De soldaat van Pompeï

Een recensie van Na mijn dood geschreven door J.H. Donner

In de Toptien van bestverkochte boeken staat op het ogenblik een dun, bescheiden, schuchter, prachtig boekje.
Dat boekje is geschreven door de schaakgrootmeester J.H.Donner, die bekend stond als corpulent, en bepaald niet als bescheiden of schuchter.
Drie jaar geleden kreeg Donner een hersenbloeding.
Nu is hij 100% invalide en wacht in een verzorgingstehuis op een tweede aanval die hem definitief zal wegvagen.
Donner leerde zichzelf weer met één vinger typen en schrijft wekelijks korte stukjes in het NRC Handelsblad. Deze stukjes moeten direct goed zijn, want hij kan ze niet overlezen. Die stukjes zijn nu in bovengenoemd boekje gebundeld.
Ik kwam. Ik las. Ik schrok.

Donner doet verslag van een toestand die hopeloos is, en van waaruit nooit getuigenissen verschijnen. De kaalheid van taal, de afwezigheid van stijl, brengt me tot de paradoxale constatering dat dit boekje goed is, omdat de schrijver zo weinig moeite doet goed te schrijven.
Waar de situatie hopeloos is, verliest de mens zijn imago. In die situatie is het, zoals uit éen van de stukjes blijkt, vermeldenswaardiger dat mede-rolstoelrijdster Renate Rubinstein aangenaam gezelschap is van de schrijver, dan het feit dat hij het niet eens is met haar meningen.
Donners stukjes hebben een overrompeling, die zijn vroegere pathosteksten niet bezitten.
Hij getuigt van een gebied waarvandaan geen taal kan komen; het gebied van de absolute duisternis, het domein waar de dood heerst en ...danst.
Het geheim van tóch een getuigenis onhult hij aan het slot van het boek:

"Door gips te gooien in de gaten van de grond, heeft men de oorspronkelijke bewoners van Pompeï weer tevoorschijn gebracht. De meesten op de vlucht, maar zo wil het verhaal, één gestalte heeft men gevonden, stram in de houding, het gezicht naar de berg toegekeerd.
Dat is de soldaat van Pompeï. Ik heb veel aan hem gedacht, nu weet ik wat hem bezielde. Toen hij zag dat alles hopeloos was, kreeg hij een shot, van zuivere heroïne vermoedelijk, direct uit de hersens in de bloedbaan. Hij zag toen de hemel geopend aan de top van de vulkaan."

Ik speelde even met de gedachte met de gedachte of deze situatie zich voor kan doen tijdens een schaakpartij, en ik kwam tot de conclusie van niet. Dat is ook zeer waarschijnlijk de reden waarom Donner na zijn hersenbloeding niet meer schaakt.
Toen hij besefte dat hij zelf de soldaat van Pompeï was geworden, zag hij ook in dat al die wegvluchtende, nog hopende mensen de schakers waren.
Wanneer wij in verloren stelling doorspelen, is dat alleen maar omdat we op een wonder hopen, op het onwaarschijnlijke keren van het tij. Schakers spelen een verloren, hopeloze stelling door, juist omdat ze een spel gekozen hebben, waarin geen énkele stelling hopeloos is, behalve die waarin je mat staat.
Donner geeft aan, wat je nog allemaal kunt spelen als je mat staat.
Daarmee opent hij een hele nieuwe theorie van het schaakspel. Naast openings-, middenspel- en eindspeltheorie is er nu ook de mattheorie, ook wel na-spel genoemd.

In dit boekje zet hij de lijnen uit voor zo'n theorie.
In dit boekje wordt het stikmat weerlegd.
Dat is pas wérkelijk New in Chess.

