Michiel Koolbergen: Het laatste geheim van Bomarzo
| Verschenen in de Bibliotheek Liborius
296
pagina’s, geïllustreerd |
 |
 |
In de zestiende eeuw legde de edelman Vicino Orsini in een bos aan de voet van het Middenitaliaanse dorp Bomarzo een beeldenpark aan dat in zijn tijd enige faam genoot vanwege de ‘wonderlijke en bovennatuurlijke zaken’ die er te zien waren. Ter plekke liet hij uit rotsblokken reusachtige beelden houwen: figuren uit de Griekse mythologie, een olifant, een draak, sfinxen, een schildpad met vrouwenfiguur op de rug en een monsterlijke muil die de bezoeker binnen kan treden. Nadat het park eeuwenlang verwaarloosd was en overwoekerd raakte door planten, haalden de surrealisten het in de eerste helft van deze eeuw uit de vergetelheid. Kunstenaars lieten zich inspireren door de geheimzinnige sfeer en het bizarre karakter van het ‘Park van de Monsters’, hetgeen tal van Bomarzo-schilderijen, twee romans en zelfs een opera opleverde. In het rijtje ‘Bomarzo-kunstenaars’ komen bekende namen voor als Salvador Dalí, Hella S. Haasse, Carel Willink en Niki de Saint Phalle.
De kunsthistoricus Michiel Koolbergen, die verbonden was aan de kunstredactie van dagblad Trouw en eerder over Bomarzo publiceerde, geeft de lezer in dit boek inzicht in het fenomeen ‘Bomarzo’. Alvorens het werk van de diverse ‘Bomarzo-kunstenaars’ te bespreken, gaat Koolbergen uitgebreid in op de ontstaansgeschiedenis van het park. Het laatste geheim van Bomarzo is de gids bij uitstek die de betekenis van de wonderlijke creatie van Vicino Orsini opnieuw tot leven wekt.
Michiel Koolbergen overleed in juni 2002. Vlak daarvoor had hij zijn volgende boek, Een Hollandse Robinson Crusoë voltooid, dat in het najaar van 2002 werd gepubliceerd.
De Argentijnse auteur Manuel Mujica Lainez schreef in de jaren zestig een indrukwekkende historische roman over Bomarzo en het leven van Vicino Orsini. Zijn roman Bomarzo verscheen bij ons in Nederlandse vertaling.
Uit de pers
'Koolbergen 'leest' de sculpturen
van Bomarzo in het licht van de iconografische cultuur die in de
Renaissance een hoge vlucht had genomen. Met grote inventiviteit
verbindt hij de gebeeldhouwde voorstelingen met de vignetten,
iconen, symbolische voorstellingen en literaire gemeenplaatsen
-met een beetje goede wil- het 'programma' van Bomarzo als één
aanhoudende lofzang op Giulia Farnese. Dat gaat niet zonder grote
eruditie en een grote wendbaarheid in de interpretatie-kunst. In
beide opzichten is Koolbergens studie bewonderenswaardig (...)'
Ger Groot in NRC Handelsblad van 8 augustus 1997
'In 1984 publiceerde Koolbergen In
de ban van Bomarzo, waarin hij de verwerking van dit
'wonderlijkste beeldenpark van Europa' naging in de kunsten (...)
Kennelijk is Koolbergen na deze studie in de ban van Bomarzo
gebleven, want Het laatste geheim van Bomarzo, zoals zijn
nieuwe boek heet, is niet alleen veel omvangrijker, maar ook veel
studieuzer en bevat een ontzagwekkende hoeveelheid verwerkte
literatuur (...) Hij maakt in achtereenvolgende hoofdstukken een
wandeling door de tuin en hij laat zien dat er "inderdaad
één gemeenschappelijke factor ten grondslag lag aan de
verwijzingen die Vicino Orsini de bezoekers van zijn park
voorschotelde in de vorm van beeldhouwkunst, inscripties en
architectuur: telkens wordt verwezen naar literatuur -in
welke verschijningsvorm dan ook- waarin rouw om een verloren
geliefde, de zoektocht naar de geliefde, de ontmoeting met een
gestorven geliefde, eeuwige trouw, liefdeswaanzin of verwijzingen
naar de nobele eigenschappen van de vrouw een thema vormen."
Hij ziet als grote accolade boven het hele park 'ware liefde'
staan.'
Ton van Deel in Trouw van 29 november 1996.
Lees
hier de hele recensie in Trouw.
Bespreking in Leesidee, 28 maart 1997:
Dicht in de buurt van Viterbo, zo'n 80 kilometer
benoorden Rome, in het plaatsje Bomarzo, ligt midden in de natuur een bizarre
beeldentuin, een 'creatie' van hertog Pierfrancesco Orsini, heer van Bomarzo,
over wie tot voor kort niet zo bijster veel geweten was. Tijdens de tweede helft
van de 16de eeuw liet deze bizarre hertog een beeldhouwer op zijn aanwijzingen
in de rotspartijen een aantal mythologische en andere voorstellingen uithouwen:
maskers, sfinxen, giganten en meer soortgelijke extravaganties. Daarnaast
verrezen in de tuin ook enkele vreemde bouwwerken: een tempeltje, nimfengrotten
en een opzettelijk scheefgebouwd huis. De geheimzinnige tuin bleef eeuwenlang
overgeleverd aan de natuurelementen, zonder dat iemand er zich om bekommerde.
Wel werden in de loop der eeuwen heel wat legenden geweven rond de macabere
beeldenverzameling. Pas in 1954 vond men het de moeite om er een kunsthistorisch
onderzoek aan te wijden. Op dat eerste onderzoek volgen er talloze andere,
gedegen of oppervlakkig, partieel of over de volledige tuincollectie. In het
daaropvolgende decennium gaven de hersenspinsels van hertog Orsini aanleiding
tot heel wat afgeleide kunstcreaties, o.m. schilderijen en een heuse opera.
In zijn studiewerk over de tuin geeft Michiel Koolbergen daarvan een
bibliografie ten beste, gespreid over liefst 10 bladzijden kleine druk. Het
consistente gedeelte van zijn vorserswerk brengt in grote lijnen een
samenvatting van alle kunsthistorische bevindingen tot nog toe, aangevuld met
enkele door hemzelf ontdekte nieuwe elementen, die de definitieve interpretatie
van het "park van de monsters" weer een stap dichterbij zouden moeten
brengen. Toch lijkt dat nog veraf. De indruk die je bij lezing van Koolbergens
werk opdoet, is dat de beelden en hun onderlinge verbanden zo
multi-interpretabel zijn, dat de auteur nauwelijks meer kan doen dan de
uiteenlopende associaties die de kunsthistorici uitdenken, gewoon naast elkaar
leggen en aanbieden. Zo wordt inzake de gebruikte inspiratiebronnen verwezen
naar sommige afdelingen van het mythologische universum, naar de Romeinse
schrijver Ovidius en naar de invloed die Petrarca uitoefende op zijn tijdgenoten
en de generaties nadien. Anderzijds zijn er de inscripties op sommige
sculpturen, waarvan de analyse ook een en ander leert. En wellicht heeft de tuin
ook nog iets met de zondvloed te maken? Slechts één ding kan met zekerheid
gezegd worden: al pretenderen de historici 'het laatste geheim' van Bomarzo te
zullen ontsluieren, toch blijft de vraag naar het ultieme waarom van deze
bizarre creatie onbeantwoord.
[Hugo van Hoecke, 28.03.97]