home
|
Vido's FilmZine
woensdag 16 januari 2008
The Third Part Of The Night (Andrzej Zulawski, 1971) dvd In de verwarde wereld rondom Michal loopt de tijd niet synchroon, zijn de doden weer opgestaan in de vorm van dubbelgangers en lopen locaties onlogisch in elkaar over. Net als in Jacob's Ladder (Adrian Lyne, 1990) beheersen demonen het straatbeeld, ditmaal in de vorm van de nazi's en op microniveau in de vorm van luizen die in het ziekenhuis het bloed uit Michals been zuigen voor het verkrijgen van een vaccin tegen tyfus. Net als in Don't Look Now (Nicolas Roeg, 1973) dwaalt de geest van een overleden kind tussen schaduwrijke stegen. The Third Part Of The Night bevat op sommige momenten de hectische stijl waarmee de regisseur lustig voortging in volgende films. Wanneer de paarden het landhuis bestormen en later, tijdens Michals vlucht door de straten en stegen van de stad, wordt de actie gevolgd door een opgewonden camera in de handen van de mee rennende operateur. Deze filmstijl is vrijwel constant in gebruik in Zulawski's tweede speelfilm The Devil (Diabel). De kijker wordt bijna misselijk van de rusteloosheid van het hoofdpersonage Jacub (Leszek Teleszynski), een gevangen genomen verzetsstrijder. The Devil speelt zich af in het Polen van 1793, ten tijde van Pruisische invasie. Jacub wordt door een geheimzinnig naamloos personage bevrijd uit martelkelders van een gevangenis c.q. gekkenhuis. De redder profiteert van de chaos in en rondom het gevang dat op hetzelfde moment door een leger wordt bestormd. Om onduidelijke redenen neemt de redder ook een van de nonnen mee op zijn paard. Terug thuis ziet Jacub dat zowel zijn familie als zijn dorp misbruik hebben gemaakt van zijn afwezigheid. Terwijl Jacub voor zijn idealen en principes te strijde ging en in het gevang heeft moeten lijden, werd zijn verloofde geconfisqueerd en bezwangerd door een plaatselijke notabele en voormalige co-rebel. Jacub arriveert tijdens de huwelijksvoltrekking. Het huis van zijn ouders is grotendeels verwoest. Moeder is de hoerenmadame geworden in het plaatselijke bordeel, zijn zus is doorgedraaid en vader heeft zich vanwege de schande door zijn hoofd geschoten. De fundamenten zijn volledig onder Jacubs voeten weggevallen. Genoeg redenen voor hem om door te draaien en aan het moorden te slaan, aangemoedigd door zijn duivelse redder en met de verbouwereerde non als getuige. Van de drie hier besproken films is The Devil de meest nihilistische. Het leven in de letterlijk steeds kouder wordende wereld is een groot onoplosbaar conflict en voor Jacub een aaneenschakeling van worstelingen. Geen enkele confrontatie is zonder gevecht. De camera volgt de moordenaar als een koortsachtig registrerend reportageteam en legt ijskoud elke meststeek en elke wurging vast. Ook schijnbaar onschuldigen worden niet bespaard, zoals de Hamlet en Ophelia van het door de bossen rondtrekkende theatergezelschap moeten ondervinden. Gelijk aan de cameravoering is ook het acteren extatisch. Gedreven door extreem hoge bloeddruk gaat menige acteur theatraal stuiptrekkend tegen de grond. Al halverwege de film plakken de vingers van de ongewassen Jacub van bloed en modder. Ben ik zo ziek of is de wereld werkelijk zo slecht, vraagt de man zich af, uitgeput leunend tegen een eeuwenoude boom, vlak voordat zijn duivelse handlanger zijn ware intenties onthult. The Devil is Zulawski op zijn extreemst en daarom de minst geschikte film als kennismaking met zijn oeuvre. Voor niet-ingewijden kan de buitensporige stijl teveel van het goede zijn. Zonder voorkennis zal het twee uur lange, onbehaaglijke hyperventileren wel eens kunnen