Deze handout gaat in op het voorkomen van gehoorschade, door het dragen van persoonlijke gehoorbeschermingsmiddelen. Er zal worden aangegeven wanneer het verstrekken van gehoorbeschermingsmiddelen door de werkgever wettelijk verplicht is en aan welke criteria de gehoorbeschermingsmiddelen dienen te voldoen. Daarnaast zullen de voor- en nadelen van een aantal soorten gehoorbeschermingsmiddelen nader worden toegelicht.

gehoorschade
Op basis van onderzoek is bekend dat er kans op gehoorbeschadiging bestaat bij een blootstelling aan geluidsniveaus van 80 dB(A) of meer, gemiddeld over een werkdag van 8 uur, gedurende 5 dagen per week (dB = deciBel). De kans op gehoorbeschadiging wordt groter naarmate het geluid harder is en de blootstelling langer duurt. Ook persoonlijke gevoeligheid speelt een belangrijke rol. Gehoorbeschadiging door lawaai is van permanente aard; het gehoor zal nooit meer beter worden.

hinder
Lawaai kan ook hinder veroorzaken. Gesprekken kunnen meer niet goed worden gevoerd en door een verminderde concentratie kunnen de kwaliteit, produktiviteit en veiligheid bij het werk nadelig worden beïnvloed.

• De werkgever moet het geluidsniveau in het bedrijf volgens een schriftelijk plan beoordelen en zonodig meten.
• Overschrijdt het geluidsniveau op de werkplek 85 dB(A), dan moet de werkgever door organisatorische en technische maatregelen het lawaai bestrijden volgens een vooraf opgesteld schriftelijk plan van aanpak.
• De werkgever is verplicht om passende gehoorbeschermingsmiddelen ter beschikking te stellen als het gemiddelde geluidsniveau bij een of meer werkzaamheden de waarde van 80 dB(A) overschrijdt.
• Als het geluidsniveau bij een werkzaamheid boven 90 dB(A) ligt, is het dragen van de beschikbaar gestelde gehoorbescherming voor de werknemers wettelijk verplicht.
• Geluidzones boven 85 dB(A) moeten zijn afgebakend en gemarkeerd, b.v. met lijnen op de vloer en met waarschuwingsborden. Alleen werknemers die beroepshalve deze plaatsen moeten betreden, mogen daar worden toegelaten.
• Bij overschrijding van 80 dB(A) moet de werkgever de werknemers in de gelegenheid tellen regelmatig hun gehoor te laten controleren op eventuele gehoorschade (tenminste met tussenpozen van vier jaar).
• De werknemers moeten voorlichting en instructie krijgen over het risico van het werken in lawaai.

Het is uiteraard altijd mogelijk om aanvullende bedrijfsregels vast te leggen met instemming van het medezeggenschapsorgaan. Hierin kan bijvoorbeeld worden vastgelegd dat het dragen van persoonlijke gehoorbeschermingsmiddelen al bij 80 dB(A) verplicht is of sterk aanbevolen wordt en dat het dragen van gehoorbeschermingsmiddelen in bepaalde afdelingen verplicht is.

foto: geluidsmeting tijdens het gebruik van een cirkelzaag

dempingswaarde
Het gehoorbeschermingsmiddel moet het geluid natuurlijk in voldoende mate dempen, zodat het geluid dat het binnenoor bereikt niet schadelijk is. Met andere woorden; het geluidsniveau dient teruggebracht te worden tot onder 80 dB(A).

veiligheid
Het gehoorbeschermingsmiddel mag geen andere of nieuwe vorm van gevaar introduceren; ook niet bij calamiteiten als brand, explosie enzovoort. Het dragen van gehoorbeschermingsmiddelen heeft bij een normaal horende vrijwel geen effect op het waarnemen van waarschuwingssignalen. Bij mensen met een gehoorbeschadiging kan het horen van deze signalen wel afnemen. In die gevallen is extra aandacht nodig ter voorkoming van een te sterke demping van het geluid of dient het waarschuwingssysteem aangepast te worden.

Soms is het waarnemen van omgevingsgeluid van levensbelang, bijvoorbeeld bij werkzaamheden in het verkeer (huisvuilbeladers, straatmakers, landmeters, etcetera) en bij functies waarbij noodsignalen gehoord moeten kunnen worden (badmeesters). In die gevallen wordt aangeraden niet verder dan tot 70 dB(A) te dempen.

Een gehoorkap reduceert de hogere frequenties veel sterker dan de lagere, waardoor het geluid anders op de waarnemer overkomt. Bij in de gehoorgang gedragen middelen is de vervorming van het geluid veel minder sterk, omdat hierbij de demping minder frequentieafhankelijk is. Indien het waarnemen van omgevingsgeluiden belangrijk is, worden daarom in de gehoorgang gedragen gehoorbeschermingsmiddelen aanbevolen.

draagcomfort
Draagcomfort is een andere belangrijke factor in het beoordelen van de kwaliteit van het gehoorbeschermingsmiddel. Dit aspect is vaak de doorslaggevende factor voor de draagdiscipline van medewerkers. Hoe langer en vaker de gehoorbeschermingsmiddelen gedragen moeten worden, hoe belangrijker dit aspect wordt. Het is goed te beseffen dat wat als comfortabel ervaren wordt van persoon tot persoon kan verschillen.

gebruiksgemak
De gehoorbeschermingsmiddelen moeten snel en betrouwbaar kunnen worden in- of opgebracht. Het risico dat men het gehoorbeschermingsmiddel verkeerd gebruikt moet zo klein mogelijk zijn.

