Vido's FilmZine

Horrors Of Malformed Men (Teruo Ishii, 1969) dvd
Kenmerkend voor veel Japanse films is de mixage van zeer uiteenlopende genres en de neiging een onnodig ingewikkeld plot langdurig verbaal te willen uitleggen (exposition noemen ze dat in het Engelse taalgebied). Die genremix maakt de Japanse cinema uniek en vaak zo aantrekkelijk en verrassend. Exposition kan daarentegen bijzonder ergerlijk en tijdrovend uitpakken, zeker als je na het aanhoren van de verklarende teksten nog steeds niet veel wijzer bent geworden. Beide kenmerken zijn sterk aanwezig in Horrors Of Malformed Men (a.k.a. Edogawa Ranpo Taizen: Kyofu Kikei Ningen) uit 1969, gebaseerd op verschillende verhalen van auteur Edogawa Rampo, de Japanse Edgar Allen Poe. De film van regisseur Teruo Ishii is nauwelijks te zien geweest, want het Japanse publiek wist zich indertijd geen raad met wat het voorgeschoteld kreeg en bleef weg. Daarnaast, en bovenal, kwamen uit politiek correcte hoek protesten tegen het beledigende karakter van titel en film voor de lichamelijk gehandicapte medemens. De verwarring van het Japanse publiek kan ik me voorstellen. Horrors Of Malformed Men is namelijk een vreemde combinatie van een detectiveverhaal, een psychedelische trip, een exploitatiefilm (denk zowel aan Freaks als aan sexploitationfilms met vrouwen achter tralies), The Island Of Dr. Moreau van H.G. Wells, Das Cabinet des Dr. Caligari (zij het zonder Cesare), Alejandro Jodorowsky, slapstick, horror en butoh theater. De laatste explosieve surrealistische seconden van de film laten de kijker definitief perplex achter.

Horrors Of Malformed Men begint redelijk overzichtelijk in het Japan van 1925. Hirosuko Hitomi (Teruo Yoshida) zit opgesloten in een gesticht. In de openingsscène bevindt hij zich vreemd genoeg niet in zijn eigen cel, maar op de overbevolkte vrouwenafdeling. Hij wordt omringd door halfnaakte vrouwen waarvan er eentje hem bedreigt met een mes. Het blijkt een ongevaarlijk plastic mes. De bewakers brengen Hirosuko terug in zijn eigen cel. Als de man werkelijk gek is, kan het hele verdere verhaal gezien worden als zijn onbetrouwbare waanbeeld. Hirosuko zegt zelf in zijn voice-over helemaal niet gek te zijn. Hij lijdt slechts aan geheugenverlies en wil op zoek naar zijn herkomst. De enige aanknopingspunten zijn een tekening die hij heeft gemaakt van een kuststreek en een slaapliedje dat door een vrouw buiten de muren van de inrichting wordt gezongen. De man herkent het liedje uit zijn jeugd. Hirosuko weet een in zijn cel binnengedrongen, kale medegevangene van zich af te slaan en ontsnapt. De zangeres van het liedje is een meisje van het circus dat in de stad is neergestreken. Hij spreekt met haar af bij het circus en hoort van haar wat de locatie is van het landschap op Hirosuko's tekening. Voordat ze meer kan vertellen maakt een mes een einde aan haar leven. Hirosuko wordt als verdachte gezien. Vermomd met een ooglap vlucht hij per stoomtrein naar het noorden van Japan, op zoek naar zijn roots. Vlak bij zijn bestemming leest hij in de krant over het recente overlijden van een zekere Genzaburo, het hoofd van de familie Komoda, wiens mysterieuze vader een eiland bezit. Genzaburo lijkt griezelig veel op Hirosuko. Hirosuko verruilt van identiteit en doet voorkomen alsof Genzaburo is wedergekeerd uit de dood. Met enige moeite doet hij zich voor als echtgenoot en als baas van de huishouding. Hij moet niet alleen doen alsof hij linkshandig en leesbrildragend is, maar ook een buitenechtelijke relatie onderhouden met een van de drie diensters. Twee mismaakte mannen, afkomstig van het eiland aan de horizon, bedreigen meerdere malen de bewoners van het huis. Als de echtgenote in haar bed wordt vergiftigd, vindt Hirosuko het de hoogste tijd de boot te pakken en af te reizen naar het beruchte eiland.

Aangekomen op het eiland verandert het detectiveverhaal in weerbarstige psychedelica, aangedreven door de kronkelend dansende Jogoro, heerser op het eiland, wetenschapper en goeroe ineen. Deze kwade genius wordt gespeeld door Tatsumi Hijikata, oprichter van het butoh theater. Overmatig expressief beweegt hij rondom de rotsen in de branding, gekleed in een lang wit gewaad en grommend als een tijger, zijn lange zwarte haren hangend over zijn geschilderde gezicht. De bewegingen zijn net zo grotesk als de acteerstijl, een groot contrast met het ernstige, ingehouden spel van hoofdrolspeler Teruo Yoshida. Jogoro wordt omringd door een ballet van nauwelijks geklede, soms volledig beschilderde figuranten die lijken te zijn geleend uit een excessieve Japanse versie van de musical Hair. Ze zijn de mismaakte resultaten van Jogoro's experimenten en klaar om de wereld te veroveren. De buitenissige taferelen die we aantreffen op het eiland vormen het hoogtepunt van de film, aangezien het verhaal enige tijd opzij wordt geschoven ten faveure van kleurig uitgedost, abstract theaterspektakel. Hirosuko ontdekt op het eiland meer dan hem lief is en er lijkt geen weg meer voor hem terug. Regisseur Teruo Ishii neemt echter teveel hooi op zijn vork. Hij probeert meerdere verhalen uit het oeuvre van Rampo te combineren en heeft zoveel tekst en uitleg nodig om alle eindjes aan elkaar te knopen dat het verhaal in het laatste half uur volkomen stil komt te staan, ondanks de inzet van meerdere flashbacks. De plot steekt zo complex in elkaar dat je de stopknop op de afstandsbedienden plus pen en papier regelmatig nodig hebt voor het enigszins helder krijgen van alle los aanvoelende eindjes.

Eenmaal verhelderd blijkt het verhaal vele gaten en teveel toevalligheden te bevatten. De ontknoping neemt in de tweede helft van de film zoveel ruimte in beslag dat het niet zomaar terzijde is te schuiven als een onbeduidend hobbeltje in de vertelling. Het zal allemaal wel, was mijn enige conclusie na afloop, en zo vergat ik bijna op te letten bij de krankzinnige ontknoping in de laatste seconden. De onhandige vertelwijze doet de ruimschoots aanwezige imposante sequenties teniet. Horrors Of Malformed Men is zeker een bijzondere beleving, en volgens de overlevering het hoogtepunt in Teruo Ishii's carrière, maar binnen de context van de wereldcinema bij lange na niet het meesterwerk dat sommige critici er van willen maken.

Horrors Of Malformed Men is onlangs door Synapse Films op dvd uitgebracht (Regio 0), inclusief interviews met regisseurs Shinya Tsukamoto en Minoru Kawasaki, een verslag van Teruo Ishii's bezoek aan een Italiaans festival in 2003 en een helaas niet zo heel boeiend audiocommentaar van filmcriticus Mark Schilling.