De 16 woningen maken deel uit van een “hoven”-thema dat centraal in het stedebouwkundig plan “Stadskwartier Dichteren” gelegen is.  De woningen zijn gegroepeerd in de vorm van een hofje met een mediterraine uitstraling, geïnspireerd door de romeinse peristylium- vorm. De woningen worden dan ook ontsloten via een arcade en aan de kop van het hofje vinden we een tweetal poortwoningen. Stedebouwkundige eis was om symmetrische hofjes te maken. Echter de oriëntatie van de hofjes is niet noord- zuid, maar oost- west. Hierdoor is van een optimale PZ- benutting afgeweken. De woningen karakteriseren zich door een vergaande milieukundige uitwerking.
Mens- en milieuvriendelijk bouwen.
Het welbevinden en de gezondheid van de bewoner krijgen hierbij evenveel aandacht als de verschillende milieuaspekten van de bouw.

Thermisch komfort
De ruimte onder de begane grondvloer (kruipruimte-loos), wordt geisoleerd d.m.v. schelpen.
 In de verwarming van de woningen wordt  voorzien door z.g. ‘warmtewanden’, bestaande uit keramische steen. De wanden worden afgewerkt met een ademende leemstuc- laag.
Om onprettige koudestraling van ramen te vermijden wordt al het glas uitgevoerd als hoog-rendementsglas.
 

De bouwmuren zijn opgebouwd als ankerloze spouwmuur die doorloopt tot op de fundering. Dit geeft zowel een goede luchtgeluidisolatie, als een goede kontaktgeluidisolatie.
De binnenwanden worden uitgevoerd in een keramische steen

Luchtkwaliteit

Bij de keuze van de bouwmaterialen is gezocht naar materialen die geen emissies van schadelijke stoffen vertonen zoals formaldehyde, radon, enz.
Al het schilderwerk in het interieur wordt bijvoorbeeld uitgevoerd in een lijnolieverf. Spaanplaat wordt niet toegepast.Om een gunstige vochthuishouding in de woningen te verkrijgen worden alle wanden uitgevoerd in een keramische steen en gestukt met een gladde leemstuk.
In de woningen is een centrale stozuiginstallatie opgenomen.
De bovenkastjes worden tot het plafond doorgezet

Straling

Alvorens met de bouw begonnen wordt, vindt er een "stralings- onderzoek" plaats.
De begane grondvloer wordt luchtdicht afgesloten zodat er geen radongas uit de kruipruimte in de woning kan komen. 
Voor gipsplaten wordt uitsluitend gebruik gemaakt van Ro-gips.

Milieuaspekten

Isolatie van spouw en dak in de vorm van cellulose-isolatie (oud papier gedrenkt in Borax);
Toevoeging van 20% puingranulaat aan het beton;
Een sedumdak met EPDM dakbedekking. Hiermee geven we de stad een stukje ‘groen’ terug (mikroklimaat) en wordt het regenwater langer vastgehouden (bufferwerking);
PE en PPC buizen voor binnen- buitenriolering en hemelwaterafvoeren;
Kozijnen van noordeuropees grenen/vuren;
Schilderwerk gebaseerd op natuurhars- lijnolieverf, een milieuvriendelijke verf.
Een z.g. eco-trap, zonder toepassing van hardhout;
Vurehouten plinten, ongeschilderd;
Een houten keukenblok, zonder interieur- multiplex- kwaliteit (i.v.m. emissies);
Een houten toiletdeksel;
Luchtdichting d.m.v. afdichtingsbanden (geen kitten en schuimen);
Een waterbesparende douchekop, doorstroombegrenzers op de kranen, een waterreservoir (toilet) met spaarknop;
Warmwater voorziening door middel van een zonnekollektor met zonneboiler.