HET EERSTE

Ik wist het al na een half uurtje: MEMO ging winnen.
Hoe, dat weet ik niet, maar het was er onmiskenbaar.
Vermoedelijk zat het in de zelfverzekerde manier waarop vele MEMO-spelers even ontspannen de benen gingen strekken en een babbeltje met een teamgenoot maakten.
De tegenstanders zaten in een lange rij, ernstig, met strak gelaat op hun stellingen te studeren en het was duidelijk: hier zat een groep schooljongens voor hun eindexamen en de opgaven waren zwaar, zeer zwaar. Dat liet mij dus 3½ uur om naar believen op te vullen.
Hoe kom je zo'n massa tijd door?
Ik ging een auto kopen.
Krimpen is een groeiende gemeente, en als je op zaterdagmiddag door het winkelcentrum loopt, dan beklemt je de verwisselbaarheid van de nieuwbouw. Plekken zonder geschiedenis en zonder geografie. Amstelveen, Krimpen of Goes, de winkelpromenades zijn er precies hetzelfde.
De wedstrijd werd gespeeld in een zaaltje van een multifunctioneel centrum, welks foyer die middag was ingericht als autoshowroom. Gezellige zitjes met een parasolletje suggereerden een zonnige vakantiesfeer tussen de nieuwste modellen, en terwijl een videoband over autorally's, vergezeld van discomuziek, de kleintjes bezig hield, krioelden de kooplustige echtparen als maden door de glimmende sedan's en coupé's.
Ik zocht de mooiste en grootste uit en trachtte plaats te nemen op de zetel van de bestuurder, maar dit werd ernstig belemmerd door de onmogelijkheid om mijn benen onder het stuur gefrommeld te krijgen. Dit leek mij een belangrijk gebrek aan deze auto, aangezien de tijd waarin ik in de bus een kop boven mijn medepassagiers uitstak, lang achter mij ligt. Een ijlings toegesnelde verkoper verzekerde mij evenwel dat dit euvel verholpen kon worden door een gedeelte van de stoel af te zagen en na aldus tevredengesteld te zijn gingen wij de motor inspecteren.
De auto bleek te zijn uitgerust met een computergestuurde injectiemotor. "Een carburateur, dat is helemaal niets!", verklaarde de verkoper, "het is óf teveel, óf te weinig".
Enigszins weemoedig dwaalden mijn gedachten terug naar de tijd waarin ik een schooljongen was, en naar mijn oude Puchje. De ideale Puch had een aantal kenmerken, zoals hoog stuur, kleine koplamp, klein benzinetankje, zweefzadel, klein achterzitje, verlengde achtervering en verwijderde jasbeschermers. Daarbij hoorde ook een Bing carburateur met verstelbare sproeier. Duidelijk minder was een Encarwi carburateur. Aangesloten op het luchtfilter van de carburateur was een bij voorkeur bakelieten -maar soms plastic- kastje. Dit was het aanzuiggeruisdemperhuis.
Wanneer wij dit woord uitspraken beving ons een lichte hysterie.
Aanzuiggeruisdemperhuis. Ik word nog altijd een beetje duizelig van dat woord. Wij ontdekten nog vele onderdelen van het aanzuiggeruisdemperhuis en die onderdelen hadden weer eigenschappen, zodat enorme woordkorsten ontstonden. Het is misschien dezelfde duizeling die je bevangt als je je het begrip 'eeuwig' probeert voor te stellen.
Ik ken iemand die een bedrijfsauto, een privé-auto en een kampeerbus bezit, en die zegt: "Wat heb je er aan, vroeger reed je rond op je Puchje en was je gelukkig."
Mijn gesprek met de verkoper kabbelt voort:
"Als het teveel is, dan is hij onzuinig, en als het te weinig is dan levert hij te weinig vermogen".
"En een verhoogd risico op verbrande kleppen".
En onderwijl denk ik: "Een carburateur, dat is een wéreld!.

Krimpen a/d IJssel   -MEMO I    3½-6½  22-11-1986

E.Karsten	-	T.Vrenegoor	½-½
M.Glissenaar	-	G.J.Ballon	1-0
A.Werksma	-	E.Noordhoff	½-½
A.v.Wageningen	-	P.Melford	0-1
R.Antes	-	J.Boekelman	½-½
D.Hoogland	-	H.W.Capel	½-½
R.v.Keulen	-	H.Jolles	0-1
B.Glissenaar	-	R.Bödicker	0-1
E.v.d.Hooven	-	H.Boerkamp	½-½
J.v.Nieuwenhuizen	-	M.Kahn	0-1

(Uit "MEMO" seizoen '86-'87 nr. 3 mei 1987, fragment)

Het Witte Paard (Sas van Gent)  -  MEMO I   5½-4½    14-3-1987

Harmonie "De verenigde vriendschap", sinds 1897, bestond negentig jaar, en ter gelegenheid daarvan zou een groepsfoto gemaakt worden. Bij de muziekkapel. Eerst was men spelend door het stadje gemarcheerd, en nu stelde men zich goedgemutst en met veel gegrap op voor de foto. Op de treden van de kapel de kleine blaasinstrumenten en daarachter, op het plankier, de zware hoorns en de trombones. Helemaal vooraan stonden de trommels opgesteld, met in het midden de grote basdrum. Daarachter op stoeltjes de heren van het bestuur in zwart pak met in het midden, in een artistiek lichtgestreept kostuum, de dirigent. Er scheen een heerlijk zonnetje, met tintelend voorjaarslicht, waaraan de pasgesteven blauwe uniformen met hun witte koorden zich verzadigden.
"Attentie!", riep de fotografe, en even verstrakten alle gezichten, zodat de foto een plechtstatigheid uitstraalt die deze dag nu juist zo gelukkig miste.
Daarna werden er nog wat meer ongedwongen foto's gemaakt van telkens kleine groepjes van dezelfde soort instrumenen met elkaar.
Ik vestigde mij in Sas van Gent en schilderde hier mijn serie doeken 'De Harmonie'.

Die droom werd wreed verscheurd toen ik terugkeerde naar gebouw 'De Roselaer', want daar heerste geen verenigde vriendschap en geen harmonie. Het geteisterde MEMO-team was begonnen uiteen te vallen. Eén had het schaken opgeofferd aan maatschappelijke carrière en gezin, en een ander was zodanig van walging voor het schaken vervuld geraakt, dat hij had gezworen nooit meer in zijn leven een stuk te zullen aanraken.
In het spel van de MEMO-spelers ontbrak het behalve aan harmonie ook aan andere zaken, zoals we zullen zien.

