(Esquire, maart 1993.)
Toen ik op 11 november 1983 een nieuw verhaal wilde bedenken en door mijn verzameling kranteknipsels bladerde, vond ik dit berichtje dat ik uit de Belgische krant Het Laatste Nieuws had geknipt:
JONGE VROUW UIT LUIK VERDWIJNT OP BUSREIS NAAR SPANJE
Een jonge Belgische vrouw die met een vijftigtal andere
toeristen een busreis maakte naar Spanje, is op geheimzinnige wijze verdwenen
toen de bus even halt hield in het noordoosten van Frankrijk. De 18-jarige
Pascale Lefebvre uit Luik ging in een winkel een pakje chewing-gum kopen.
De bus, die zaterdagavond in Assevillers, nabij Péronne, stopte,
moest na één uur wachten zonder de jonge vrouw verder rijden.
Rijkswacht en brandweer hebben in de nacht van zaterdag en ook zondag naar
enig spoor van Pascale Lefebvre gezocht, maar dat leverde geen resultaat
op. De bus was zaterdagmorgen vanuit Luik vertrokken met als bestemming
Valencia in Spanje.
Dat berichtje leidde, in combinatie met een paar andere ingrediënten, tot mijn korte roman Het Gouden Ei die in 1984 uitkwam. Ik verzon een gruwelijk einde voor het verdwenen meisje, maar tijdens het schrijven en in de jaren daarna vroeg ik me wel eens af wat er in werkelijkheid met die Pascale Lefebvre was gebeurd. Ik had geen enkel idee; ik had nooit meer iets over die verdwijning gelezen.
Pas acht jaar later, in 1991, toen Het Gouden Ei na 'Spoorloos' (1988)
voor de tweede keer verfilmd ging worden, nu in Amerika als 'The Vanishing',
besloot ik te gaan uitzoeken wat het lot van Pascale Lefebvre was geweest.
Om te beginnen vroeg ik me af wat er gebeurd zou
kunnen zijn. Ze kon zijn ontvoerd en voorgoed verdwenen. Ze kon
ook zijn ontvoerd en later teruggevonden, al dan niet vermoord. Ze kon
er vandoor zijn gegaan met een vriend, maar het kon ook een grap of een
misverstand zijn geweest waarna ze de volgende dag gewoon weer was opgedoken.
Het was heel goed mogelijk dat Pascale 'Spoorloos' op de Belgische televisie
had gezien zonder ook maar terug te denken aan die autobusvakantie.
Het meest waarschijnlijk leek het mij, en de kennissen
aan wie ik het verhaal soms vertelde, dat het iets met de liefde te maken
had. Pascale was achttien jaar. Er was in het berichtje geen sprake van
een metgezel. Misschien had ze dan een verboden vriend, een getrouwde man
misschien wel, en was die busreis alleen maar een afleidingsmanoeuvre geweest;
die vriend kon haar in dat benzinestation hebben opgewacht om er met z'n
tweeën vandoor te gaan. Daartegen pleitte dat hij moeilijk kon weten
in welk benzinestation Pascale's bus zou stoppen, maar daar weer tegen
dat hij er vanuit Luik achteraan kon zijn gereden. Toch wel erg omslachtig
als je er over nadacht, en ook vreemd dat Pascale dan iedereen zo in ongerustheid
zou hebben gelaten dat het zelfs in de krant was gekomen. Ze was immers
zaterdag verdwenen, en de hele zondag verdwenen gebleven. Aan de andere
kant: bij een verboden liefde passen gemeenheden tegen de ouders. Maar
als ze echt verdwenen was, en het me lukte haar ouders op te sporen die
acht jaar lang niets meer van haar hadden gehoord - zou ik die mensen dan
durven vertellen wat er in mijn verhaal gebeurt met het meisje dat uit
hun dochter was voortgekomen?
Mijn droom was natuurlijk dat ik de zaak zou oplossen,
en dat ik Pascale na al die jaren bij haar dierbaren zou terugbrengen.
Waar de hooiberg te zoeken waar de speld misschien in verborgen was?
