Volgende eclips: Totale maansverduistering, 15-16 juni 2011

TOTALE MAANSVERDUISTERING
ZATERDAG 8 - ZONDAG 9 NOVEMBER 2003

Volkssterrenwacht Copernicus te Haarlem en Volkssterrenwacht Mira te Grimbergen (België) verzorgden op deze pagina een live webcast van de totale maansverduistering in samenwerking met Kennislink en Astronet.


FOTOGRAFISCHE RESULTATEN


  • SpaceWeather.com: Lunar Eclipse Gallery

  • Space.com: Digital Moon: Photos of the Nov. 8 Eclipse
  • Backyard Astronomer: November 8-9, 2003; Lunar eclipse
  • Amateur Astronomer's Notebook: Lunar Eclipse 8 November 2003
  • Mondfinsternis am 9.11.2003
  • Eclipse Lunaire du : 09/11/2003
  • Carsten A. Arnholm: video of the eclipse


    Robert Smallegange (Leeuwarden)

    Rijk-Jan Koppejan (meer)
    (Middelburg)

    Marcel Kanon, Riana Jongema
    en Lars de Ruijter (Lelystad)

    Marco Lamers
    (Nijverdal)

    Lauri Kangas
    (Caledon, Ontario, Canada)

    Lauri Kangas
    (Caledon, Ontario, Canada)

    Lauri Kangas
    (Caledon, Ontario, Canada)

    Hans Roos
     

    Norbert Schmidt (meer)
    (Haarlem)

    Ben de Vries
    (Den Haag)

    Jimmy Westlake
    (Steamboat Spring, CO, USA)

    Bill Mulligan
    Batavia, NY, USA

    Bill Mulligan
    Batavia, NY, USA

    Jim Fakatselis
    (Huntington, NY, USA)

    Joan en zoon Adam Jaekel
    (Milford, PA, USA)

    Jay Edwards
    (Maine, NY, USA)

    Sterbedekking! Jo Smeets
    (Maastricht)

    Sterbedekking! Jo Smeets
    (Maastricht)

    Guido Tweepenninckx
    (Kortenberg, België)

    David Fraser
    (Alberta, Canada)

    David Fraser
    (Alberta, Canada)

    Monique Schavemade
    (Zoetermeer)

    Jenny Valk
    (Zoetermeer)

    Ole Nielsen
    (Rijswijk)

    Rudy Poppelaars
    (Breda)

    Robert Kater
    (Zandvoort)

    F. Naberman
    (Groningen)

    Jolanda den Outer
    (Schiedam)

    Mario Egthuijsen
    (Hoogerheide)

    Mario Egthuijsen
    (Hoogerheide)

    Michiel Berger
    (Alkmaar)

    Henk Bril
    (Nieuwstadt)

    Martijn Gnirrep
    (Amsterdam)

    Cees Hillen
    (Zonnemaire)

    Darrell Sutton
    (USA)

    Darrell Sutton
    (USA)

    Kate Saunders
    (Ohio, USA)

    Mooie opnames gemaakt? Stuur ze op naar:


    WEBCAST



    Webcast verzorgd door
    Volkssterrenwacht Copernicus
    (Haarlem, Nederland)

    Webcast verzorgd door
    Volkssterrenwacht Mira
    (Grimbergen, België)

    HET VERLOOP VAN DE VERDUISTERING


    In de nacht van zaterdag 8 op zondag 9 november vond een totale maansverduistering plaats. In Nederland en België was de verduistering in zijn volle pracht te zien.

    Bij een maansverduistering trekt de maan door de schaduw van de aarde. Er ontbreekt een ‘hap’ uit de volle maan en die wordt steeds groter totdat de maan volledig door de donkere aardschaduw is ‘opgeslokt’. De maan is dan niet helemaal onzichtbaar, maar straalt nog met een donkere, oranje-rode gloed. Vanaf de maan gezien is namelijk een oranje-rode ring om aarde te zien: het licht van alle zonsondergangen en zonsopkomsten op onze planeet.


    De totaal verduisterde maan
    straalt met een oranje-rode gloed.

