VERSLAG VAN HET SYMPOSIUM "PSYCHIATRISCHE STOORNIS OF SPIRITUELE ERVARING"

 

Door José Hoekstra

 

In Rotterdam werd een symposium gehouden waar men zich de vraag stelde waar nu precies het verschil ligt tussen de mystieke ervaring en de psychiatrische problematiek. Aan het begin werd vastgesteld dat veel mensen met psychiatrische problematiek onmiskenbaar spirituele ervaringen hebben, maar wanneer het werkelijke mystiek is – daar ging het deze avond over.

 

De eerste spreker is Toon van Buren, pastor en antropoloog. Hij houdt een warm en vurig pleidooi voor begrip en inlevingsvermogen met de wereld van psychiatrisch patiënten en verhaalt hoe hij zelf tot dat inlevingsvermogen kwam.

In de rol van antropoloog was hij in Afrika en ondervond daar de vanzelfsprekendheid van een spirituele werkelijkheid. Hij leerde dat je het zwaartepunt kunt verleggen van lichaam naar geest en dat een geest zich in de droom van een ander kan vertonen. Toen hij later in de psychiatrie ging werken verbaasde hij zich erover dat niemand zich ooit afvroeg waar de patiënten zich eigenlijk bevonden met hun geest. Dankzij zijn Afrika ervaring ontwikkelt hij een model:

 

 

Hij noemt dit het “fren” (brein). Tijd en ruimte bevinden zich ook op deze bol. Gaat de bol open, dan zijn tijd en ruimte weg. Als je in de war bent functioneert het fren niet meer. Ook als je droomt gebruik je de bol niet. In Afrika weet men dat je deze bol kunt uit zetten en Toon van Buren heeft dat uiteindelijk ook zelf ervaren en daarbij allerlei mystieke ervaringen opgedaan. Door meditatie kun je leren de bol uit te zetten.

In de stilte ontstond er een kracht van binnenuit waarmee Toon van Buren positief in kon werken op de patiënten waarmee hij werkte. Met die innerlijke kracht kan je iedereen op elk nivo ontmoeten en een stroom van liefde ontketenen.

(zie voor het boek van Toon van Buren de tips)

 

 

 

Douwe Tiemersma houdt zich als Advaitaleraar en yogadocent al langer bezig met de relatie tussen mystiek en psychiatrie. Drie jaar geleden hield hij reeds een betoog, en voor dit symposium werkte hij zijn V-model verder uit. Een model dat de relatie tussen het zelf en het niet-zelf vertegenwoordigt.

Een belangrijk onderscheid in spiritualiteit is het zelf versus het niet-zelf. Als dit onderscheid wegvalt ontstaat er angst. Bij een spirituele weg ontstaat er overgave, in een psychose ontstaat er vaak verkramping vanuit de angst. Er zijn vaak diepgaande traumatische ervaringen en de psychose gaat over de grenzen van de standaard ordening heen. Er ontstaat een angstimplosie en er wordt krampachtig vastgehouden aan het ik. In feite staat het zelf versus niet-zelf aan de basis van alle menselijke problematiek.

 

      V-model:                  scheiding           subject                       object

                                   verwevenheid              subject          object

                                       identiteit                        subject-object             

             

                                                        Op weg naar een zuiver bewustzijn.

                           In de ontspanning je laten samenvloeien met de dingen die je waarneemt.

 

Vervolgens past Douwe Tiemersma het V-model toe op het lichaam: het gaat dan om je lichaam te zijn. Er is een mogelijkheid bij werkelijke bevrijding om totaal samen te vallen en tegelijk het niet te zijn. Er is een lichaamsschema. Bij depressie wordt dit nauwelijks nog ervaren, en ook bij anorexia is het verstoord bijvoorbeeld. In de yoga wordt je uitgenodigd je lichaam als grenzeloos te ervaren – zo is de zijnservaring oneindig.

 

Eén uitwerking van het V-model heeft ondergetekende gemist, dus zullen jullie ook in dit verslag moeten missen.

Douwe Tiemersma werkt zijn V-model nog verder uit voor de wijze van hulpverlenen in de psychiatrie:

 

               biomedische benadering /subject                                     object

                                                           gesprek                               gesprekspartner

                                         existentiëel begrijpen                      empatisch begrepen ander

                                                                                één-zijn

 

De zaal is wat overvoerd met modellen inmiddels, maar Douwe Tiemersma benadrukt dat het niet gaat om het hoofdelijk begrijpen, maar dat deze modellen werkelijk gevoeld en ervaren kunnen worden.

 

Twee mensen reageren op de lezingen:

Psychiater en zen-beoefenaar Herman Kief en psychiater Jan Foudraine, vroeger reeds bekend geworden met zijn boek “Wie is van hout”.

 

Herman Kief neemt de reguliere psychiatrie op de hak door de DSM IV te betitelen als een gesloten waansysteem. Hij prijst Toon van Buren om zijn menselijke benadering en voegt vervolgens alweer een nieuw model toe: dat van Ken Wilber met zijn 9 bewustzijnsstadia. (3 prepersoonlijke stadia, 3 persoonlijke stadia en 3 transpersoonlijke stadia) Er kunnen psychosen ontstaan uit de onderste drie stadia, maar eveneens extatische psychosen uit de bovenste drie, mystieke stadia. Er is echter wel overlap! Angst is eigenlijk het grootste criterium voor psychiatrie, wanneer de angst allesdoordringend is, is er sprake van psychiatrische psychosen. Herman Kief geeft verder aan dat het vreselijk belangrijk is om goed te luisteren naar de ervaringen van mensen. Dat gebeurt veel te weinig.

 

Jan Foudraine is erg te spreken over de modellen van Douwe Tiemersma en de zelf versus niet-zelf relatie. Het gaat om vertrouwen, overgave. Meestal is er echter de angstkramp. De persoon kan verdwijnen, maar ook weer terugkeren. Vertrouwen ontwikkelen is dus het belangrijkste. Psychose is de “vlucht voor het niets”.

Foudraine houdt verder een warm pleidooi voor een grotere kennisname van de verlichte geschriften bij psychotherapeuten. Zij zouden hun vaardigheid en kunde daarmee sterk kunnen uitbreiden.

 

Een forum en zaal discussie volgt waarin iedere spreker nogmaals zijn belangrijkste pleidooi benadrukt en enkele zaalvragen aan bod komen.

Al pratend met een paar van mijn medebezoekers vraag ik me wel af of we hier nu niet gewoon aan de andere kant van de dualiteit in de psychiatrie zitten: waar de reguliere psychiatrie alleen praat over ik-versterking, wordt hier alleen gepraat over ik-overstijging. Beiden lijken in feite nodig te zijn waar het psychiatrie betreft. Dat maakt het misschien zo moeilijk.

Bovendien stellen we vast dat verschillende van ons manische psychosen hebben ervaren waar geen angst bij te pas kwam, die uitsluitend euforisch waren. Een episode die wel als psychiatrisch wordt gezien, maar dus geen angst kent. Dan gaat het gemaakte onderscheid dus niet helemaal op, tenzij we dergelijke manische psychosen dan maar helemaal als mystiek bestempelen! Hoe dan ook, er blijven dus nog genoeg vragen over.

Het was het een interessante avond met veel stof tot nadenken.