De eerste moeilijkheid was dat het me niet lukte
het oorspronkelijke knipsel over Pascale's verdwijning in mijn archief
terug te vinden. Ik vond alleen een fotokopie, maar daar stond geen datum
op, en er was dus ook geen achterkant die kon helpen die datum nader te
bepalen. Voor mijn gevoel was het berichtje, toen ik het ik 1983 had terugvonden,
al een jaar of zes, zeven oud geweest. Dat betekende dat de verdwijning
ondertussen zo'n vijftien jaar geleden moest zijn gebeurd en dat Pascale,
als ze nog leefde, een jaar of drieëndertig was.
Ik begon bij Het Laatste Nieuws zelf. De documentaliste
die ik daar aan de lijn kreeg was heel behulpzaam, maar van een beroemde
verdwijningszaak-Pascale Lefebvre had zij nooit gehoord, en ze kon er ook
niets over in het archief vinden. En zonder datum kon zij niet voor mij
nazoeken of er in de dagen direct na Pascale's verdwijning nog nieuws was
geweest.
Ik belde de politie van Luik, het Commissariat
Générale Police Judiciaire te Brussel, Interpol, kranten
in Luik en in Charleroi, maar geen van alle kenden deze instanties een
affaire-Pascale Lefebvre, en overal gingen de wenkbrauwen hoorbaar omhoog
als bleek dat ik geen precieze datum van de verdwijning wist en dat het
ging om een zaak van al ongeveer vijftien jaar oud.
Ik probeerde het ook in Frankrijk, maar ook daar
ving ik bot. De gendarmerieën van Assevillers waar Pascale verdwenen
was, en van de dichtbijgelegen grotere plaats Péronne konden niet
meer voor mij doen dan steeds weer nieuwe telefoonnummers verstrekken,
van andere gendarmerieën, van de Gendarmerie Nationale, de Sécurité
de l'Autoroute, het Parket van het Gerechtshof te Péronne. En als
ik na het draaien van zo'n nummer al niet doorverbonden werd met een doodstil
niemandsland, dan had men een datum nodig, dan werden zulke zaken geïndexeerd
op naam van de dader, niet die van het slachtoffer, dan was iedereen die
ervan geweten zou kunnen hebben al jaren overgeplaatst of met pensioen,
dan waren de dossiers allang opgeruimd, of dan was juist de automatisering
die me misschien had kunnen helpen pas veel later begonnen.
Vijftien jaar was eenvoudigweg te lang geleden -
de verdwijning van Pascale Lefebvre leek een verdwenen verdwijning. Maar
bij ieder telefoontje was ik erop verdacht dat een telefoniste zou zeggen:
'Pascale Lefebvre? Mais c'est moi!'
Ik ondernam al deze stappen niet meteen achter elkaar, maar over een
periode van weken, maanden. Misschien moest ik naar Luik gaan, naar het
Bevolkingsregister daar. Dan kon ik meteen de vermoedelijke busrit van
Pascale naar Noordfrankrijk narijden, en gaan kijken in dat benzinestation
waar ze verdwenen was. Maar dat zou dicht bij het moedwillig nutteloze
komen, en een vorm van ijver zijn die eigenlijk luiheid was.
Ik kreeg een beter idee: misschien werd op het Persinstituut
in Amsterdam een Belgische krant bewaard die ver genoeg terugging. Als
het dan me lukte daarin het bericht van Pascale's verdwijning te vinden,
dan moest ik door verder te bladeren ooit op iets naders over die zaak
stuiten. Het Persinstituut hàd een Belgische krant die langer dan
vijftien jaar terugging en wel - mijn eerste geluk bij mijn speurtocht
- Het Laatste Nieuws zelf.
Nog eens zocht ik in de papiermassa die Het Gouden
Ei had afgeworpen een uur naar het oorspronkelijke knipsel, in de hoop
me met de achterkant veel werk te besparen - tevergeefs.
Na een tocht door lange, duistere gangen, waarvan je je voor kon stellen
dat er mensen nooit van waren teruggekeerd, werd ik alleen gelaten op een
spookachtige zolder waar de planken kreunden onder miljoenen Laatste Nieuwsen,
een bruisend, gistend, doodstil vergelend Belgisch verleden.