    Het verloop van de maansverduistering is in de onderstaande figuur afgebeeld. Daarbij zijn de volgende momenten van belang. Om 00.32 u. treedt de maan de donkere kernschaduw van de aarde binnen. Vanaf dat moment ontbreekt links bovenaan een steeds groter wordend stuk van de maan. Om 02.06 u. is de maan totaal verduisterd. De totale verduistering duurt tot 02.31 u. Daarna valt er weer zonlicht op de linker benedenrand en ontstaat een steeds groter worden maansikkeltje. Om 04.04 uur heeft de maan de aardschaduw verlaten en schijnt weer de gewone, fel door de zon beschenen vollemaan aan de hemel.



    De totale maansverduistering van 8-9 november. De donkere cirkel is een doorsnee, op maanafstand, van de slagschaduw van de aarde. De buitenste grijze cirkelomtrek stelt de bijschaduw voor. De maan trekt van west naar oost door de schaduw. De pijl bij Noord wijst naar de noordelijke hemelpool; de pijl bij Zenit 1 duidt de richting van het zenit (hoogste punt aan de hemel) aan ten tijde van eerste aanraking met de schaduw en de pijl bij Zenit 2 de richting van het zenit op het moment van de laatste aanraking. De streepjeslijn stelt de ecliptica voor: het aan de hemel geprojecteerde vlak van de aardbaan. De maan trekt de slagschaduw binnen om 00.32 u. De totale fase (rood) duurt van 02.06 tot 02.31 u. De maan verlaat de slagschaduw om 04.04 u.
    Illustratie: Sterrengids 2003, Stichting De Koepel

    De maansverduistering kan met het blote oog worden gevolgd. Maar het verschijnsel is nog indrukwekkender door een verrekijker. Wie de maansverduistering door een echte telescoop wil bekijken kan dat doen bij een van de publiekssterrenwachten. Sommige zijn tijdens de verduistering geopend. Zo is Volkssterrenwacht Copernicus te Haarlem (Nederland) geopend vanaf 20.00 uur en verzorgt dan een avond over deze en andere verduisteringen. Als het weer totaal niet meewerkt, gaat Copernicus rond 23.00 uur dicht; als het enigszins redelijk blijkt te zijn blijft de sterenwacht open totdat het geen zin meer heeft.

    Volkssterrenwacht Mira te Grimbergen (België) is evenals de andere Vlaamse Volkssterrenwachten 's nachts geopend voor het publiek. Bij Mira gaan de deuren open van middernacht tot 04.30 u. en de webcast zal in principe dezelfde uren volgen. ook wordt gehopt de bijschaduwverduistering te kunnen tonen voor en na de eigenlijke maaneclips.

    "Ook de zaterdagavond is er van alles te doen in Vlaanderenland," schrijft Philippe Mollet van Volkssterrenwacht Mira. "Dit wegens de 'Nacht der duisternis'. In veel gemeentes wordt dan in samenwerking met natuurverenigingen en amateurastronomen allerhande nachtwandelingen en waarneemsessies gehouden, terwijl men zoveel mogelijk openbare verlichting tracht gedoofd te krijgen."


    ALGEMEEN


    Kleur en helderheid van totale maansverduisteringen

    Wie praktisch onderzoek wil doen aan maansverduisteringen, kan op eenvoudige wijze metingen verrichten aan de helderheid van de maan tijdens de totale fase. Hoe helder blijft de maan? Doorgaans verzwakt het maanlicht met een factor tienduizend, ofwel tien magnituden. Dus van magnitude -12,7 bij Volle Maan tot magnitude -2,7 tijdens de totale verduisteringsfase. Maar dat is nooit precies van tevoren te voorspellen.

    Volgens de Franse astronoom Danjon (1890-1967) zou de helderheid van de totale verduistering afhangen van de 11-jaarlijkse zonnevlekkencyclus. Kort na een minimum aan zonnevlekken zouden de verduisteringen zeer donker zijn, om dan in de loop van de volgende jaren geleidelijk in helderheid toe te nemen. Dit zou zo doorgaan tot vlak voor het volgende zonnevlekkenminimum, waarna de verduisteringen weer heel donker zouden beginnen.

