoudigste vorm een magneet die kan draaien, bij voorkeur met een gekleurde kant eraan.

soort complication: Nonhorological
dit horloge: Timex Men's Intelligent Quartz Tide-Temp-Compass Watch
prijsindicatie € 170,—

Die past bijvoorbeeld om dezelfde as waar ook de grote, kleine en secondewijzer aan zitten. Vaak met gradenboog 0–360 en NOZW op een draaibare bezel. Het zal niet zo’n heel ingewikkelde complicatie zijn, tenzij dat magnetisch deel de zuivere loop van een horloge (de movement) beïnvloedt. Dan moet alles in een andere metaalsoort, misschien, en wordt alles lastiger. Wat ook iets lastiger kan zijn is dat de naald wel echt vrij moet kunnen lopen. Zware schokken helpen niet. Daarom worden kompassen ook nog wel eens afgevuld met water of olie, maar ik weet niet of dat ook voor horloges werkt.
Elektronische horloges kunnen zeer precies op een lcd schermpje, of tegenwoordig op een schermpje, aangeven waar het noorden is. En smartwatches kunnen de volle coördinaten, pad afgelegd en gepland, enzovoort aangeven.
Dit specifieke horloge kan ook temperatuur en getij aangeven. Volgens mij gaat getij op maancycli en ik weet niet zeker of die 24 uur duren. Zoals deze dial eruitziet, zou dat wel zijn. Oppassen met deze getijden.


Thermometer
Op zichzelf ook niet al te ingewikkeld, je moet er wel ergens ruimte voor vinden in het horloge en een aardige manier om het met enige significantie te laten zien.

soort complication: Nonhorological
dit horloge: BALL for BMW TMT
prijsindicatie € 3.000,—

Om een beetje behoorlijk te werken, moet een thermometer enige tijd met rust gelaten worden op de plaats waar gemeten wordt, en dat kan het, nu net bij een horloge wat onpraktisch maken. Afdoen, neerleggen (hopen maar dat je geen lichaamstemperatuur wilt meten), en na enige tijd weer terug komen om af te lezen. En dat blijft hetzelfde voor elektronische horloges. Niet de meest interessante complicatie. Je zou natuurlijik wel vrij simpel een °Celcius en °Fahrenheit schaal aangeven. Dan zouden de meeste mensen dezer wereld die ook Latijns schrift (cijfers) kunnen lezen wèl uitvinden hoe warm iets is.


Drukmeters (Diepte–, hoogte– en barometers)
Op de meeste mechanische horloges kies je er één. Horloge voor duikers? (Onderwater)dieptemeter. Voor bergbeklimmers? Geen dieptemeter. Ik weet niet hoe zuiver ze op de wijzerplaat of display van een horloge kunnen worden. Als serieuze duiker zou ik er niet alleen en volledig op vertrouwen, laat ik het zo zeggen. Maar ik moet zeggen dat ik ook niet helemaal zeker weet hoe zuiver meetbaar diepte sowieso is. Van barometers weet ik dat ik er vrijwel altijd op moet tikken om de wijzer op de juiste stand te krijgen, en dat voorspelt niet veel goeds over de zeer precieze meting. Met een hoogtemeter is een horloge voor een bergbeklimmer of vliegenier natuurlijk wel af. Maar zo zou ik er ook naar kijken.
Elektronische horloges, meten die significant beter? Ik twijfel. Nou vooruit, ik zou toch hopen dat smartwatches wel kunnen aangeven hoe hoog je zit. Maar dat komt voornamelijk omdat zeer nauwkeurig in de gaten wordt gehouden waar je horloge is, en niet door je horloge. Ik vind het dan ook niet de meest interessante horlogerie complicaties.

soort complication: Nonhorological
dit horloge: Breva Génie 01
prijsindicatie € 148.000,—


Dat neem ik terug op het moment dat bijvoorbeeld een dieptemeter wordt gemaakt, die ook een beetje de tijd kan aangeven, maar dat zijn dan geen zuivere horlogecomplicaties, maar mooie instrumentmakers meetapparatuur. Op dat niveau zitten zuivere horloges en zuivere meetapparatuur vast niet zo heel ver van elkaar.
Dit horloge is natuurlijk ook prachtig. Er zit een altimeter op voor de weet (hoogte gewoon in meters), ik weet niet of je met dit horloge de precieze hoogtelijn kunt bepalen op de kaart. Maar wel dat je niet ver onder zeeniveau zit. En een barometer (druk in mm kwik en hPascal). Simpel, duidelijk. Goed horloge.