Ik begon bij 1976. Uit het bericht zelf bleek dat
het er direct na een weekend, op een maandag waarschijnlijk, had ingestaan,
en bovendien was het in een zomer geweest; Pascale ging immers met vakantie,
en ik kocht Het Laatste Nieuws ook alleen 's zomers, voor het wielrennen.
Op de voorpagina van de allereerste krant die ik
bekeek was in Fresno, in Californië, een hele schoolbus verdwenen;
een chauffeur en 26 kinderen waren spoorloos. Na een uur had ik alle zomermaandagen
van 1976 doorgebladerd: geen Pascale.
Terug naar 1975. In de krant van 7 juli van dat
jaar zag ik een bericht dat ik me herinnerde; dat ik toen ook moest hebben
uitgeknipt, en waar ik trouwens nog wel eens aan denk. Cathérine
Coopmans wordt 18 en krijgt voor haar verjaardag een auto. Ze gaat er meteen
een eindje mee rijden, raakt vijfhonderd meter van het ouderlijk huis een
boom, en is dood.
In 1975: geen Pascale. In 1977: geen Pascale.
1974 dan maar. Op 24 juni 1974 laat de 22-jarige
Roland Weijtjens, alias Prof. Chibh Chandar, zich levend begraven. Hij
blijft twintig minuten onder de grond. Op 1 juli 1974 wordt een 16-jarige
serveerster doodgeschoten in een restaurant aan de Lippenslaan in Knokke,
'gekend om zijn voortreffelijke mosselgerechten.' Geen Pascale.
Dat wil zeggen: geen Pascale op de maandagen. En
weer droeg ik dezelfde pakken kranten naar mijn tafeltje, nu om van de
maanden juni, juli en augustus van de jaren 1974, 1975, 1976 en 1977, ook
alle dinsdagen te bekijken.
Niets over Pascale Lefebvre.
Nu zocht ik een hele dag in mijn bewaarde oud papier. Wie wat bewaart die heeft wat - maar die raakt ook iets kwijt: de tijd die hij nodig heeft om het terug te vinden. En zowaar: uit de papierzee kwam ineens het vergeelde stukje krant tevoorschijn dat ik destijds had uitgeknipt, een kiem van Het Gouden Ei. Maar niet alleen was ik dus zo onverstandig geweest het niet te dateren, ik had het ook op een multovelletje geplakt. Heel voorzichtig, millimeter voor millimeter, peuterde ik het los, bang dat ik essentiële informatie op de achterkant onleesbaar zou maken, maar ook dat daar een nietszeggende advertentie zou staan, of de uitslagen van een paardenrace die weer een speurtocht in de wereld van de Belgische draf- en rensport nodig zouden maken. Maar goddank, er stond een echt nieuwsbericht, waarin sprake was van Yasser Arafat, de PLO, en van President Reagan. President Reagan? Reagan was pas in januari 1981 geïnstalleerd. Dat betekende dat ik me steeds ernstig had vergist: Pascale was niet in ongeveer 1976, maar pas in 1981 of 1982 verdwenen.
Langzamerhand was het gaan lijken alsof het terugzien van het berichtje
in Het Laatste Nieuws de bekroning van mijn hele zoektocht zou zijn. Opgewonden,
omdat dat moment nu dichtbij moest zijn, ging ik terug naar het Persinstituut.
Ik begon met de zomermaandagen van 1981, kriskras door elkaar. 25 augustus:
Violist struikelt over zijn Stradivarius: 10.000.000 francs schade.
7 juli: Onbekend lijk van meisje gevonden. Zou dat misschien 'lijk
van onbekend meisje' moeten zijn? 16 juni: Lijken in koffer. 23
juni: Monokini's mogen nu in België. Maar: mogen ze ook lopen
en zwemmen? 18 augustus: een foto van een ontsnapte boef. Onderschrift:
Alain Debaeter twintig jaar geleden. Hij was toen 27 jaar. Nu is hij
er 44.