    Nu is de dichtheid van de aardatmosfeer boven een hoogte van circa 200 km afhankelijk van de zonnevlekkencyclus. In jaren met veel zonnevlekken (1957, 1968, 1979, 1989 en verwacht rond 2000) is die groter dan in jaren met weinig zonnevlekken (1964, 1976, 1986, 1995). Dat werd al kort na de lancering van de eerste kunstmanen vastgesteld aan de hand van de wrijving die deze objecten ondergingen tijdens hun omloop om de aarde. Toch is het moeilijk voorstelbaar dat de hoge aardatmosfeer zóveel extra zonlicht zou afbuigen. Bovendien: hoe ontstaat dan de abrupte overgang van zeer heldere naar zeer donkere verduisteringen ten tijde van het zonnevlekkenminimum?

    Veel waarschijnlijker zijn de helderheidsverschillen van 'aardse' oorsprong, zoals veel stof in onze atmosfeer door vulkaanuitbarstingen. Maanden na de uitbarstingen van de vulkanen Krakatau (1883), Mont Pelée (1902), Gunung Agung (1963), El Chichón (1982) en Pinatubo (1991) volgden totale maansverduisteringen die zeer donker, of voor het blote oog zelfs volkomen onzichtbaar waren. Daarom kan iedere maansverduistering voor een verrassing zorgen!

    Schaal van Danjon

    Met het blote oog kan de helderheid van een maansverduistering worden geschat. Dit gebeurt aan de hand van een schaal, die werd ontworpen door de al eerdere genoemde Franse astronoom Danjon. Hierin worden de kleur en helderheid van de totaal verduisterde maan als volgt omschreven:

    Natuurlijk heeft zo'n Danjon-schatting alleen waarde als ook rekening wordt gehouden met de hoogte van de maan boven de horizon en de doorzichtigheid van de lucht.

    In- en uittreden van maankraters

    Wie over een telescoop van minimaal 60 mm opening beschikt, kan zich verdienstelijk maken door het meten van de tijdstippen waarop de middelpunten van sommige kraters op de maan in en uit de donkere aardschaduw treden. Deze tijdstippen moeten tot circa 6 seconden nauwkeurig gemeten worden. Geruik de ‘pips’ die elk heel uur door de Hilversumse zenders worden uitgezonden als ijkbron. Voor de verduistering van vandaag volgen hier de voorspelde tijdstippen voor in- en uittreden van enkele goed herkenbare kraters en voor twee bergpieken op de maan.

    In- en uittreden van kraters tijdens de maansverduistering

    Intrede	Krater of berg  Uittrede
        
    00.40 	Aristarchus	03.09               
    00.41	Harpalus	03.22
    00.43	Bianchini	03.23
    00.45	Riccioli	02.51
    00.47	Grimaldi	02.51
    00.48	Kepler		03.07
    00.50	Plato		03.33
    00.51	Pytheas		03.21
    00.51	Pico		03.32
    00.53	Timocharis	03.26
    00.55	Piton		03.35
    00.55	Copernicus	03.18
    00.57	Billy		02.53
    00.59	Autolycuas	03.35
    01.00	Aristoteles	03.43
    01.01	Eudoxus		03.42
    01.08	Manilius	03.36
    01.09	Endymion	03.53
    01.10	Menelaus	03.40
    01.15	Plinius		03.44
    01.16	Campanus	02.58
    01.17	Vitruvius	03.49
    01.17	Dionysius	03.38
    01.24	Proclus		03.55
    01.26	Censorinus	03.45
    01.29	Taruntius	03.53
    01.33	Messier		03.52
    01.35	Tycho		02.59
    01.36	Goclenius	03.47
    01.40	Langrenus	03.54		
    

    Lijst van totale maansverduisteringen

    De tabel hieronder bevat alle totale maansverduisteringen tot en met 2030. Sommige zijn niet waarneembaar vanuit ons land . Het is bij ons dan dag en de maan (die immers vol is en dus recht tegenover de zon aan de hemel staat) staat onder horizon. In een dergelijk geval ontbreekt een waarde bij de kolom 'hoogte'.

    Voor elke verduistering vermeldt de tabel het tijdstip van het maximum van de totaliteit (in UT: Universal Time, ofwel Wereldtijd; in de periode van wintertijd moet hier één uur, en in de periode met zomertijd twee uur worden bijgeteld), en de duur van de totale fase in uren en minuten. De hoogte van de maan geldt voor het maximum van de totaliteit en is berekend voor midden-Nederland (52°00' NB, 05°30' OL). De verduisteringen van 2010 en 2022 zijn vermeld doordat het begin van hun totale fase nog plaatsvindt boven de horizon.