Bij Günther Ballon ontbrak het aan vechtlust. Te vroeg legde hij het hoofd in de schoot. Het leek of De Bruycker een schitterende partij speelde, maar wellicht heeft hij een onnauwkeurigheid negaan, want zoals Christophe verderop laat zien, kreeg Günther een enorme kans die hij evenwel niet aangreep.

Sas van Gent  -MEMO I   5½-4½   14-3-1987

H.Cardon	-	E.Noordhoff	1-0
B.de Bruycker	-	G.J.Ballon	1-0
G.Deleyn	-	J.Boekelman	0-1
K.Steyn	-	P.Melford	1-0
W.Tonoli	-	H.Jolles	½-½
C.Jansen	-	H.W.Capel	1-0
M.v.d.Zalm	-	R.Bödicker	½-½
K.Nieuwelink	-	M.Kahn	½-½
A.den Hamer	-	C.v.d.Loo	0-1
G.van Rij	-	K.Greben	0-1

Het Tweede: Where the hell is Nieuw Vennep?

(Noot Wim Nijenhuis: In het volgende nummer kwam ik uitgebreid op deze partij terug, niet als kritikaster, maar als hommage aan deze partij die een der meest fascinerende was die ik ooit analyseerde. Ik herinner me dat Hajo vertelde hoe Menashe in Gambit eerst wat geirriteerd was over mijn analysewerk -Who the hell is Nijenhuis?- , Menashe had een groot ego, maar dat hij na enig monkelen het als eerbetoon aanvaardde. Op de eerstvolgende clubavond beende hij op me af en drukte me de hand.), zie

Fucking Bad Evil

Geval 1. Analysediagram bij de partij Ruiter-Nijenhuis, 13-1-1987 DIAGRAM Gelukkig gebeurde dit niet maar ik zou er blindelings ingetuind zijn en op a2 een kwaliteit gewonnen hebben. Wat zou daar mis mee kunnen zijn? Dit: 1.De7 Tf8 2.Pd6 Achter de zwarte linies ontplooien de witte dame en het paard die perfect samenwerken een enorme kracht. Zwart mag blij zijn dat hij er na 2…g6 met zetherhaling van af komt.

Geval 2. Stand na de 30e zet van zwart in D.B.A.Appel-Nijenhuis, 1-2-1987, Hoogovens 9e ronde.
Ik heb een pluspion teruggegeven om naar dit gewonnen eindspel te kunnen afwikkelen, waarna ik ongedeeld eerste zal zijn in mijn groep. Weliswaar staat de loper op b3 tijdelijk buiten spel, maar op de volgende zet valt b2 en de rest en wat zou het probleem kunnen zijn? 31.Ph4 (o jee, ik heb een afschuwelijke zwakte en daar heb je weer zo'n dame en paard.) Met 31…Lc2 kan zwart misschien nog remise maken, maar het boze oog loert op mij. 31…h5? 32.Pxg6 b5? 33.Pf4 bxc4 34.Le4+ +- O, o….mat stamelde ik. (34…Kh6 35.Dh5 mat)

Geval 3. De dag na het zojuist beëindigde Hoogovenstoernooi speelde Memo tegen YU voor de SGA-Cup. Het bovenvermelde geval had me een dubbele kater gezorgd en na de 41e zet van zwart was de volgende stelling ontstaan in de partij Nijenhuis-Radocai, 2-2-1987: W: Kg1 Ta1 De8 a5 b6 f2 g3 h3; Z: Kh6 Db3 f5 g7 h4 Pe4
Uiteraard speelt wit 42.Dh8+ Kg6 43.Dxh4 en wit staat drie pionnen en een kwaliteit vóór. Afbreken en naar bed.
Nu staat er bij Memo thuis bij de 40e zet altijd wel iemand naast je bord te hoppen en te gesticuleren datje moet afbreken, maar bij YU hebben ze niet zo'n iemand. Ik zakte weg in een duister limbo en zwavel vulde mijn hoofd. Ik dacht: als zwart 43…Db2 44.Tf1 Da2 speelt kan ik pion a5 niet meer dekken, even vergetend dat ik drie pionnen en een kwaliteit méér heb.Er volgde daarom: 42.Dc6+? Kh7 43.gxh4? (uit spijt) Dxh3 Zwart's laatste was de afgegeven zet (te laat) Alweer! Paard en dame. Het duurde enige tijd voor tot ons doordrong hoe verschrikkelijk sterk deze combinatie hier is. DIAGRAM