Maar geen Pascale. Niet in 1981, niet in 1982. Nog
een keer 1981 en 1982, nu de dinsdagen. Geen Pascale. Wel was daar in 1982
alweer die Alain Debaeter die ondertussen gepakt, opnieuw ontsnapt, en
weer gepakt was. Ik had hem opgemerkt om dat domme foto-onderschrift, maar
nu las ik dat hij een soort Belgische roverslegende was, een 'volksvijand'
voor wie, als hij weer eens vrij rondzwierf, overal in West-Vlaanderen
de deuren extra vergrendeld werden. Erg lang hoefde die angst nooit te
duren, want Debaeter was dan wel een koning in het ontsnappen, hij werd
ook altijd na een paar dagen alweer gegrepen. In de vierentwintig jaar
na zijn eerste arrestatie, wegens drie moorden die hij op zijn twintigste
had gepleegd, was hij in totaal nog geen maand vrij geweest. Ditmaal had
hij per gestolen fiets Nederland weten te bereiken. Vakantiegangers in
Cadzand hadden 'een nogal onguur uitziend individu' in de duinen zien lopen,
de politie was erop afgegaan, en Debaeter was, zonder zich te verzetten,
weer eens ingerekend.
Soms dacht ik: die verdwijning van Pascale Lefebvre was een zelfbedachte
komkommer van Het Laatste Nieuws. Ze is nooit iets anders dan verdwenen
geweest; ze heeft nooit bestaan.
Mijn laatste kans was 1983, het jaar waarin ik het
knipsel ook had teruggevonden. En in de allereerste krant van dat jaar
die ik bekeek, van maandag 5 juli, stond het op de voorpagina: JONGE VROUW
UIT LUIK VERDWIJNT OP BUSREIS NAAR SPANJE. Het was alsof ik plotseling
oog in oog met een beroemdheid stond. Direct eronder herkende ik een ander
bericht dat ik bij het zoeken was tegengekomen, en dat ik dus tegelijk
met dat over Pascale moest hebben uitgeknipt: Flipperkast doodt jongeman.
Er stond op die voorpagina ook iets over de PLO, en over President Reagan.
Dat bericht had een overloop naar pagina 2.
Mijn hart klopte als dat van de bergbeklimmer die
eindelijk te weten is gekomen dat de Mount Everest in Nepal ligt, en die
nu aan de voet ervan staat. Als er ooit nog iets over Pascale Lefebvre
in de krant had gestaan, dan zou ik dat vinden in de bladzijden die nu
gingen komen. En zoals het die bergbeklimmer zou teleurstellen wanneer
een arend hem oppakte en meteen op de top zette, zo was ik teleurgesteld
dat niet alleen op de voorpagina van Het Laatste Nieuws van de volgende
dag, dinsdag 6 juli 1983, het volgende bericht al stond, maar dat dat bericht
ook de oplossing van het hele mysterie was.
Nog voor ik het helemaal had gelezen barstte ik
uit in lachen. Ik was de enige ter wereld voor wie het mysterie van Pascale
Lefebvre acht jaar lang had bestaan.
Pascale Lefevre, het 18-jarig meisje uit Luik dat zaterdagavond op weg met een bus naar Spanje op geheimzinnige wijze in Frankrijk verdween, is terecht. De jongedame kwam zondag met vijf uur vertraging aan in Spanje. Zij had zich gewoon van bus vergist. De bus waarmee zij naar Valencia reisde, had zaterdagavond even halt gehouden aan een stopplaats nabij Péronne in het noordoosten van Frankrijk. Pascale Lefevre begaf zich naar een wegrestaurant maar daagde niet meer op. Na één uur wachten zette de bus zijn tocht naar Spanje voort. Rijkswacht en brandweer zochten tevergeefs de omgeving af. Het meisje was even later uit het wegrestaurant gekomen en was een bus ingestapt die volgens haar hetzelfde uitzicht had. Pas veel later heeft zij haar vergissing ingezien.
Op diezelfde voorpagina, die voor mij eindelijk het raadsel van Pascale
Lefevre oploste, slechts van haar gescheiden door een vrachtwagenongeluk
te Hoei, kwam ik ook Alain Debaeter weer tegen. Na zijn arrestatie in Cadzand,
het jaar daarvoor, was hij door de Nederlandse justitie voorlopig vrijgelaten,
maar nu wilde staatssecretaris Korte-Van Hemel hem aan België uitleveren,
en daartegen was hij een kort geding begonnen.