Tekst: Arie Grevers

Fotografie: Hans Oostrum, Lucas van der Wee

[intro]Milieubewust bouwen associëren we doorgaans met minder fraaie architectuur en een verfijnd gevoel voor verhoudingen. Je bent geneigd te denken dat vormen ondergeschikt worden gemaakt aan de strenge en harde milieueisen. Een project van architect Peter van Gerwen laat zien dat milieubewust of duurzaam bouwen en esthetiek hand in hand gaan. Zelfs bij woningen tot € 115.000. Overigens is duurzaam bouwen inmiddels stevig verankerd in de bouwregelgeving.

[platte tekst]"Van Campen Bouw uit Zelhem, waar dit plan voor ontwikkeld is, wilde zich begin jaren negentig profileren met duurzame woningbouw." Met duurzame bouw (dubo) bedoelt Michel Boersma, directeur van Esprit Planontwikkeling uit Holten, milieubewust en energiezuinig. Dus toepassing van materialen die het milieu zo min mogelijk belasten tijdens de productie, de toepassing op de bouwplaats en ten slotte na de sloop van de woningen over misschien pas honderd jaar. "En als het gaat om de energiezuinig moet je denken aan zonnecollectoren, passieve zonne-energie en laagenergetische verwarmingssystemen als vloer- en wandverwarming."

Het gaat om een plan met koopwoningen tot € 115.000 (prijzen 1996) in het Stadskwartier, onderdeel van de Doetinchemse uitbreidingswijk Dichteren. Een gebied met een stedelijke uitstraling: veel woningen op een beperkt oppervlak ondergebracht in een zogenaamde hofjesstructuur. Dat wil zeggen: woningen in een aaneengesloten blok om een pleintje.

[tkp]Marktstrategie

"Voor de bouwonderneming was duurzaam bouwen dus duidelijk onderdeel van een marketingstrategie. En bij dit project wilden ze zich in één keer neerzetten als dubo-bouwer. Daarom moest de woning ook zodanig herkenbaar zijn. Een van de meest in het oogspringend element is de sedumbeplanting op de daken, de vegetatiedaken of in de volksmond ook wel grasdaken genoemd."

De woningen zijn in 1996 opgeleverd en toen was duurzaam bouwen nog bijzonder voor normale bouwondernemingen. Slechts een enkeling experimenteerde ermee en in de meeste gevallen waren het de architecten die het voortouw namen, bijna altijd uit ideële overwegingen. Rens Peijnenborg uit Den Bosch is een echte voortrekker geweest.

Inmiddels is duurzaam bouwen stevig verankerd in de bouwregelgeving. "Geen echt marketinginstrument meer, dus. Maar het project in Doetinchem heeft zijn uitwerking gehad. We zijn bij talloze dubo-projecten betrokken geweest en we hebben er veel van geleerd. Nog steeds profiteren we van een kennisvoorsprong op dat terrein Ook al is het voor de toen geldende prijsnormen in deze categorie woningen een tamelijk duur project geweest. Dat kwam voornamelijk door de toepassing van enkele weinig gangbare producten en materialen als leemstuc en het grasdak.."

Esprit Planontwikkeling zoekt de voorhoede. En tegenwoordig, nu duurzaam bouwen gemeengoed geworden is, richt het bedrijf zich op Gewild Wonen. Een bouwmarktconcept waarbij de consumenten meepraten over de ontwikkeling van de wijk en de uitvoering van de woningen. "We doen bijvoorbeeld mee aan een experiment, waarin we nog een stapje verder gaan dan het bekende project in Almere (zie de vorige Finesses). Nog voordat er een lijn op papier gezet is, praten bewoners mee over de opzet van de wijk en de uitvoering van de woningen. Daarbij zijn van tevoren heel duidelijk kaders aangegeven."

Even terug naar duurzaam bouwen. Wat is de volgende stap geweest in de ontwikkeling van het dubo-project in Doetinchem? "De keuze van de architect. We wilden een architect die thuis was in de materie en bovendien —dat was heel belangrijk- in staat was een prachtig architectonisch ontwerp te maken."

Dat laatste is helemaal niet zo vanzelfsprekend, want esthetiek lijkt van ondergeschikt. Het primaat ligt immers bij milieubewust en energiezuinig.