leiden tot een paniekaanval. Dat de mensheid zijn destructieve natuur onverminderd door zal zetten in de toekomst, laat Zulawski zien in zijn magnum opus On The Silver Globe (Na Srebrnym Globie). Twee astronauten krijgen op hun basis een video in handen waarop te zien is hoe een bevriend ruimteschip een noodlanding maakt op de planeet uit de titel. Slechts enkele astronauten overleven in de woestenij. Bekeken door de lens van de oudste astronaut zien we een filmverslag van een uur over drie generaties en hun primitieve leven aan de rand van het strand. Het aangetaste celluloid toont onrustige, uit de hand gefilmde fragmenten, extra versnipperd door constante jump cuts en extra grotesk dankzij een vervormende groothoeklens. De camera zit midden in de actie, soms met gevaar voor eigen leven zoals tijdens een onverwachte aanval op het kamp van de gestrande aardbewoners waarbij de cameraman omringd wordt door een onontkoombare reeks ontploffingen. De stam probeert aan de andere kant van de horizon nieuw land te ontdekken, maar slechts één opvarende keert terug, gewond geraakt door de confrontatie met Cherns, een gevleugeld volk met telepathische vermogens. In het tweede deel van de film komt vanuit aarde een astronaut poolshoogte nemen op de zilveren planeet. Hij wordt als een god ontvangen in de ondergrondse verblijfplaats van de uitgedijde stam. Terwijl de stam hem aanbidt, krijgt de astronaut religieuze gevoelens voor een gevangen genomen Chern. Deze blasfemie wordt niet getolereerd door de dienstdoende priester en de astronaut wordt gedwongen het leger te leiden in de strijd tegen de Cherns in de ruïnes van hun stad aan de overkant van de zee. Bij zijn terugkeer blijken de machtsverhoudingen bij de thuisblijvers danig gewijzigd en zeker niet in zijn voordeel. Elke ongelovige wordt door de doorgedraaide priester aan de hoogste paal gespietst. De opnamen van On The Silver Globe werden in de jaren zeventig op last van de Poolse overheid voortijdig gestaakt. Pas tien jaar later kon Zulawksi met het overgebleven filmmateriaal, en aangevuld met hedendaagse beelden vanuit de straten van Warschau, zijn film afmaken. Alle onbrekende plekken in het verhaal worden door een voice-over toegelicht. De noodgedwongen fragmentarische structuur past goed bij het vervreemdende karakter van het verhaal. On The Siver Globe bevat soms doordringbare monologen, vol verhevenheid gedeclameerd door bewust overdreven acterende personages. Het verhaal is een mythe van Bijbelse proporties, startend bij de verbanning van Adam en Eva uit het Paradijs tot en met de kruisiging van Christus. God is slechts een verdwaalde mens van een andere planeet, kwetsbaar en onzeker en niet opgewassen tegen het geweld van de domme massa. Door toedoen van de locaties in de duinen en aan het strand oogt het buitensporig expressieve theater van Andrzej Zulawski als Oerolspektakel on speed. De futuristische uitdossing van de astronauten, priesters en Cherns doet denken aan de extravagante kostuums in het werk van Terry Gilliam (met name Brazil en 12 Monkeys). Het zou me niet verbazen als Gilliam (die op exact dezelfde dag is geboren als Zulawski!) daadwerkelijk geïnspireerd is door On The Silver Globe. De subjectieve cameravoering is te vergelijken met dat in de meest heftige scènes in Children Of Men, maar dan zonder het gemak van digitale hulpmiddelen. Het gegeven dat de film puur analoog handwerk is, maakt het kunststuk extra indrukwekkend. The Third Part Of The Night is op dvd te verkrijgen via het Britse label Second Run. De beide overige films kwamen vorig jaar uit via PolArt Distribution/Facets (Regio 1). |