Vido's FilmZine

Overlord (Stuart Cooper, 1975) dvd
Het symbool van de tragische soldatendood is de dood van Federico Borrell García, vastgelegd door fotograaf Robert Capa op een heuvel in Andalusië tijdens de Spaanse Burgeroorlog. Het beeld is het motief in Overlord, de herontdekte film uit 1975 van de Amerikaanse regisseur Stuart Cooper. De titel verwijst naar Operatie Overlord, de codenaam voor de geallieerde landing in Normandië in 1944. Cooper laat zien hoe een jonge man zich voorbereidt op D-day, omringd door oorlogsmachinerie en wetend dat de kans klein is levend terug te keren. Na de zwarte openingsbeelden, de verre oorlogsgeluiden en het eerste archiefmateriaal van door beschoten Duinkerken marcherende Duitse soldaten, is een van de eerste nieuwe beelden de val van een neergeschoten soldaat, in slowmotion gedraaid en expres onscherp gefotografeerd. Het is het voorgevoel van de Britse soldaat Tom (Brian Stirner) over zijn eigen lotsbestemming en een beeld dat terugkeert in zijn dagdromen en nachtmerries.

Overlord is om meerdere redenen een opmerkelijke film. Fictie gaat naadloos over in archiefmateriaal, verzameld na ruim 3000 uur zoeken in de archieven van het Imperial War Museum. Terwijl Tom per trein reist naar de soldatenbarakken in Londen zien we Duitse vliegtuigen schepen op zee beschieten en zijn we getuige van een bombardement op verduisterd Londen. Een tegenactie van geallieerde gevechtsvliegtuigen levert een nachtelijk vuurwerkspektakel op van opflitsende lichten en exploderende luchtbommen. Een prachtig schouwspel totdat het daglicht schijnt over de ruïnes en de lijken in platgebombardeerd Essen en we ons weer bewust worden van de werkelijke gruwel van de oorlog. De archiefbeelden zien er zo goed uit omdat Stuart Cooper de beschikking kreeg over ongeschonden originele negatieven. De in twee weken geschoten nieuwe zwartwitbeelden ogen zo authentiek omdat cameraman John Alcott (o.a. A Clockwork Orange, Barry Lyndon en The Shining) de beschikking had over Duitse lenzen uit de jaren veertig. De acteurs dragen de oorspronkelijke uniformen en attributen uit het oorlogsmuseum en de barakken waarin gefilmd werd zijn dezelfde als gebruikt in de Tweede Wereldoorlog. Het lot van Tom wordt begeleid door een langzame melancholische compositie voor strijkers geschreven door Paul Glass die in de jaren zestig in Hollywood heeft gewerkt voor o.a. Otto Preminger. De muziek versterkt het trieste gevoel dat de surrealistische droomfragmenten oproepen, wanneer Tom fantaseert over het vervolg op zijn ontmoeting met een naamloos meisje (Julie Neesam) waarmee hij voor zijn vertrek naar Normandië heeft gedanst, en tijdens de gefantaseerde kus op een leeg op zee drijvend landingsvaartuig en het tedere moment tussen het meisje en Tom in een verlaten barak als Tom zich laat ontkleden alsof hij wordt geprepareerd voor een begrafenis. Dit soort poëtische intermezzo's, aangevuld met Toms voice-over (pas laat in de film wanneer hij een laatste brief aan zijn ouders schrijft), zie je zelden in oorlogsfilms waarin toch meestal de actie de boventoon voert. De enige vergelijkbare recente film die regisseur Richard Cooper in het commentaar op de dvd zelf noemt is The Thin Red Line van Terrence Malick uit 1988.

Het in Engeland opgenomen Overlord kwam in Amerika uit in het laatste jaar van de Vietnamoorlog. Geen geschikt moment en daarom lukte het niet de film gedistribueerd te krijgen. Richard Cooper won in 1975 wel een Zilveren Beer (speciale juryprijs) op het filmfestival van Berlijn. Pas vorig jaar kreeg Overlord een eerste echte Amerikaanse release en onlangs bracht Criterion een rijk gevulde dvd-versie uit (Regio 1). Een bijzondere herontdekking