Zwart dreigt met 44…Dg4+ 45. Kf1 Pd2+ 46.Ke1 Pf3+ 47.Kd1 Pd4+ de dame te winnen, maar de witte dame kan zich nergens verschuilen voor het zwarte paard. Even meenden wij zelfs dat zwart in de diagramstand op winst speelt en pas na enige tijd werd de juiste aanpak gevonden: Wit moet dame én toren geven voor het zwarte paard, dat is de enige manier om van deze obsessie verlost te worden. Wit kan dan promoveren en het resterende dame-eindspel met pluspion staat weliswaar remise maar geeft wit nog kleine praktische kansen. 44.b7 Dg4+ 45.Kf1 en nu:
a) 45...Pd2+! 46.Ke1 Pf3+ 47.Dxf3 Dxf3 48.b8D Dc3+ 49.Ke2 Dxa1 50.Db5 met een remise dame-eindspel, zwart kan het verkeerd doen, in sommige varianten heeft hij geen eeuwig schaak.
b) 45...Df3 46.Dc2 Dh1+ 47.Ke2 Dh2 48.Dxe4 (48.Tf1 De5) 48...fxe4 49.Tb1 e3 50.b8D Dxf2+ 51.Kd3 Dd2+ 52.Ke4 e2 53.Dg3 Dc2+ 54.Dd3!+- Deze beslissende interferentie hadden Van de Loo en ik aanvankelijk over het hoofd gezien en werd om vijf uur 's nachts gevonden door Jos ten Hacken.
Bij de hervatting gebeurde het volgende:
c) 45…Dxh4? (De opening van de h-lijn geeft wit kans op een schaakje) 46.Dc2 Dh2? [46...Dh1+ 47.Ke2 Dh2 was correct] 47.Ta3 Nu heeft wit de tijd om de toren te activeren 47...Dh1+ 48.Ke2 Dh5+ 49.Tf3 De8 50.Txf5! g6 51.Dc7+ Kh6 52.Dh2+ zwart geeft het op

Een oude wijsheid, die ik geloof ik van James Bond geleerd heb, luidt: Eénmaal is een geval, twéémaal is toeval, driémaal is vijandelijke actie. Om driemaal, zo kort achter elkaar geconfronteerd te zijn met de sinistere werking van de materiaalverhouding dame plus paard, daar zit iets achter. Het is de Fucking Bad Evil. Dame en paard vullen elkaar perfect aan, tegelijkertijd heeft het iets irrationeels, je ziet dan ook steevast de speler die ermee geconfronteerd wordt, volkomen de kluts kwijt raken. Nu mij eenmaal de ogen geopend zijn zie ik overal om mij heen Fucking Bad Evils.

DIAGRAM Hier zien we Rob Bödicker in de weer met een FBE. "Heel naar", zo beschreef hij zijn ervaringen achteraf. Stand na 37.gxf3 in R.Bödicker-M.v.d.Zalm, HWP(SvG)-Memo, 14-3-87.
De partij werd remise na 37...d2?! 38.Dd1 Pf5 39.Te2 Dg3+ 40.Tg2 Dxh3 41.Dxd2 Dxf3 42.a4 h5 43.a5 h4 44.Tf2 Dg4+ 45.Tg2 Dc4 46.Db2+ Kh7 47.Db7 Dc1+ 48.Kh2 Df4+ 49.Kg1 Pe3 50.Db2 Df1+ 51.Kh2 f5 52.De2 Df4+ 53.Kh1 Pxg2 54.Kxg2 Dg3+ 55.Kh1 Df4 56.De7+ Kh6 en hier werd remise overeengekomen, al waren er die beweerden dat zwart gewonnen staat.
In de diagramstelling lijkt nog sterker 37...Dxf3 om de d-pion nog een poosje op het bord te houden.

In het volgende DIAGRAM is Christophe van de Loo het slachtoffer. W.v.Tuyl-C.v.d.Loo, 14-4-1987.
1.Dxh7+ Kf6 2.Dh4+ g5 3.Dh6+ Ke7 4.Dg7+ Kd6 5.Pe4+ Kd5 6.Dxg5+ e5 7.Pc3+ Kd6 8.Df6+ Kc7 9.De7+ Kb6? (Van Tuyl geeft hier 9...Kc8 met remise) 10.b4! 1-0
Commentaar van Wim Van Tuyl na de partij: "Ik had tijdens de partij het idee dat ik in één of ander artikel terecht zou komen".