"Onze keuze viel op de Amersfoortse architect Peter van Gerwen. Een goed ontwerper. Dat is onlangs nog weer eens bevestigd, toen hij de vakjuryprijs voor zijn dubo-ontwerp in de Hengelose wijk Het Broek mocht ontvangen (prijsvraag Individueel en Duurzaam)"

[tkp]De mens centraal

Peter van Gerwen heeft zich laten inspireren door het Romeinse perystilum, een binnenhof met daaromheen een zuilengang. Het pleintje is autovrij gehouden; een plek voor kinderen om te spelen. Een gemeenschappelijke ruimte voor buitenactiviteiten. "Ja, zo is het pleintje ook duidelijk bedoeld. Ik vind dat er in een stedelijke omgeving ruimte moet zijn waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. Een ruimte voor sociaal verkeer. Zo’n zuilengang rondom het plein is een architectonische ingreep om die ruimte aan te kleden. Je verhoogt de ambiance Het is er prettig toeven. Geen auto’s dus. Want wie gaat er nu barbecuen op een parkeerterrein. Die auto’s staan nu op een aparte parkeerplaats achter een muur, die speciaal is aangelegd voor de mensen die aan de hof wonen," zegt Peter van Gerwen.

Bewoners staan centraal vindt de architect. Dat is ook het uitgangspunt bij zijn keuze voor installaties, materialen en bouwproducten. "Je wilt een zo optimaal en gezond mogelijk binnenklimaat creëren voor de bewoners. Dan heb je het over zuivere lucht en aangename warmte."

Om dat gezonde binnenklimaat te bewerkstelligen is er bijvoorbeeld een centraal stofzuigsysteem geïnstalleerd. "Gewone stofzuigers zuigen het stof op en blazen de fijnste deeltjes door het filter weer de ruimte in. Bacteriën blijven daardoor nog uren in de lucht hangen. Astmatische mensen of carapatiënten kunnen daar behoorlijk last van hebben.

Bij een centraal systeem heb je in de leefruimtes zogenaamde stopcontacten waar je de stofzuigerslang op aansluit. Via een slangenstelsel opgenomen in wanden en vloeren gaat het stof naar een centrale plek in de bijkeuken bijvoorbeeld. Hier staat de motor en wordt het stof opgevangen. Je verwijdert dus al het stof uit de ruimte en vermindert het geluidsniveau tijdens het zuigen."

De verwarming zit in ook in de wanden. "Ja, warmtewanden. Ongeveer hetzelfde systeem als vloerverwarming, maar dan verwerkt in muren van poreuze baksteen. Afgewerkt met leemstuc. Dat materiaal ‘ademt’ goed. Zeer geschikt voor warmte transport. De wanden stralen rondom warmte uit. Bij een temperatuur van 18 graden voelt het net zo aangenaam warm aan als 22 graden in een ruimte met cv-radiatoren. Dat betekent lagere stookkosten."

Op het dak staan zonnecollectoren voor warm water in de zomer. Dat beperkt eveneens de energiekosten.

[tkp]Beter binnenklimaat

Emissie van kwalijke stoffen kunnen ook het binnenklimaat aantasten Bekend is het formaldehyde gas in spaanplaat. Dit bouwmateriaal zul je niet aantreffen in een woning van Peter van Gerwen. Maar, welke materialen zijn dan wel veilig. "In principe zijn natuurlijk alle materialen die je in Nederland mag verwerken veilig. Maar er zijn materialen die stoffen afscheiden die een negatieve invloed hebben op het binnenklimaat. Eén voorbeeld is al genoemd. Je kunt ook denken aan materialen waar radongassen, een gas dat ontstaat als het radioactieve edelgas radium uiteenvalt. Denk verder aan verven met chemische bindmiddelen. Al het binnen en buitenschilderwerk is uitgevoerd met lijnolieverf, een zgn. natuurverf. Met natuurlijke bindmiddelen dus. Droogt lang niet zo snel, maar is wel gezond."