Dit is het moment voor een onthulling. Al toen ik
zijn naam voor het eerst in Het Laatste Nieuws zag, bij dat foto-onderschrift,
had ik gedacht: Alain Debaeter, is dat niet die Alain van wie ik
die buitengewoon ontroerende brief heb gelezen? Het was hem inderdaad -
en daarom heb ik zijn naam veranderd. Die brief was gericht aan een kennis
van mij die gevangenen bezoekt die anders geen bezoek zouden krijgen, en
zij had hem mij laten lezen omdat zij het ook zo'n prachtige brief vond.
Na Cadzand en het kort geding had Alain weer zeven jaren cel aan zijn leven
toegevoegd, nu in Nederlandse gevangenissen, en in juli 1990 was hij voor
de vijfde maal in zijn carrière ontsnapt, ditmaal uit Sittard. Een
week later, gehandicapt door een voet die hij bij zijn ontsnapping had
gebroken, was hij aan de Nederlands-Belgische grens gearresteerd bij een
routinecontrole in een bus. De Belgische douanebeambte die hem pakte kwam
overigens pas op het idee dat de strompelende, verzwakte figuur in zijn
kantoortje de beruchte volksvijand kon zijn toen die hem als bewijs van
een verzonnen identiteit een agenda liet zien van een type dat gevangenen
in Nederland als nieuwjaarsgeschenk krijgen - en waar overal de naam 'Debaeter'
instond.
Is er iets droevigers, iets mislukters denkbaar
dan na een leven waarvan je dertig jaar achter de tralies hebt doorgebracht,
je duurbevochten vrijheid te verliezen aan de Nederlands-Belgische grens,
anno 1990, in een bus van de Zeeuwse Openbare Vervoersmaatschappij? Maar
Alain schreef over zijn korte ontsnapping en arrestatie een brief aan mijn
kennis die vrij was van zelfmedelijden, van snoeverij, en zelfs van haat
- en die je pijn doet om zijn ongebroken levensdrang. Laconiek vertelt
hij over die paar dagen in de wereld, zijn kruipen door de velden, want
lopen kon hij met zijn gebroken poot niet meer, de heerlijke wortel die
hij in een tuintje uit de grond trok, de haring die hij op een terrasje
in Terneuzen at, de politie-agenten bij een kermis waar hij lekker naast
ging staan omdat ze hem toch nooit zouden herkennen. En zonder verandering
in toon, ritme of handschrift heeft hij dan die pech met die bus - en nou
maar weer het beste ervan hopen, de voet geneest voorspoedig, de koning
heeft alle gevangenen in België een jaar strafvermindering gegeven,
en hoe gaat het eigenlijk met jou.
Het ergste wat Alain in de laatste jaren was overkomen
was volgens mijn kennis dan ook heel iets anders geweest. In een van zijn
gevangenissen had hij een vogeltje in zijn cel gehad. Hij verzorgde het,
nam het in een kooitje mee naar de luchtplaats, praatte ermee, het was
zijn leven. Op een dag, toen hij het diertje zoals hij wel vaker deed door
de tralies van zijn cel naar buiten hield om het op die manier wat extra
te luchten, kwam er uit de hemel een grote meeuw neergedoken die er het
kopje van afrukte.
Ik wilde Pascale Lefevre ontmoeten; als 'The Vanishing' uitkwam en de theaters in haar stad bereikte moest ze toch weten dat die film er zonder haar niet zou zijn geweest. Ik zou haar vragen hoe het was om even nationaal nieuws te zijn, of ze er nog wel eens mee werd geplaagd, of het toen nog een leuke vakantie was geworden, of ze met mij naar die film wilde gaan. Maar vooral wilde ik haar vragen waar ze aan had lopen denken toen ze haar vergissing maakte; of ze misschien toch een gevoel had gehad door iets hogers te worden gestuurd - wat ze er van vond op dat vreemde moment in ons beider levens de Muze van een haar totaal onbekende schrijver te zijn geweest.