HET EERSTE

Een epos van gemiste kansen. Dat was niet alleen de wedstrijd tegen Bussum, maar het gehele seizoen kan zo omschreven worden. Er ligt een onuitputtelijke bron van studiemateriaal over de gemiste kans, de eindeloze variëteit waarin deze zich voordoet, de bont geschakeerde wijze waarop onze spelers bedrogen en bespottelijk gemaakt worden.
Zozeer zijn wij vertrouwd geraakt met de gemiste kans, dat wij deze zijn gaan ervaren als een levend wezen, het Beest, een ongedierte dat zich door het gehele seizoen heeft heen gevreten.
Spelers, wedstrijden, heel MEMO is wormstekig van de Opportunitas Inusa. Een plaag waartegen de bestrijdingsdiensten machteloos staan.
Hij komt voor in een aantal ondersoorten. Het moet mogelijk zijn een eenvoudige determinatietabel te maken.
De eerste hoofdgroep wordt gevormd door de kansen die in het geheel niet opgemerkt worden. Dit kan op een aantal verschillende manieren. De banaalste gemiste kans komt voort uit technisch onvermogen, de stelling is te moeilijk. Dan zijn er de kansen die gemist worden in de tijdnoodfase. Voor de speler zelf lijkt het achteraf altijd dat hij voor hetzelfde geld die kans wél gezien had, en dat hij slechts een beetje had moeten vooroverbuigen om die kans te kunnen grijpen. In werkelijkheid wordt de speler door het dood gewicht van de tijdsdruk langs deze kansen gestuwd, die net buiten bereik blijven. Het zijn vooral de matrozen Jolles en Melford die wanhopig proberen de koers van hun olietanker een graad te verleggen om eventuele kansen (die vermoedelijk in langsdrijvende flessen zitten) te kunnen waarnemen en pakken.
Een derde soort niet geziene kans komt voort uit het onvermogen om zich voor te kunnen stellen dat die enorm sterk spelende tegenstander wel eens een heel domme zet zou kunnen doen. Het is een gebrek aan geloof. Zij zijn groot en ik is klein. Deze gemiste kans zien we bij Günther Ballon wel eens voorkomen: 'ik heb mijn hele leven gesappeld, nu win ik de loterij, dat kan niet, ik verscheur mijn lot'. Zie Günther's gemiste kansen tegen Boersma en De Bruycker. Ook Michel Kahn's Lxf7 tegen Van de Wijk was er zo één. De kans van Kahn.
De tweede hoofdgroep wordt gevormd door die kansen waarbij de speler zich wél heel goed bewust is dat hem een kans in de schoot geworpen wordt, maar waarbij het bewustzijn van die kans een venijnige reactie aangaat met de emoties van de speler, waardoor de kans alsnog verspeeld wordt. Hier ontstaat een veelvormige wisselwerking tussen werkelijkheid en wens, tussen wil en onvermogen. Het kan bijvoorbeeld zijn dat de kans vergezeld gaat van een verleiding, zoals Hans Willem overkwam tegen Bussum. Hij zag de kans een gewonnen stelling te bereiken, maar zag ook een fraai mat in twee en kon die verleiding niet weerstaan. De kans van Capel.
Soms is er een tweeling-kans zoals verderop bij Pieter, die geheel onverwachts in slechte stelling op twee manieren een toren kon winnen. Eén van beide won, en in de grote opwinding is het erg moeilijk om zorgvuldig de gevraagde nauwkeurigheid te betrachten. De kans van Kroon.
Het kan ook voorkomen dat de speler nog niet kan geloven dat hij na hard werken nu de kans heeft om onmiddellijk de geheel verdiende winst te incasseren en denkt: ik zal dit nog eens heel nauwkeurig gaan doen, en vanuit die kramp de grootste onzin bedenkt, zoals Christophe overkwam tegen Volmac. Het lot van Loo.
Samenvattend ziet de tabel er alsvolgt uit, al lijdt het geen twijfel dat bij verdergaande bestudering het aantal beschreven ondersoorten van de Opportunitas Inusa zich nog sterk zal uitbreiden:

1	Kans niet opgemerkt		2
	Kans opgemerkt		3
2	Stelling te moeilijk		Technische kans
	In tijdnood		Tijdnoodkans
	Ongeloof aan kans		Kans van Kahn
3	Kans met verleiding		Kans van Capel
	Tweeling-kans		Kans van Kroon
	Ongeloof aan kans		Lot van Loo

Wat was de Kans van Capel?

Menig revolutionair is geëindigd achter de kinderwagen en in een rijtjeshuis. Waar Christophe van de Loo begon als hemelbestormer met de Traxler-variant, daar houdt hij zich tegenwoordig bezig met de weerlégging van deze variant middels de Alles-Pak-Variant. Wie het februarinummer van MEMO heeft gelezen, weet dat er voor Christophe een pijnlijke kloof bestaat tussen het fraaie en het correcte. De grondgedachte achter de Alles-Pak-Variant -alles pakken en met het materiaal winnen- is zo saai, dat het alleen al om die reden wel correct moet zijn.
De partij heeft al in het vorige nummer gestaan, maar mag hier niet ontbreken, al was het alleen maar omdat de wedstrijdleider Schaap gaarne een clubblad ontving van deze wedstrijd en wel speciaal met het oog op deze partij:

MEMO I   -BSG II    4-6     4-4-1987

G.J.Ballon	-	R.v.Oortmessen	½-½
E.Noordhoff	-	T.Bottema	0-1
J.Boekelman	-	J.J.van Oosterwijk	½-½
P.Melford	-	E.J.A.Sibbing	0-1
H.Jolles	-	M.Spierings	0-1
K.Greben	-	J.Markus	1-0
P.Kroon	-	C.v.d.Heijden	½-½
M.Kahn	-	P.Smeele	0-1
H.W.Capel	-	W.Hajenius	½-½
C.v.d.Loo	-	H.Wieringa	1-0

