Vido's FilmZine

Der Verlorene (Peter Lorre, 1951) bioscoop
Het Amerikaanse filmblad Film Comment houdt van lijstjes. In het maart/aprilnummer staat een top 20 van beste films geregisseerd door acteurs (gelimiteerd tot acteurs die niet meer dan vijf films hebben gemaakt). Zoals te verwachten staat The Night Of The Hunter (1955) van Charles Laughton bovenaan. Verrassend genoeg staat Der Verlorene van Peter Lorre op de derde plaats. Beide films maken deze maand ook onderdeel uit van het programma Pièce Unique (‘hommage aan invloedrijke regisseurs-van-één-film’) bij het Filmmuseum. In tegenstelling tot Laughtons pronkstuk, slaat Peter Lorre in zijn enige film als regisseur de plank flink mis. Hij lijkt drie bouwwerkjes tegelijkertijd te willen timmeren en creëert zo onbedoeld een wankel pand.

Proloog / ACT I
De raamvertelling is geconstrueerd rond de ontmoeting tussen twee mannen die zich onder valse naam voordoen als dokter in een kamp voor Duitse gevangenen, vlak na de ontwapening van de verslagen Duitsers aan het eind van de Tweede Wereldoorlog. Dr. Karl Neumeister (Peter Lorre) stopt voor alle zekerheid een pistool in zijn jaszak wanneer de twee, laat in de avond, voor een gesprek onder vier ogen een hapje en een drankje nuttigen in het verlaten kampcafé. In flashbacks zien we dat beide mannen elkaar kennen van een laboratorium waar Neumeister onder zijn echte naam Karl Rothe tijdens de oorlog supervisie had over dierproeven voor medisch onderzoek. Dr. Nowak (Karl John) is van de Gestapo en heet in werkelijkheid Hösch. Voor een zekere kolonel Winkler (Helmuth Rudolph) zoekt hij uit hoe onderzoeksresultaten vanuit het laboratorium in het vijandige Londen terecht zijn gekomen. Volgens Hösch en Winkler is Inge Hermann (Renate Mannhardt), de dochter van Karls hospita Frau Hermann (Johanna Hofer), verantwoordelijk, aangezien zij regelmatig thuis voor de laborant aantekeningen maakt. Karl is danig van zijn stuk gebracht door de verdenking op de veel jongere vrouw met wie hij een relatie heeft. Hösch verzekert hem dat zij niet te vertrouwen is, aangezien ze avances maakte tijdens zijn bezoek aan haar adres.

ACT II
Tot zover lijkt Der Verlorene op een dramatisch spionageverhaal. Ik had even de verwachting dat de film minstens dezelfde kwaliteiten zou gaan krijgen als het verwante The Small Back Room (Powell & Pressburger, 1949). De overdreven luide, spannend bedoelde soundtrack leidt het verhaal echter een onverwachte richting op. Karl is zo van streek over de mogelijke spionage door Inge (en haar mogelijke geflirt met Hösch) dat hij haar wurgt. We hebben nog maar nauwelijks kennis met de vriendin gemaakt en nu wordt ze al bruusk uit het verhaal geschreven. Hösch zorgt ervoor dat het lijkt alsof de vrouw zichzelf heeft opgehangen. Karl gaat vrijuit en verward begint de laborant te dwalen door de straten. Peter Lorre vervalt in deze fase in een rol die we maar al te goed van hem kennen uit M (Fritz Lang, 1931), Mad Love (Karl Freund, 1935) en Stranger On The Third Floor (Boris Ingster, 1940). Der Verlorene verandert in een portret van een prille seriemoordenaar, ‘s nachts op straat zwervend, op zoek naar vrouwelijke slachtoffers in cafés en treincoupés. In te lang uitgesponnen scènes ontberen de mislukte en geslaagde moordpogingen elk spoor van spanning, hoezeer de filmmuziek van Willy Schmidt-Gentner het tegendeel probeert te bewerkstellingen. Als Karl bijna de nieuwe huurster van Frau Hermann te lijf gaat, bedenkt hij zich bijtijds.

ACT III / Epiloog
In het derde deel van de flashbacks verandert de film opnieuw van karakter en wordt regisseur Lorre, in een poging helderheid te schapen, steeds meer afhankelijk van uitleggende voice-over (meestal een zwaktebod in een film). Deel drie is een mix van spionagefilm en oorlogsavontuur. Karl lijkt iets meer bij zinnen, vergeet zijn moordpartijen en richt zijn wraak op de werkelijke boosdoeners: de Gestapoman Hösch en de geheimzinnige Winkler. Hij breekt in het laboratorium de bureaulade van Hösch open, haalt daar Hösch’ pistool uit en verbrandt diens compromitterende aantekeningen. Karl denkt Hösch bij Winkler te vinden. Heel toevallig arriveert hij bij Winklers huis vlak na een mislukte aanslag op Hitler. De woning huis blijkt te dienen als geheime ontmoetingsplaats. Karl moet hij zijn mening over Winkler herzien. Als twee van Hösch’ agenten aankloppen, probeert Winkler via een ambulance de belangrijkste militair uit handen van de Gestapo te houden, maar Hösch en zijn mannen hebben het plan door. Na een achtervolging over lege wegen en langs kapotgeschoten gebouwen, probeert de achtervolgde militair weg te rennen. Vanuit een veilige plek zien Karl en Winkler hoe Hösch de vluchtende man in de rug schiet en dodelijk verwondt. Winkler verdwijnt spoorloos. Thuisgekomen blijkt het huis van Karl door een bombardement te zijn vernield. Frau Hermann en de nieuwe huurster zijn omgekomen in de vlammen. De laborant laat iedereen in de waan eveneens te zijn gesneuveld en gaat onder een nieuwe identiteit als dokter werken in het kamp. Terug in tegenwoordige verteltijd is het geen verrassing dat Karl het pistool, dat hij ooit van Hösch had ontvreemd, tevoorschijn haalt en zijn grootste tegenstander om het leven brengt.

Oordeel
Der Verlorene is een heen en weer zwalkende film. Het verhaal heeft teveel omwegen nodig om tot een onvermijdelijke conclusie te komen. Peter Lorre’s personage maakt zulke abrupte psychologische ontwikkelingen door dat het voor de kijker moeilijk is te achterhalen wat zijn werkelijke motivatie is om jonge vrouwen te willen vermoorden. De boodschap dat een mens in tijden van oorlog rare sprongen maakt, is een wat al te eenvoudige conclusie. Het lijkt erop dat Lorre van de filmstudio moest voldoen aan zijn stereotype rol van psychopaat en vervolgens niet meer wist hoe de thematische eindjes aan elkaar te knopen in het steeds voller wordende verhaal. Het verbaast me niets dat Der Verlorene het indertijd niet langer dan twee weken uithield in de Duitse bioscopen en daarna als curiositeit in de archieven belandde.