Radongassen kunnen ook aan de bodem ontsnappen. Daarom is de bodem onder de woningen luchtdicht afgesloten. Verder is er voor aanvang van de bouw een aardstralingsonderzoek uitgevoerd. Waar hoge concentraties gemeten zijn, is een zgn. ringleiding in de kruipruimte aangebracht die de woning afschermt tegen indringing van aardstralen.

En dan is er nog de elektromagnetische straling. Rondom elke elektrische leiding hangt een elektromagnetisch veld, dat volgens een Duits onderzoek een negatieve invloed hebben op de gezondheid. Om die reden is er gekozen voor en zogenaamde bio-kabel, een kabel met een mantel waardoor dat veld niet naar buiten treedt. "We hadden op dit terrein een echte primeur in Doetinchem. Voor het eerst in Nederland is daar een meterkast toegepast die op een soortgelijke veilige manier is afgeschermd als de bio-kabel."

Teveel vocht beïnvloedt het binnenklimaat eveneens. "Je kunt daar behalve een goede ventilatie nog wel meer maatregelen nemen. De toepassing van leemstuc is zo’n maatregel. Ik heb al gezegd dat de leemstuclaag goed ademt. De laag is dus ook in staat vocht uit de ruimte op te nemen en af te voeren. Kruipruimtes willen ook nog wel eens vochtig zijn. Doorgaans een plek waar schimmels goed gedijen. Daarom ligt er in de kruipruimte een flinke laag schelpen. Die zijn van kalk en prima geschikt om vocht op te nemen. Om dat vocht in droge perioden snel af te voeren hebben we de kruipruimte extra geventileerd."

Er is nog een aspect dat bij milieubewust bouwen een rol speelt bij de afweging in de keuze voor bouwmaterialen. En dat is de belasting van het milieu bij de productie van de materialen.

· Hoeveel energie kost het om het materiaal of product te vervaardigen? "Daarom is schelp zo’n perfect materiaal. Je kunt de schelpen zo vanuit zee in de kruipruimte storten. Je hoeft ze alleen maar even te wassen."

· Veroorzaken de materialen grote schade aan natuur en milieu bij de winning? "We zullen bijvoorbeeld nooit tropisch hardhout verwerken, tenzij geteeld op plantages. En dan nog zou ik zo mijn bedenkingen hebben, want het transport van dat hout naar Europa moet je ook in het energieplaatje voor producten betrekken."

· Zijn ze recyclebaar? "Waar het maar enigszins mogelijk is zullen we gerecyclede producten toepassen. Het isolatiemateriaal bijvoorbeeld. Dat is gemaakt van versnipperd oud papier gedrenkt in borax, een brandvertragend middel. En de beton is voor twintig procent gemaakt van gebroken puin."

Beton is overigens een product dat Van Gerwen zo min mogelijk toepast bij dit soort projecten, omdat het een hard, niet ademend materiaal is. Ook materialen van plastic zal hij niet snel toepassen. "Dat is geen natuurlijk product. De rioleringsbuizen zijn hier van gres, een gebakken kleiproduct."

[tkp]Grasdak

Het vegetatiedak heeft een hoge isolerende waarde en past om die reden goed in een milieubewuste visie. "De dakbegroeiing houdt het water vast. waardoor het op de verdiepingen in zomer lekker koel blijft. Je kunt dat vergelijken met een veldfles. Als je die in een natte theedoek wikkelt en in een warme zomerbries hangt, blijft de inhoud lekker koel. ’s Winters gebeurt het omgekeerde. En hoe meer water je vasthoudt, hoe minder je de riolering belast. Je kunt het regenwater overigens ook opvangen in reservoirs en gebruiken als spoelwater in het toilet. Dat hebben we hier niet gedaan. Zo zijn er overigens nog wel meer milieubewuste zaken te noemen, die je hier niet aantreft. Aardwarmte bijvoorbeeld. Je leidt dan koud water tot diep in de aarde en pompt dat water voorverwarmd weer omhoog. Dat scheelt in de stookkosten." In de buurt van dit project hebben we, met dezelfde opdrachtgever een aardwarmteproject ontwikkeld, genaamd "Fontana" (28 woningen, ook in Stadskwartier, Dichteren).

