Abu Melle
journalistieke producties

De Aanschaf

(zie ook bij de Volkskrant zelf)

 

Volkskrant zaterdagkatern de Verleiding 4 juni 2005

Rubriek de Aanschaf, productinformatie & recensie

 

 


Kairomonen

 

Er zijn duizenden soorten muggen. Dat zijn zowel motmugjes, als (groene) dansmuggen – die in vriendelijke wolkjes langs de dijk dansen op warme zomerdagen- als nare steekmuggen. Onder de steekmuggen bevinden zich zoöfiele, ornitofiele en antropofiele soorten. De naam zegt het al, de eerste steekt zoogdieren, de tweede vogels en de laatste liefst de mens. In Nederland zorgt de antropofiele Aedes vexans voor de meeste overlast -vanwege haar agressiviteit en verschijning in plagen- met kort daarop de Ochlerotatus punctor en de Ochlerotatus communis. Steken doet alleen de vrouwtjesmug, omdat ze proteïne nodig heeft voor de productie van eitjes. Ze zuigt tot driemaal haar eigen lichaamsgewicht op aan bloed. De eitjes zet ze af in water of op drassige overloopgebieden, waarna er wel een hele winter overheen kan gaan voordat de eitjes zich omvormen tot larven en na een verpopping en tenslotte een warmtegolf tot een nieuwe wolk muggen. Een stofje in het speeksel van de mug zorgt voor een afweerreactie in het menselijk lichaam, dat de lichaamsvreemde stof onschadelijk maakt met zogenaamde anti-histamines, die op hun beurt de jeuk veroorzaken. Libellen zijn de belangrijkste natuurlijke vijand van de mug, libellenlarven en vissen de grootse vijand van de muggenlarven. De mens kan muggen bestrijden door spuiten met gif of met organische bestrijdingsmiddelen, of door het gebruik van een oneindige serie 'repellents' met namen als mozigone, pif paf mat en shoo!

 

 

 

Een mug vindt haar 'prooi' via warmte en geur. Hoe groter de biomassa van de mens, hoe groter de warmte-uitstraling, reden dat kleine kinderen minder vaak gestoken worden in de nabijheid van zware mannen. Dat hoeft echter niet altijd zo te zijn. Belangrijker dan biomassa is geur. Een antropofiele steekmug vindt de mens via 'signaalstoffen': uitgeademd koolzuur en specifieke geurstoffen op het menselijk huidoppervlak. Via de huid voert de mens melkzuur, vetzuren en ammonia af. Micro-organismen op de huid –in principe nuttige bacteriën- zetten die om in geurstoffen (kairomonen). De afscheiding van deze geurstoffen is per mens verschillend, wat verklaart dat sommige mensen altijd last hebben van muggen en anderen nooit. Een team onder leiding van de Wageningse entomoloog Willem Takken doet al jaren onderzoek naar de voor malariamug Anopheles aantrekkelijke geurstoffen door in windtunnels wolken muggen op gedragen sokken los te laten en de laatste vervolgens chemisch te analyseren. Naast melkzuur, vetzuren en ammonia hebben de Wageningers een aantal andere noodzakelijke ingrediënten gevonden voor de productie van kairomonen, waarover Takken en zijn collega's later dit jaar in Nature hopen te publiceren. Doel van het onderzoek is het ontwikkelen van een geurval, waardoor de malariamug Anopheles kan worden afgeleid, gevangen en vernietigd. Malaria kost jaarlijks een miljoen mensen het leven. Overigens is uit hetzelfde onderzoek gebleken dat het eten van knoflook en het roken van sigaretten de aantrekkingskracht op de mug doet verminderen, maar dat alcoholgebruik juist geen effect heeft. Wassen helpt weer wel, omdat oud zweet meer vetzuren bevat. Vers zweet is minder aantrekkelijk.

 

 

 

Muggengaas. Een goede klamboe is het meest doeltreffend tegen muggen en een mooie klamboe is ook nog eens een verrijking voor de slaapkamer. Kies bij voorkeur een ruim, vierkant model; die hangen mooier en beter. Zelf naaien kan ook, zoek dan naar een winkel met ruime sortering vitrages. Impregneren met een insecticide hoeft alleen bij langdurig verblijf in malariagebieden; met een geimpregneerde klamboe steken de muggen ook niet als er een arm tegen het gaas hangt.

 

 

 

Rook. Muggen houden niet van rook. In de tropen worden rookspiralen veelvuldig gebruikt. Ze branden als wierrook, ongeveer een half etmaal. Heel gezond zijn ze niet, doorgaans zit er naast een aantal specifiek botanische componenten ook het natuurlijke insecticide pyrethrum in, of pyrethroide, een synthetische variant van pyrethrum. De botanische componenten zijn ook niet altijd ongevaarlijk, minimaal vergelijkbaar met sigarettenrook. Enige ventilatie is dus geboden. Spiralen zijn verkrijgbaar via het internet (google naar mosquitocoils) of in Nederland tegen een flinke meerprijs bij de buitensportwinkel.