Volmac II    -  Memo I    6-4      9-5-1987

Het was die negende mei één van de eerste warme lentedagen en omdat ik vroeg was stapte ik al op het Muntplein uit de tram en drentelde naar het Centraal Station. Overal zaten mensen op terrasjes en alles zag er nieuw uit. Op het Damrak bleef ik enkele minuten staan luisteren naar het draaiorgel en bij Allert de Lange kocht ik een plattegrond van Rotterdam, voor het geval dat het de heren zou believen om na de treinreis te gaan wandelen naar de speelzaal. Vóór het Centraal Station haalde ik de kaart tevoorschijn om in het zonnetje de route te gaan zitten bestuderen.
Die plattegrond bleek te werken als een bijzonder krachtig tovermiddel, en als op afgesproken signaal stormden van alle kanten meisjes op mij af met vragen. Eén wilde weten welke tram ze moest nemen naar het W.G.-terrein, een ander vroeg of ze ook even op de plattegrond mocht kijken -wat natuurlijk in orde was- , een derde informeerde of ik 'would be looking for a hostel', pas enkele dagen later begreep ik uit de krant dat dit de manier is waarop klandizie wordt geworven voor de achter het CS liggende botels - jeugdhotellen op bootjes. Allemaal goed en wel, maar waarom heten die dingen geen 'bostels'? De nieuwste variant in deze materie is trouwens het 'zotel', een hotel waar patiënten uit dure privé-ziekenhuizen na een operatie even op adem komen. Bekend is ook het 'memotel', op Madagascar, waar de vermoeide Memo-ploeg, na een zwaar seizoen, wat ontspant.
Die voorbereidingen van mij bleken overbodig, want er reisden met dezelfde trein betrouwbare gidsen, die precies wisten waar we moesten zijn, en onder leiding van Sosonko en Ligterink ging de hele stoet als kuikens achter moeder gans aan de wandel in Rotterdam.
In de speelzaal troffen we Pieter Kroon die wat beduusd om zich heen stond te kijken, want ook Volmac I en Volmac III speelden, en er was bij elkaar een enorme hoeveelheid top en sub-top aanwezig. De oud-Memo'er Pellikaan liep er rond en Pieter stootte mij aan en wees: die en die heeft vroeger ook nog bij Memo gespeeld. Vooral Volmac II bleek een vergaarbak van oude glorie en voor de ex-jeugdspelers in ons team was het even een confrontatie met het verleden. Ik hoorde één van hen vertellen hoe hij een oude grijsaard had zien zitten en pas na enig gesnuffel op het notatiebiljet ontdekte dat het een eertijds sterk jeugdtalent betrof. Voor mensen als u en ik, die het spel pas op gevorderde leeftijd serieus zijn gaan beoefenen, ligt het anders, maar bij diegenen onder ons die jeugdspeler zijn geweest, is het schaken verwikkeld geraakt met hun levensgeschiedenis. Zo weet ik van twee spelers van ons team die al op hun dertiende jaar tegen elkaar gespeeld hebben, en heel even schuift er een wolkje voor het op deze dag zo stralende zonnetje, en opeens vind ik dat een beklemmende gedachte. Vanaf je dertiende al tijdnood en gewonnen stellingen verprutsen, ik word er wat somber van, en het doet me denken aan negentiende-eeuwse verhalen over kinderarbeid in de kolenmijnen. Nooit een onbezorgde jeugd gekend, en ik moet zelfs even, al weet ik dat het onzin is, en dat alles heel anders ligt, aan de wereldkampioen denken, en aan hoe hij al vanaf zijn twaalfde geheel geleefd heeft voor dat wereldkampioenschap. Ik huiver. "Het spel neemt veel, maar geeft ook veel", denk ik gauw, vroom. Het leven is kort, de kunst daarentegen is duurzaam. Van dat besef is menigeen op deze dag doordrongen, vooral onze topspelers schijnen zo gedacht te hebben en gelouterd spelen zij hun beste partij van het seizoen.

Enno speelde zijn beste partij van dit seizoen:

H.W.Capel-L.G.M.Kerkhoff 1.e4 e5 2. Pc3 Pc6 3.Lc4 Pf6 4.d3 Lc5 5.f4 d6 6.f5 DIAGRAM Deze stelling kan ook via het geweigerd koningsgambiet ontstaan. Ik wilde mij juist met enige vermanende woorden tot Hans Willem richten ('Het centrum, Hans Willem, het centrum!'), toen mijn oog viel op de partij Nimzowitsch-Hilse, Coburg 1904, de eerste partij in het partijgedeelte van Keene's schitterende studie 'Aron Nimzowitsch, a reappraisal'.
Die partij ging verder met 6...h6 7.g4 Pa5 8.Df3 Pxc4. Nimzowitsch won die partij op de 65e zet met een fraaie Fucking Bad Evil. 'Kennelijk begrijpt Hans Willem iets van Nimzowitsch wat mij ontgaat', was mijn gedachte. Mijn verbazing was groot toen ik enkele dagen later, in Nimzowitsch' "Mein System" bladerend. op pagina 182 bovenstaand diagram aantrof.
"Und nun wenden wir unsere Aufmerksamkeit jenem fürchterlichen Gelände zu, wo der Amateur (und gelegentlich auch der Meister) nur allzuhäufig stolpert. Wir meinen das Zentrum!"
".....Eine solche Unterlassung pflegt bei vielen Amateuren an der Tagesordnung zu sein, da dieselben eine Vorliebe zeigen für eine frühzeitige Schwenkung nach den Flügeln hin. Dass man sich hierbei über die Frage, ob der Mitte nicht zuviel Truppen entzogen würden, nicht allzusehr den Kopf zerbricht, ist leider eine nicht wegzuleugnende Tatsache. Konnte sich doch viele Jahre hindurch folgende dilettantische Spielweise behaupten (wohlgemerkt auch im Meisterturnier!!)."
Nimzowitsch geeft dan bovenstaande zettenreeks, waarbij hij f5 twee vraagtekens geeft, en vervolgt:
"Natürlich ist 6.Pf3 der gegebene Zug. Mittels 6...Sd4 nebst c6 b5 a5 Db6 und gelegentlichem Vorstoss d6-d5 erhält Schwarz nun starkes Spiel in der Mitte (und links) und kommt eklatant in Vorteil. Vor der vorstehend angedeuteten "Schwenkung" kann übrigens nicht genug gewarnt werden.
Verrukkelijk dat Duits, nietwaar!
Het is opmerkelijk dat Nimzowitsch tot twee keer toe aan de amateur toegeeft dat deze fout ook in een meestertoernooi voorkwam, zo eerlijk is hij wel, maar kennelijk deed het toch teveel pijn om toe te geven dat hij zelf die fout eveneens maakte.
In 1904 was Nimzowitsch achttien of negentien jaar oud, en Coburg was het eerste toernooi waaraan hij deelnam. In die tijd was hij een pure combinatiespeler, en zijn gevoel van onvermogen in het positiespel was juist de basis voor zijn snel daarna begonnen onderzoekingen.
Misschien heeft Hans Willem alleen even zitten slapen, zo niet dan lijkt mij een geduchte studie van 'Mein System' aanbevolen.
Zie hieronder hoe zijn partij tegen Kerkhoff verder ging:

