Vido's FilmZine

(archief)

week 12

vrijdag 23 maart 2007

Ulysses (Joseph Strick, 1967) dvd
Eerder dit jaar zag ik Bloom (2003), het regiedebuut van de Ierse regisseur Sean Walsh, en werd ik bevestigd in mijn vermoeden dat Ulysses, het literaire meesterwerk van James Joyce uit 1922, nooit geslaagd verfilmd kon worden. Ik liet in januari mijn gedachten over Bloom achter bij de Subs, niet vermoedend dat ik een paar maanden later zou aanlopen tegen Ulysses van Joseph Strick. Het ondenkbare bleek toch mogelijk: het complexe boek is wel degelijk met redelijk succes te vertalen naar celluloid. Strick is zo verstandig geweest de oorspronkelijke dag van handeling (16 juni 1904) te verplaatsen naar het jaar waarin de film is gemaakt: in het Dublin van 1967. De bezigheden van de jonge docent en aankomend schrijver Stephen Dedalus (vertolkt door Maurice Roëves), de advertentiecolporteur Leopold Bloom (Milo O'Shea, o.a. bekend van The Purple Rose Of Cairo) en zijn zingende echtgenote Molly zijn universeel genoeg om in de moderne tijd na te vertellen. De modernisering stoort geen seconde.

De stream of consciousness is het belangrijkste stijlmiddel van het boek en ook Joseph Strick ontkomt er daarom niet aan voice-over in te zetten. De regisseur doet dat niet zo irritant excessief als Walsh in diens Bloom. We zien de gedachten en herinneringen in eerste instantie enkel in korte flashbacks. Pas als er echt geen visueel alternatief is, horen we Dedalus en Bloom hardop denken. Op enkele details na licht Strick dezelfde gebeurtenissen en teksten uit het boek, maar in tegenstelling tot Walsh houdt hij zich strikter aan de bestaande verhaalstructuur (daarbij de buitenechtelijke relatie en de dochter van Leopold buiten beeld latend). De film Ulysses valt grofweg uiteen in drie delen. Allereerst de parallel gemonteerde bewegingen door Dublin van de hoofdpersonen, overdag en aan het begin van de avond, waarbij Stephen en Leopold elkaar een paar keer passeren op de krantredactie en in de wachtkamer van de kraamkliniek. Het tweede deel van de film bestaat uit de wilde verbeeldingen van Leopold tijdens het bezoek aan de hoerenbuurt en het bordeel van madame Bella. Waar de film Bloom op dat punt verandert in een mislukte aflevering uit Monty Python weet Strick dit oorspronkelijk in de vorm van een toneelstuk geschreven hoofdstuk binnen de stijl van de rest van de film te houden, ondanks de zotte rechtszaak en de identiteitsveranderingen. Flashbacks maken plaats voor fantasieën zonder ons teveel te vervreemden van de oorspronkelijke plaats van handeling.

De gezamenlijke laatste wandeltocht van Stephen en Leopold, van bordeel naar Blooms woning, gaat vergezeld van een anonieme voice-over die hetzelfde spel van vraag en antwoord speelt als op dat moment in het boek. In Bloom wordt deze belangrijke passage zo goed als overgeslagen. In de film Ulysses wordt de toenadering en de groeiende vriendschap tussen Stephen en zijn nieuwe vaderfiguur wel voelbaar. Het derde en laatste deel van Ulysses beslaat ongeveer een kwart van de film: de beroemde/beruchte en onverbloemde monoloog van Molly Bloom, verbeeld door middel van een vrije, associatieve collage van beelden, te vergelijken met de door de tijd heen en weer springende montage in Hiroshima Mon Amour (1959) van Alain Resnais, maar dan sneller gemonteerd. Tekst en beeld gaan een perfecte symbiose aan. Door de vlotte dictie van actrice Barbara Jefford en de montage van editor Reginald Mills is de slotmonoloog het hoogtepunt van Ulysses geworden. De strak gekaderde zwart-witbeelden in Cinemascopeformaat maken de hele film tot een cinematografische belevenis. Daarbij steekt Bloom uit 2003 af als een flets, ouderwets gekostumeerd televisiespel. De eerdere verfilming geeft ook meer ruimte aan het muzikale karakter van het boek. Ik vraag me af waarom na de Ulysses-verfilming uit 1967 Bloom überhaupt nog gemaakt moest worden.

Ulysses werd genomineerd voor een Oscar in de categorie 'Best Writing, Screenplay Based on Material from Another Medium'. De dvd-uitgave op het label Fremantle Media (import) is nogal aan de kale kant. Op de hoes wordt overigens foutief vermeld dat de beeldverhouding 1:85.1 is in plaats van 2:35.1.

[home] - [vido?] - [filmarchief] - [archief] - [email]