 

 

 

Walmen. Vroeger hing de vaponastrip middenin de kamer en alles wat binnenvloog dwarrelde dood neer. In die strip zat het insecticide dichloorvos en dat is (voor particulier gebruik) inmiddels verboden. Inmiddels zijn er velerlei elektrisch gevoede navulbare verstuifapparaatjes (vaporizers) die continu citronella uitwalmen en binnenskamers heel redelijk functioneren. Dichtbij, in Engeland, zijn nog navullingen met dichloorvos verkrijgbaar. In de tropen vindt je zonder problemen navullingen en ook flitspuiten met pyrethrum of pyrethroides en zelfs nog met DDT. Allemaal gif, dus kijk uit.

 

 

 

Botanisch. Citronella wordt gewonnen uit citroengras (Cymbopogon nardus) en daar houden muggen niet van. Citronellasmeersels werken afdoende maar kort, meestal slechts een klein halfuur. Beter werken de elektrische citronellaverstuivers (zie walmen). Er zijn  talloze andere botanische afweermiddelen, bekend uit de overlevering maar wetenschappelijk onbewezen. Kattekruid (Nepeta) is naar verluid een zeer effectief antimuggenmiddel dat in onderzoek is. De citroengeranium voor het slaapkamerraam is spreekwoordelijk. Zuid-Europeanen planten vaak een trompetboom (Catalpa) of notelaar voor het slaapkamerraam of boven het terras. In Noord-Holland plachten ze vroeger een schoteltje pissebedden onder het bed te zetten. In de Jemenitische kuststrook Tihama eten de mensen trouwens een sinaasappel voor het slapengaan.

 

 

 

Smeren. Alle smeersels met DEET (diethyl-m-toluamide) brengen de mug zodanig in de war dat zij vertrekt. DEETsmeersels (Tropenzorg, Djungelolja, Muggenmelk, Ant-M, Autan) zijn er in verschillende concentraties, het enige verschil is dat je van de een meer nodig hebt dan van de ander. DEET werkt tot op ongeveer een handlengte afstand, zodat je niet alles hoeft te besmeren. Dat is prettig want deet is een synthetisch gif. Het Irak-syndroom van teruggekeerde Engelsen en Amerikanen is inmiddels herleid tot een verplicht maar overmatig insmeren met een combinatie van DEET en Pyrethroiden. Niet giftig, toch goed en ook vrij langdurig werkend is Mosi-Guard, op basis van citroeneucalyptus (Eucalyptus citriodora), dat veel minder snel verdampt en afbreekt dan citronella. Insmeren met een papje van sigarettentabak schijnt ook te helpen. Beperk dat tot noodgevallen want nicotine is inderdaad mugwerend maar ook kankerverwekkend.

 

 

 

Innemen. In Duitsland in ontwikkeling is een middel dat de immuniteit tegen muggenbeten bevordert, op basis van muggenspeeksel, als een soort vaccin. Wetenschappelijk nog onbewezen maar niet geheel onlogisch daar de last van muggenbulten onevenredig afneemt met het aantal en de frequentie muggenbeten. Jonge kinderen krijgen doorgaans dikke bulten, later neemt de afweer toe en verschijnen slechts bultjes. In de Everglades in Florida woonden vroeger Indianen (de Seminoles) in grote wolken steekmuggen zonder daar last van te hebben. De Wageningse entomologen voeren dagelijks vijfhonderd muggen, met als resultaat slechts kleine rode stipjes op de onderarm.

 

 

 

Geluid. Mannetjesmuggen speuren op geluid naar zoemende vrouwtjes. Vrouwtjes daarentegen horen helemaal niets. Bewezen is het niet maar ultrasone middelen zouden in theorie wel mannetjesmuggen kunnen weren. Veel helpt dat helaas niet in de strijd tegen stekende vrouwtjesmuggen.

 

 

 

Verhelpen. De meeste smeersels (azaron, nestosyl, caladryl, beetbalsem, afterbite, fenigel, euceta) verlichten en verkorten jeuk heel aardig. Er zijn zuigapparaatjes (aspivenin) die ook handig zijn bij andere insectenbeten. In de handel is verder een apparaatje (zanzaclick) dat een elektrisch schokje op de bult werpt. Dat helpt net als een watje azijn of een kruisje drukken: het verjaagt de jeuk tijdelijk naar de achtergrond. De meeste smeermiddeltjes helpen ook tegen beten en prikken van andere beesten: Willem Takken besteed tot de zomer elke dinsdag aandacht aan lastige beestjes op de Achterkant van de Volkskrant.

 

 


abumelle@xs4all.nl

Abu Melle Index