[tkpEsthetische waarden

"Het gaat ten slotte om het welbevinden van de mens in de woning en op de aarde. Los van alle milieubewuste maatregelen horen daar wat mij betreft ook esthetische waarden bij. Je voelt je nu eenmaal beter in een mooi ontworpen omgeving. Dat geldt niet alleen voor de buitenkant. Ook het ontwerp van de plattegrond hoort daarbij. Hier in Doetinchem heb je te maken met aaneengesloten bebouwing (hovenstructuur). Met veel tussenwoningen dus, ook zijn de gevels niet direct zuidwaarts gericht. Om toch zoveel mogelijk daglicht te laten doordringen, heb ik het zogenaamde doorzonmodel gekozen. Je kunt voor en achter het raam zitten. De keuken is tegen één van de binnenmuren geplaatst. Die kan dus niet het licht wegnemen of het uitzicht naar buiten toe."

[kader]

    16 abitazioni in vendita; 12 abitazioni unifamiliari e quattro appartamenti.

    Abitazione-campione aperta al pubblico
 
 

Committente: Van Campen Bouw, Zelhem (Gelderland)
Architetto: Ing. Peter van Gerwen,
architetto progettista Ing. Sonja Seitz
Appaltatore: Van Campen Bouw, Zelhem (Gelderland)
 
 

    Il piano di costruzione impostato sul rispetto dell’ambiente ‘Plaza Mediterra’ si trova in posizione centrale nel quartiere ‘Stadskwartier Dichteren’. Il progetto consiste di due blocchi di sei abitazioni unifamiliari e quattro appartamenti intorno a un cortile con alberi ed arbusti. L’architetto si è ispirato allo schema del peristilio romano, come si vede dagli archi e dalla struttura ad archi che forma un gioco di linee che conferisce a questo progetto un certo sapore mediterraneo.

    Il piano di costruzione ha privilegiato consapevolmente le esigenze dell’uomo e dell’ambiente. Il benessere e la salute dei residenti sono oggetto di un interesse pari a quello per i diversi aspetti ambientali. I materiali da costruzione sono stati scelti secondo criteri bioecologici, per cui essi, durante la produzione, la lavorazione e le fasi ulteriori, arrecheranno il minimo danno possibile all’ambiente. I materiali che svolgono il ruolo più importante sono: pannelli isolanti in cellulosa, ceramica per i muri conduttori di calore, stucco adesivo, coloranti naturali, contatore e rete elettrica dietro riparo e sistema di riscaldamento a bassa temperatura (pareti termiche). Questo progetto ha avuto come risultato un coefficiente di rendimento energetico pari a 1,07 per tutte le abitazioni, senza contare l’effetto del sistema di riscaldamento a bassa temperatura, che non può venire incluso nel calcolo del rendimento energetico.
 
 

    Peculiarità:

    Le abitazioni di Plaza Mediterra vengono realizzate nel quadro di un tema rionale incentrato sui caseggiati a cortile interno. Il progettista urbanistico ha scelto per questa zona una maggiore densità e un carattere più ‘cittadino’ che negli altri rioni di Dichteren. Il terreno interno di Plaza Mediterra è chiuso agli automezzi; al suo ingresso sono stati realizzati parcheggi. Gli altri caseggiati con cortile e altre parti dello Stadskwartier si possono raggiungere attraverso scorciatoie e corsie riservate ai pedoni e alle biciclette. I caratteri distintivi dell’organizzazione dello spazio pubblico sono la chiarezza di distribuzione, la sobrietà nell’uso dei materiali, le separazioni in muratura delle porzioni di terreno e la notevole qualità del verde. Il disegno e l’uso di materiali e colori in Plaza Mediterra e nei progetti circostanti sono stati armonizzati tra di loro.

bron: PROGETTI ECOLOGICI OLANDESI