Muziek op de kleuterschool

Hoe kan het, dat muziek zo direkt de mens bereikt? Hoe komt het, dat muziek, onafhankelijk van ontwikkelingsnivo, werken kan, onafhankelijk van de leeftijd, de mens kan beïnvloeden?

Van de natuurkundige Ernst Chladni (1756-1827) is bekend, dat hij een zwevende vlakke metalen plaat bestrooide met zand en kurkpoeder. Toen deze plaat aan de rand met een vioolstrijkstok werd bespeeld, ontstonden er vormen en geometrische figuren en kwam er verandering hierin als er sneller of langzamer werd gespeeld. Deze proef beschreef iets over de toonhoogte, -duur, -sterkte enz., maar daarnaast bleek welke kracht een toon ter beschikking had, zodat zelfs materie daardoor bewoog. Uit Chladni's werk bleek voorts, hoe tonen zich tot in de materie uitdrukken en hoe muziek, een immateriële kunst, tot in de materie is waar te nemen.

Muziek heeft de mensheid altijd al begeleid. Bij vreugdevolle gebeurtenissen en bij verdriet bracht de muziek de mens in de gewijde stemming. Maar ook tijdens oorlogen werden krijgsliederen gezongen, bij doodsvonnissen werd hevig getrommeld en camouflagelawaai gemaakt. En ook nu hebben we de enorme spreekkoren bij de voetbalwedstrijden, die teksten ritmisch scanderen. Uit dit alles blijkt, dat geen andere kunst zo sterk met de mensheid is verweven als de muziek. Zijn ze ook onverbrekelijk met elkaar verbonden?

Muziek zit aan tijdloop vast. Binnen zo een tijdruimte is een muziekwerk een tegengesteld bewegen: zacht-hard, langzaam-snel, harmonie-disharmonie enz.. Het is een levendige beweging en geknipt voor ons vermogen haar luisterend op te nemen, in ons toe te laten en wij ervaren de muziek als beweging in ons (als we niet teveel nadenken). Hoewel zij afhankelijk is van de lucht, zodat ze hoorbaar kan worden, is het toch bijzonder dat wij zelf in staat zijn muziek in ons op te nemen, haar te herinneren en weer opnieuw tot leven kunnen wekken. Maar nu weer terug naar de verbondenheid tussen mens en muziek. Velen zullen in het verleden hun licht daarover hebben laten schijnen, maar ik citeer kort drie muziekkenners:

Jamblichus (plus minus 300 jaar na Christus): Voordat de ziel zich met het aardse lichaam verbond, luisterde ze naar de goddelijke harmonie en hier op aarde vindt ze di‚ melodieën mooi, die het spoor van deze goddelijke harmonie het best in zich bewaard heeft. Ze herinnert dan aan de goddelijke oorsprong.

Ludwig von Beethoven aan Bettina Brentano: Muziek is een hogere openbaring dan wijsheid en filosofie. Ze is de "onbelichaamde" ingang tot de hogere wereld van het weten, die wel de hele mens omvat, maar die de mens andersom niet kan begrijpen.

Rudolf Steiner: Wanneer de mens door licht beschenen wordt, dan ontstaat er een schaduw van hem op de muur. De schaduw is niet de werkelijke mens. Zo is de muziek die hier op aards nivo wordt gemaakt een schaduw van een hogere muziek van hemelse muziekwezens (Devachans). Onze aardse muziek is nu afdruk van de geestelijke werkelijkheid en voor onze geboorte leefden wij daar. Uit het bovenstaande hebt u misschien begrepen, dat onze muzikaliteit niet alleen door nabootsing is verkregen, maar dat we in wezen uit een muzikale geestelijke wereld zijn geboren en dat juist de jongste kinderen die "hemelse" kwaliteit nog onbedorven in zich dragen.

In de klas gebruik ik dikwijls de lier. Dit is een instrument waarin 't hemelse nog daadwerkelijk doorklinkt. Ze heeft een lichte, warme, transparante klank en juist voor kleuters is dat zo herkenbaar en aangenaam. Zodra de lier klinkt, zakken ze terug in zichzelf en geven zich van binnen uit over aan de zuivere, veelkleurige tonen van het instrument. Er ontstaat geconcentreerde rust. Niet alleen de lier zelf draagt het hemelse in zich, ook de melodie van liedjes. De pentatoniek is een muziekvorm die nog zweeft, nog niet op de grond staat. Een zachte, nooit eindigende stroom, die doet denken aan oude tijden en culturen, zoals in het oude China. De liedjes zijn voor ons volwassenen moeilijk te leren, maar de kinderen nemen ze snel op. Maar we hebben niet alleen de hemelse muziek.

De bakerliedjes en rijmen hebben een sterk aards-wilsmatig karakter en zijn ritmisch, terwijl de kringspelen hemel en aarde grandioos met elkaar verbinden: kring als kosmisch huis, de tekst als weg van hemel naar beneden, de melodie en ritme zijn dikwijls aards. Al dit zingen en al deze muziek zijn herinneringen en weggetjes om hier vertrouwd te raken met de wereld. Het is juist deze muzikale kwaliteit die het kind begeleidt. De kinderen zijn in de kleutertijd nog niet helemaal geland, dat hoeft ook nog lang niet. Natuurlijk zijn er in onze huidige wereld honderden oorzaken te vinden, welke een te snelle landing veroorzaken en één daarvan is: harde geluiden, lawaai.

Kinderen worden er door meegenomen, raken buiten zichzelf, worden ook luid, gaan gillen (denk aan de straaljager). Ook de zware basgeluiden uit de speakers of zwaar wegverkeer maken kinderen druk en agressief (diep aards). Ik weet het, we ontkomen er niet aan, maar misschien is het goed om een paar ogenblikken per dag van rust in te bouwen, zodat uw kind weer tot zichzelf kan komen en weer echt kan luisteren. Ook is het goed, met kinderen naar het bos of de zee te gaan. Juist in de "natuurmuziek" van bladeren of golven leven de hoge frequenties, die harmoniserend zijn voor iedereen, juist in deze tijd. En als we dat kunnen verrijken met de muziek op school, dan kan uw kind tegen een geluidsstootje en staat hij aan het begin van een eigen individuele muzikale weg, waarin de beleving van de muziek als ondersteuning het leven verrijkt.