hygiëne
De gebruiker moet de gehoorbeschermingsmiddelen met schone handen in de gehoorgang brengen. Na gebruik moeten meermalig te gebruiken middelen worden schoongemaakt en in een gesloten verpakking worden opgeborgen. Voor het gebruik te vormen middelen (zoals schuimplastic rolletjes) zijn uit den boze bij zeer vuil werk of in een bacterie-rijke omgeving, omdat ze door de sponsachtige structuur verontreinigingen absorberen. Bij oorkappen moeten de afdichtringen altijd schoon zijn, aangezien anders huidirritatie kan optreden.

duurzaamheid
Gehoorkappen zijn sterk aan slijtage onderhevig. De hoofdbeugels kunnen verslappen en de oorkappen niet stevig genoeg meer tegen het hoofd aandrukken. De afdichtringen van oorkappen moeten na verloop van tijd worden vervangen.

voorgevormde oordopjes
Voorgevormde oordopjes zijn gemaakt van buigzaam, elastisch, rubber of kunststof, dat de gehoorgang luchtdicht afsluit. Oordopjes kunnen los of met een draagbeugel worden uitgevoerd. Het voordeel van een draagbeugel is dat deze minder snel kwijt raakt. Bovengenoemde oordopjes zijn geschikt voor meermalig gebruik.
De maat van het oordopje is erg belangrijk: een te klein oordopje veroorzaakt een geluidslek en een te groot oordopje vermindert het draagcomfort. De juiste maat van oordopjes kan het beste worden vastgesteld met een speciale mal. Na verloop van tijd dient de maat gecontroleerd te worden aangezien, door het regelmatig dragen van dit middel, de gehoorgang iets wijder kan worden. Door een onjuiste pasvorm kan de gehoorgang worden ge‹rriteerd. Een met oorsmeer vervuild oordopje kan de gehoorgang infecteren; hygiëne is daarom zeer belangrijk. Bij een juiste keuze en gebruik van het oordopje, inclusief het goed schoonhouden, kan dit gehoorbeschermingsmiddel zeker voldoen. Het oordopje vereist wel een zorgvuldige introductie en begeleiding.

rolletjes van schuimplastic
Oorrolletjes van geschuimd polymeer zijn één van de meest gebruikte gehoorbeschermingsmiddelen. Het rolletje wordt eerst met de vingers ineengedrukt en vervolgens in de gehoorgang gebracht. In de gehoorgang zet het rolletje binnen enkele seconden uit en neemt de vorm van de gehoorgang aan. Het draagcomfort wordt veelal als goed aangegeven, terwijl er weinig klachten worden geuit met betrekking tot irritatie van de gehoorgang. Door kauwbewegingen kan de lawaaibescherming minder worden. Regelmatige controle of na één tot anderhalf uur opnieuw inbrengen is dan ook noodzakelijk.
De prijs-prestatie verhouding is gunstig bij incidenteel gebruik (lage prijs tegen een redelijk goede prestatie). Uit oogpunt van hygiëne is het echter van groot belang om regelmatig (minimaal dagelijks) een schoon setje oorrolletjes te gebruiken. Tevens is het belangrijk om de rolletjes met schone handen in te brengen. Vanwege de sponsachtigheid kunnen de rolletjes makkelijk veronteinigingen absorberen en irritaties veroorzaken. Samenvattend kan worden gesteld dat de schuimplastic rolletjes veel voordelen bieden. Zorgvuldige aandacht voor hygiëne is echter wel belangrijk.

otoplastieken
Otoplastieken zijn geheel op maat gemaakt (aangepast aan de individuele vorm van de gehoorgang), dus comfortabel en ingesteld naar de omstandigheden.
Enkele voordelen ten opzichte van andere gehoorbeschermingsmiddelen zijn:

• onmogelijkheid om ze verkeerd in te brengen;
• geen hinder van irritante dreun of bonzen;
• de spraakverstaanbaarheid blijft;
• makkelijk schoon te houden;
• gebruiksperiode twee tot vier jaar, dure aanschaf/lange levensduur;
• relatief goedkoop.

oorkappen
De oorkap bestaat uit twee schelpen die verbonden worden door een verstelbare beugel. Goed passende oorkappen hebben een zeer goede geluiddemping. De schelp van de oorkap moet het oor geheel omsluiten en goed aansluiten langs het hoofd. Bij personen met zeer grote oorschelpen, mensen met een baard of brildragers kan dit problematisch zijn. Doordat oorkappen het omgevingsgeluid sterk verzwakken en vervormen kan een 'afgesloten' gevoel ontstaan. Bij warmte ontstaan vaak klachten door overmatig zweten. De afdichtrand moet regelmatig (bij voorkeur jaarlijks) vervangen worden omdat deze op den duur onvoldoende afdicht of beschadigd kan worden.

Toelichting bij tabel:
A. Eenvoud van het gebruik (- = niet erg eenvoudig, + = eenvoudig)
B. Gebruikscomfort (+ = goed, +/- = kan klachten geven)
C. Kwaliteit van de verzwakking in relatie tot het geluidsniveau op de werkplek

++ = geeft voldoende verzwakking
+   = geeft voldoende verzwakking mits zorgvuldig geselecteerd
 -   = geeft onvoldoende verzwakking

NB: Draadloze communicatie op afstand
Zowel oorkappen als otoplastieken kunnen uitgevoerd worden met een ontvanger, zodat naar de radio geluisterd kan worden of berichten c.q. alarmsignalen doorgegeven kunnen worden. Uiteraard mag het geluid dat zij voortbrengen niet harder zijn dan 80 dB(A).

Uiteraard kan de Arbodienst u nader adviseren bij de uiteindelijke keuze van het meest geschikte gehoorbeschermingsmiddel voor een bepaalde werksituatie.

Copyright: Arbo Unie Noord-Holland West