Pieter Kroon kwam net als vorige wedstrijd in ernstige moeilijkheden in het Frans, maar ditmaal kreeg hij geen toren aangeboden.
Pieter Melford manoeuvreerde in de opening wat ongelukkig tegen de snel spelende Skoblikov en raakte al snel een pion kwijt, waarna Skoblikov het eindspel won.

Dé grote sensatie van de dag was uiteraard de overwinning van Günther Ballon op Winants die Günther zelf zal toelichten. Een fantastische partij. Volgens Günther was het de schuld van Westerveld, die vóór de wedstrijd opschepte over Volmac's nieuwe eerstebordspeler die álles won. Dat had hij niet moeten doen. Na de wedstrijd vroeg Van der Vliet aan Günther de notatie voor Schaaknieuws en Günther wilde in ongepaste bescheidenheid nog even tegenstribbelen onder het mom dat hij zo zijn openingsrepertoire wereldkundig zou maken. (Apetrots was hij natuurlijk)

Gedegradeerd. Memo moest deze wedstrijd winnen met ongeveer 1-9 om nog kansen op handhaving te houden. Een zuinige mevrouw Vreeken had mij al gezegd dat ze me moest teleurstellen en dat dat er echt niet in zat. Wat waren we dicht bij gelijk spel!
Het zat er uiteindelijk toch niet in, en toen de wedstrijd voorbij was moesten de wedstrijdformulieren getekend worden.
"Teken niet, teken niet", riepen enkele spelers wanhopig, "Als je tekent zijn we gedegradeerd" ('Was u dan niet al gedegradeerd?', mevrouw Vreeken werd steeds zuiniger).
De noodlottige handtekening werd toch gezet, en daarmee is voorlopig het lot van Memo in de eerste klasse bezegeld.

Volmac II    -  Memo I    6-4      9-5-1987

L.Winants	-	G.J.Ballon	0-1
G.Timmerman	-	E.Noordhoff	½-½
A.v.Dopa	-	J.Boekelman	½-½
E.V.Skoblikov	-	P.Melford	1-0
A.M.J.v.d.Berg	-	H.Jolles	0-1
W.westerveld	-	K.Greben	1-0
L.J.M.Kerkhoff	-	H.W.Capel	1-0
G.den Broeder	-	P.Kroon	1-0
M.de Zeeuw	-	C.vd.Loo	1-0
J.Burggraaf	-	M.Kahn	0-1

