home

vido?

filmarchief

archief

email

Vido's FilmZine

(archief)

week 29

dinsdag 17 juli 2007

Le Silence De La Mer (Jean-Pierre Melville, 1949) dvd
Zonder voorkennis heb je een zware dobber aan Le Silence De La Mer, de debuutfilm van de grote Franse regisseur Jean-Pierre Melville, met name in de eerste helft. Tijdens zijn tijd in het Franse verzet kwam Melville in aanraking met de gelijknamige beroemde verzetsroman van Vercors, geschreven in 1941 en illegaal in Frankrijk uitgebracht in 1942. Melville kocht de rechten en wilde de roman vertalen naar het witte doek. Hij had echter geen enkele training of andere ervaring op het gebied van film. Zowel de vakbond als auteur Vercors zagen het daarom niet zitten dat het juist Melville moest zijn die zich op de verfilming zou storten. De aanstaande regisseur wist de schrijver echter te overtuigen de gok te wagen en beloofde het resultaat eerst aan gerenommeerde verzetsstrijders te laten zien ter goedkeuring. Hij mocht uiteindelijk zelfs in het huis van Vercors filmen, de plek waar het boek was geschreven. Le Silence De La Mer maakt op het eerste gezicht niet de indruk een verzetsfilm te zijn. Als tijdens de bezetting in een klein Frans dorpje de Duitse officier Werner von Ebrennac (Howard Vernon) zijn intrek neemt in een van de kamers van de woning van de oude oom (Jean-Marie Robain) en zijn nichtje (de in maart dit jaar overleden Nicole Stéphane), besluiten de bewoners de indringer totaal te negeren. Ze spreken niet met hem en doen net alsof hij niet in hun woonkamer rondloopt. Meer verzet komt er niet aan te pas.

Le Silence De La Mer is taaie kost vanwege de gekozen vorm. Melville geeft de film de vorm van een roman. In de openingsscène slaat een verzetsman de pagina's van de roman open waarna de voice-over van de oude oom het verhaal vertelt. De film eindigt letterlijk met het omslaan van de laatste pagina. Die voice-over is tamelijk fataal aangezien elke beweging die we zien door de gedragen stem wordt omschreven (Melville's tweede film Les Enfants Terribles heeft eenzelfde vorm en wordt verpest door de bekakte dichterstem van Jean Cocteau). De stem beschrijft de kleding van de personages (alsof we dat zelf niet kunnen zien!) en zegt zelfs hij zei voordat een personage zijn mond open doet. Het lijkt alsof de acteurs pas in beweging komen als de voice-over deze beweging benoemt. Voeg daaraan toe de passieve houding van de oude man en de vrouw, die respectievelijk zwijgzaam lezen en breiwerk verrichten, de beperkte locatie van de woonkamer, de constant tikkende klok en de opeenvolgende monologen van de Duitse officier en je hebt een behoorlijk saaie, statisch vertelde literaire film waarbij de cinematografie tweede viool lijkt te spelen. Toch zijn in de eerste helft van de in totaal 84 minuten tijdens de vervelend aanvoelende scènes al enkele momenten die aantonen dat Melville, geholpen door cameraman Henri Decaë, wel degelijk een zeer filmische kijk heeft. Bij zijn aankomst wordt het gezicht van de officier in de deur extra belicht waardoor het lijkt alsof Nosferatu is gearriveerd. In sommige shots isoleert Melville een personage door de achtergrond helemaal zwart te laten en benadrukt hij zo een emotie die anders verborgen zou blijven achter het zwijgen. De camera neemt soms onmogelijke posities in, bijvoorbeeld wanneer de orerende officier gefilmd wordt vanuit de brandende open haard. Het zijn voorbeelden van voor die tijd moderne manieren van filmen. De regisseurs van de latere nouvelle vague waren dan ook grote fan van onafhankelijk opererende Melville.

Slechts een paar jaar na de traumatische Tweede Wereldoorlog durfde Melville twee zaken aan te stippen waar de gemiddelde Fransman nog niet aan toe was: de erkenning dat er ook goede Duitsers waren tijdens de oorlog en het feit dat slechts een minderheid van de Fransen actief was in het verzet. De rest hield er het zwijgen toe en ging zo goed en zo kwaad als het kon verder met het gewone leven. Zo zou je het zwijgen van de oude man en zijn nichtje kunnen interpreteren, maar hun zwijgen zou door een minder sympathieke Duitser niet gepikt worden en tot strafmaatregelen geleid hebben. Zwijgen kan dus ook verzet zijn. De Duitser is een naïeve nazi, een geletterd man met een grote passie voor de Franse cultuur. In zijn naïviteit gaat hij er van uit dat dankzij het Duitse rijk de eenwording van Europa zal zorgen voor het samenkomen van de grote creatieve geesten, uit het heden maar vooral uit het rijke Europese verleden. Elke avond stapt hij even de woonkamer binnen om zijn handen bij de haard te warmen en betogen af te steken over cultuur, Frankrijk en zijn overige passies. Hij kijkt goedkeurend naar de romanciers en filosofen die in de boekenkast van de oude man op een rijtje staan en speelt op een avond onverwachts een stukje Bach op het harmonium. In de tweede helft van de film, als de camera steeds vaker het huis verlaat en meegaat in de flashbacks van de Duitser en met hem meegaat tijdens zijn eerste bezoek aan Parijs, breekt het verhaal open, verdwijnt de anders zo alomtegenwoordige voice-over en is er voor de kijker ruimte mee te voelen met de personages. Aan de ene kant merken de man en de vrouw dat ze de aanwezigheid van de Duitser missen wanneer hij zo lang wegblijft en aan de andere kant zien we hoe de officier tot zijn gruwel moet ontdekken wat de ware, destructieve aard is van het nazisme. Het maakt de laatste ontmoetingen tussen de Duitser en het Franse duo verrassend genoeg een emotionele aangelegenheid zonder dat er sprake is van sentimentaliteit. Het duurt even, maar dan blijkt dat de amateur Melville wel degelijk al vroeg het filmtalent had dat we kennen van zijn latere werk.

Le Silence De La Mer is het 46ste deel van The Masters Of Cinema Series op het Britse kwaliteitslabel Eureka!


[home] - [vido?] - [filmarchief] - [archief] - [email]