Weer gingen er vele maanden voorbij. Ook nu ik wist wat er was gebeurd liepen alle wegen naar Pascale Lefevre dood. La Meuse, de belangrijkste Luikse krant, kon in haar edities van 5 en 6 juli 1983 niets over haar vinden. Op het Belgisch Verkeersbureau in Amsterdam kopieerde ik de bladzijde met de Lefevres uit het telefoonboek van Luik. Het waren er zevenenzestig, in uiteenlopende spellingen. En die zou ik allemaal moeten checken, want in die twee berichtjes in Het Laatste Nieuws was de naam telkens anders gespeld geweest, de eerste keer als Lefebvre, de tweede keer als Lefevre, wat betekende dat iedere spelling juist kon zijn. Een paar middagen draaide ik nummers van die lijst en vroeg dan of men een Pascale Lefevre van ongeveer 27 jaar kende. Dat deed niemand. Er kwamen dingen tussen, ik geloofde ook niet meer dat het zo zou lukken, en nadat ik achttien Lefebvres, Le Fèvres en Lefevres had geëlimineerd beschouwde ik ook deze poging als verzand.
Toen kwam Chris, aan wie de redactie van Esquire had gevraagd mij te
helpen. Ik faxte hem mijn telefoonlijst, en de volgende dag belde hij terug:
hij had een mevrouw Lefèvre gevonden met een nichtje Pascale van
rond de 27 jaar. Thuis had die Pascale Lefèvre geen telefoon, maar
Chris had het nummer van haar werk te pakken gekregen.
Dat belde ik, rillend van de zenuwen. Een meisje
nam op. 'Is Pascale Lefèvre aanwezig?' vroeg ik.
'Dat ben ik.'
'Bent u de Pascale Lefèvre die acht jaar
geleden even verdwenen is geweest?'
'Ja, inderdaad.' Maar wat was er van mijn dienst?
Ze verstond geen Nederlands, en in Frans dat door de plechtigheid van het
moment, maar ook door het uitblijven van reacties aan haar kant aan vloeiendheid
verloor, vertelde ik wat haar korte verdwijning teweeg had gebracht. Een
boek, een film, nog een film, nu in Hollywood voor twintig miljoen dollar
en met echte sterren, onder andere Jeff Bridges, en nu wilde ik naar Luik
komen om voor het Nederlandse blad Esquire een klein interview met haar
te maken.
Aha. Maar nu moest ze ophangen, er was een klant.
Er gingen een weekend, een vrije dag en nog veel
meer klanten overheen voor ik de kans kreeg Pascale opnieuw uit te leggen
dat de fantasie die zij in mij had opgewekt het witte doek had gehaald,
en dat ik er een dagreis voor over had als zij een uurtje van haar tijd
op wilde offeren om met mij te praten - maar langzamerhand bekroop mij
het gevoel dat ik voor de kier van een deur stond en veters probeerde te
verkopen. Je hóórde het haar denken: wat was dit nu weer
voor een stomme versiertruc - iemand die je leven in Hollywood verfilmt
in de hoop dat er dan wel een afspraakje af zal kunnen.
'Wat heb ik daaraan meneer,' zei ze. Dat met die
bus, dat was ook al zolang geleden, dat wist ze toch niet precies meer.
Maar ze moest ophangen, er was een klant.
'Het idee is,' zei ik in een laatste telefoontje,
'dat het u interesseert dat uw vergissing de inspiratie is geweest voor
een boek, en een grote Amerikaanse film die zeker ook in België zal
komen, en in Luik...'
'Of mij dat interesseert?' zei Pascale Lefèvre.
Het bleef even stil. 'Eh..., nee.'
Als ze haar bus niet eens herkent, hoe zal ze dan de zucht van de inspiratie
herkennen wanneer die haar één keer in haar leven aanraakt.
Dit is de mooist denkbare, de gedroomde ontknoping van mijn speurtocht.
Wat Pascale me uiteindelijk heeft geleerd is dat ik haar niet nodig heb
gehad. Ook zonder haar zou ik Het Gouden Ei hebben geschreven. Het was
er eerder dan zij, ik had het alleen nog niet bedacht. Maar: het stond
vast dat ik het zou bedenken, en dat ik het zou schrijven - daarom liet
ik haar verdwijning mijn inspiratie zijn.
(c) Tim Krabbé 1993