Wim Nijenhuis

Rehabilitatie

Günther Ballon

Eindoverzicht MEMO I

Dan blijkt wat een aderlating Memo heeft ondergaan, van de eerste tien speelt nu niemand meer in de interne competitie, alleen Noordhoff en Kroon extern. In die visie is het vertrek van Roele en Roemersma verleden jaar de laatste stuiptrekking in een jarenlang proces. Daartegenover staat slechts de aanwinst Vrenegoor, die na een mislukt seizoen alweer verdwenen is. Toch klop die verklaring niet helemaal. Uiteraard is Memo verzwakt, maar die leegloop heeft in 1983 plaats gehad, ook in 1984 was Memo heel dicht bij degradatie, en tegenover het verlies van Roele en Roemersma staat dat Jan Boekelman in zijn tweede seizoen voor Memo goed is gaan scoren. Het blijft uiteindelijk een flinterdunne grens tussenhandhaving en degradatie, slechts één van de verliezers uit de wedstrijd tegen de Ooievaar had moeten winnen, en niet wij maar zij waren gedegradeerd. Is dan alles pech?
Zoals al eerder beschreven, zijn er veel kansen blijven liggen.
Dat kun je maar tot zekere hoogte pech blijven noemen. Ik zou het zo willen uitdrukken: Eén gemiste kans is normaal, twee gemiste kansen is pech, drie gemiste kansen is een slechte speler. Uit het enorme aantal gemiste kansen blijkt dat we moeilijk kunnen zeggen dat Memo pech heeft gehad, het team was eenvoudig het zwakste. Een zekere pech was wel dat Memo in klasse 1A geplaatst is. Er was een duidelijk krachtsverschil tussen 1A en 1B, en hoewel ik het verschil in gemiddelde ratings in een vorig clubblad wat gerelativeerd heb, zou het kunnen dat een statisticus daar toch anders over denkt. Hoe dan ook, in de sterkste poule 1a behaalde Memo 4 matchpunten, in 1B hebben de nummers 9 en 10 respectievelijk 3 en 2 matchpunten, zodat we het vermoeden mogen uitspreken dat Memo zich in de parallelgroep wél gehandhaafd zou hebben. Vermoedelijk was er zoals bij menige ramp een samengaan van een aantal ongunstige factoren, die bij elkaar opgeteld de calamiteit veroorzaken. Teveel spelers bleken uit vorm, en te weinig die het goed deden.
Opvallend was het matig functioneren van de topspelers. Het échec van Vrenegoor is al aangestipt. Vermoedelijk heeft Taco te snel teveel willen bereiken. Jammer. Verleden jaar was Enno nog topscorer, nu een zeer matig seizoen. Ballon begon het seizoen rampzalig en trok pas later weer bij. Ik ga hier niet speculeren over het waarom van deze slechte resultaten, maar wil wel wijzen op een trend die zeer duidelijk blijkt uit de grafiek op de volgende pagina. Daar zijn de resultaten van drie topspelers uitgezet tegen verschillende ratingcategoriën, en er blijkt heel duidelijk dat onze topspelers vooral slecht scoren tegen de zwakkere tegenstanders. Tegen de spelers met een rating in de categorie 2150-2350 hebben ze zelfs uitstekend gespeeld, en pas boven de 2350 wordt de tegenstand kennelijk te sterk. Kortom: Onze topspelers zijn eigenlijk te goed!

2050-2150	2½	uit	10	=	25%
2150-2250	4½	uit	7	=	64
2250-2350	3	uit	6	=	50
2350-2450	0	uit	2	=	0

Tot mijn verbazing las ik in het vorige clubblad dat Ruud ten Have meende dat de slechte resultaten te wijten waren aan een verkeerde mentaliteit, en ik vroeg hem wat hij daarmee bedoelde. Zoiets is nogal makkelijk te suggereren. Het bleek dat hij Pieter Kroon zachtjes had horen klagen dat hij zoveel mensen van het team nauwelijks kende, en dat leek hem symptoom van een slechte teamgeest. Ik vind dat zeer onrechtvaardig. Het is tot op zekere hoogte onvermijdelijk dat Pieter wat onwennig staat tegenover de vele nieuwe gezichten, aangezien hij al enkele jaren geen tijd meer heeft om in de interne te spelen. Ik zeg niet dat dat een goede zaak is, maar daar is allereerst de plaatsingscommissie voor verantwoordelijk, die de oudgedienden Kroon en Noordhoff blijft vragen zich beschikbaar te stellen, en ik vind het feit dat zij hieraan gehoor geven getuigen van grote clubtrouw. In ieder geval wijs ik het af dat hieraan enig slecht resultaat te wijten zou zijn.

Overzicht persoonlijke resultaten:

	bordgem	punten	uit	wit/zwart	%
1. Boekelman	3,9	4	7	4-3	57
2. Jolles	5,7	5	9	5-4	56
3. Kroon	7,3	3	6	1-5	50
4. Kahn	9,3	4½	9	4-5	50
5. Van de Loo	9	2	5	3-2	40
6. Ballon	1,4	3½	9	3-6	39
7. Capel	6,8	3	9	5-4	33
8. Noordhoff	2,6	2½	9	5-4	28
9. Melford	4,3	2	9	5-4	22
10. Vrenegoor	1,5	1	6	4-2	17
11. Boerkamp	8,7	1	6	3-3	17
en de invallers
12. Boedicker	7,5	1½	2	1-1	75
13. Greben	7,3	2	3	1-2	67
14. Dekker	10	½	1	1	50

Het is niet zo'n heel vrolijk gezicht. Maar de topscoorders Boekelman en Jolles moeten in ieder geval geluk gewenst worden. Jan is behalve topscoorder ook clubkampioen geworden en heeft dus een geweldig seizoen achter de rug. Naar mijn smaak verdient hij bovendien een vermelding voor het mooie spel. Altijd uitgebalanceerd positiespel met daarbij een volkomen onbevangenheid voor de dynamiek.
Grote klasse.
Hajo's spel is wat meer barok, en de tijdnoodspektakels blijven, hoewel het aanzien waard, voor de partij vaak wat ontsierend. Toch bevatten ook zijn partijen menig fraai moment. Hajo's resultaat is temeer een felicitatie waard omdat het voor hem eindelijk een doorbraak betekent. Het is zijn vierde seizoen voor Memo I en voor het eerst met positief resultaat.
Proficiat!