    Totale maansverduisteringen tot en met 2030

    
    Jaar  datum            maximum   tot.duur   hoogte
                       	 (UT)     (u.min.)      (°)
    
    2003  16 mei       	03.39         58      	 1
    2003   9 november 	01.18         24        47
    2004   4 mei        	20.30       1.20    	10
    2004  28 oktober    	03.04       1.20    	31
    2007   3 maart      	23.21       1.10    	44
    2007  28 augustus   	10.35       1.32
    2008  21 februari   	03.27         52    	29
    2010  21 december  	08.16       1.14  	-3
    2011  15 juni       	20.11       1.42      	 1
    2011  10 december  	14.31         56
    2014  15 april      	07.48       1.16
    2014   8 oktober    	10.52       1.02
    2015   4 april      	12.03         24
    2015  28 september 	02.47       1.18    	24
    2018  31 januari    	13.32       1.22
    2018  27 juli       	20.23       1.38     	 6
    2019  21 januari   	05.13       1.08     	21
    2021  26 mei        	11.20         24
    2022  16 mei        	04.11       1.28     	-3
    2022   8 november   	10.59       1.24
    2025  14 maart      	06.58       1.02
    2025   7 november   	18.11       1.24    	10
    2026   3 maart      	11.36       1.02
    2028  31 december  	16.50       1.12    	10
    2029  26 juni       	03.24       1.44     	 0
    2029  20 december  	22.38         56    	59
    

    Uit de tabel is op te maken dat de verduistering van 9 november 2003 zich onder veel betere omstandigheden voordoet dan de twee maansverduisteringen van volgend jaar. Het zal zelfs tot 3 maart 2007 duren voordat er weer een maansverduistering onder vergelijkbare omstandigheden te zien is. Daarna wordt de situatie voor onze streken nog slechter, totdat op 20 december 2029 weer een totale verduisterde maan hoog aan de hemel prijkt.

    Carl Koppeschaar


    MEER INFORMATIE


    Overige live webcasts:

  • Clouded Out? Watch an Eclipse Webcast
  • Universe Today - Complete lijst van webcasts van de deze verduistering
  • Canarische Eilanden: Saros 2003 - Eclipse total de Luna, 8 - 9 de noviembre del 2003
  • Italy: 8-9 Novembre - La Notte della Luna Rossa
  • Iran: Nojum, the Astronomy Magazine of Iran - November 9th Lunar Eclipse
  • North Carolina, VS - Fayetteville State University Observatory
  • Astronomi.no: Total mĺneformřrkelse 9. November 2003

    Publiekssterrenwachten:

  • Volkssterrenwacht Mira, Grimbergen, België
  • Volksterrenwacht Copernicus, Haarlem
  • Alle publiekssterrenwachten in Nederland

    Algemene informatie:

    De maansverduistering van 8-9 november 2003:

  • Astronomy Picture of the Day: Eclipsed Moon in Infrared
  • Astronomy Picture of the Day: November's Lunar Eclipse
  • ESA België: De maan verstopt zich in de nacht van 8 op 9 november
  • ESA Nederland: Bloedrode maansverduistering
  • Science@NASA: Lunar eclipse
  • SpaceWeather.com: Lunar Eclipse
  • Royal Observatory Greenwich: Total lunar eclipse on 8 and 9 November
  • Celestial Delights: Pumpkin Moon
  • Space.com: Get Ready for Saturday: 10 Cool Lunar Eclipse Facts
  • Sky&Telescope: November's Lunar Eclipse
  • Fred Espenak: Eclipses during 2003 - Total Lunar Eclipse of November 09
  • Fred Espenak: Total Lunar Eclipse of 2003 Nov 9
  • Fred Espenak: Crater Timings During Lunar Eclipses
  • Fred Espenak: Danjon Scale of Lunar Eclipse Brightness
  • Fred Espenak: Lunar Eclipse Photography

    De maansverduistering van 16 mei 2003:

  • Totale maansverduistering 16 mei 2003
  • Archiefbeelden van de totale maansverduistering van 16 mei 2003 door Volkssterrenwacht Copernicus
  • De totale maansverduistering van 16 mei 2003 opgenomen door Volkssterrenwacht Mira