Inleiding , verklaring , octrooi , clootcrans
InleidingAan Stevin zijn octrooien verleend in 1584, '86, '88 (zie: Watermolen), en 1589.In dit laatste jaar waren er negen uitvindingen. De achtste geeft een mooie indruk van Stevins vernuft, en bovendien staat in het octrooi vermeld dat het apparaat herkenbaar moet zijn aan zijn "gewoonlyck teecken de clootcrans genaempt".
VerklaringHier onder volgt de tekst van de achtste inventie, een apparaat met drie funkties: draaiend braadspit, rechtlijnig bewegende uurwijzer, en heen en weer gaande wieger. De werking wordt duidelijk uitgelegd, alleen het regelgedeelte, de 'spillegang' (verge and foliot), behoeft enige toelichting:De 'onrust' bestaat uit een spil KL, en een 'waag' met loden bolletjes N en O die heen en weer gaan, aangedreven door het schakelrad J. In de tekening is niet goed te zien dat de spil KL twee 'lepels' heeft, boven en onder, die om de beurt tussen de tanden van J komen. Ze staan onder een hoek van 90° met elkaar: het bovenste wordt naar achter geduwd zodat N ook naar achter gaat, en daarna het onderste naar voren zodat N terugkomt. Dan duwt boven het volgende tandje, enzovoorts. |
Verclaring vande ghedaente des braetspits, hebbende alleenlick een radt, nochtans drie uyren lanck gaende sonder opwinden, oock verstreckende voor een uyrwerk gaande 12 uyren sonder opwinden: Ten derden voor een wiegher, gaende een half uyr lanck sonder opwinden. |
Zie Principal Works, vol. 5, p. 23, 30-31, 37. (Figuur 11, hierboven zonder doordruk van fig. 12) ![]() Figuur: 'Bratenwender' (naar Leonardo) in F. M. Feldhaus, Die Technik der Vorzeit, der geschichtlichen Zeit und der Naturvölker, 1914 (met een spillegang-figuur in kolom 1216 en 1232). Een drievoudig braadspit met handaandrijving is te zien op de titelpagina van: Opera di Bartolomeo Scappi, Ven. 1622. Te zien is ook dat het toerental regelbaar was met een versnellingsbak (grote figuur: eind 3e boek; ook al in ed. 1570, tegen het eind). Wikipedia: Drehspiess. Zie ook John Wilkins, Mathematical magick 1680 (1e ed. 1648), p. 150: "... mentioned in Cardan {De Variet. Rerum, l. 12, c. 58}, whereby a spit may be turned (without the help of weights) by the motion of the air that ascends the Chimney", met een figuur op p. 151. |