Vido's FilmZine

De Franse regisseur Gaspar Noé is een groot stilist. Een filmer voor wie het een uitdaging is een probleem te creëren om dat vervolgens op perfectionistische wijze cinematografisch op te lossen. Hij had maar zes weken de tijd Irréversible te draaien en moest in die periode ook nog het scenario in elkaar draaien. Dankzij medewerking van de grote Franse sterren Vincent Cassel en Monica Bellucci kreeg Noé zonder probleem de financiering voor elkaar, zelfs nadat hij de geldschieters had verteld dat hij een confronterend verhaal over verkrachting en wraak ging maken. Voor Irréversible beschikte hij over een scenario van een paar pagina's en slechts twee uitgangspunten: (1) de film moest achterstevoren verteld worden en (2) de film moest er uitzien alsof er geen montage aan te pas was gekomen. Het vervelende van stilisten is dat voor hen de inhoud soms van secundair belang is. Ook Noé ontkomt niet aan dit euvel. Aan de ene kant is hij niet bijster origineel, want er zijn al flink wat films gemaakt die met bovengenoemde zelfopgelegde beperkingen zijn gefabriceerd. Een ander nadeel van Noé's aanpak is dat als je inhoudelijk niets of weinig te vertellen hebt, je als regisseur de kans loopt veel te licht te denken over zware thema's. De regisseur doet veel te gemakkelijk, en na de vertoning in Paradiso zelfs lacherig over een van de akeligste verkrachtingsscènes in de Westerse cinema.

Irréversible is een overbodige herhalingsoefening. Noé's krachtsinspanning lijkt verdacht veel op een zeer recente film: Memento (Christopher Nolan, 2000), een verhaal over wraak, verteld vanuit het perspectief van een man wiens kortetermijngeheugen is aangetast. De gimmick van die film is dat hij in omgekeerde volgorde wordt verteld, een perfect middel om de geestesgesteldheid van de hoofdpersoon uit te beelden. Irréversible laat hetzelfde trucje zien, ditmaal zelfs beginnend bij de eindtitels die steeds schever het beeld inrollen, alsof ze al kantelend aan het doek proberen te ontsnappen. De regisseur biedt ons in dat opzicht geen nieuwe inzichten. Dat geldt ook voor het bijna perfect uitgevoerde continue shot. Het filmen van minutenlange scènes waarin niet wordt gemonteerd is een huzarenstuk dat door vele regisseurs met plezier wordt bedreven: de openingsscène uit Touch Of Evil (geniaal naar verwezen in The Player), de entree via de zij-ingang van de nachtclub in GoodFellas, de introductiescène in Boogie Nights. Een wat ouder voorbeeld is Rope van Alfred Hitchcock, een moordverhaal dat in zijn geheel suggereert zonder montage te zijn gefilmd. Hitchcockliefhebber Brian DePalma leeft zich uit in de eerste twintig minuten van Snake Eyes. Hij weet heel knap de suggestie van een continue camerabeweging op te roepen dankzij slimme zwenkingen, analoge en vooral heel wat digitale foefjes. Aan het begin van Irréversible citeert Noé de openingsscène van De Palma's Carlito's Way, ook een film die begint waar het verhaal eindigt en een hoofdpersoon laat zien die op een brancard wordt afgevoerd.

Al dat kopiëren is leuk voor filmquizers en mensen die gemakkelijk kwijlen bij het zien van technisch vernuftige cinema. Noé is zo'n bedreven filmmaker dat zijn beelden je regelmatig doen duizelen. Ik moet eerlijk bekennen al bij het aanhoren van de duistere soundtrack en het zien van de grote witte, vervormde letters op het immense doek, bij aanvang van de film, met zweet in mijn handpalmen op het ongemakkelijke stoeltje in Paradiso te zitten. Ik dacht misselijk te worden van het zwiepen van de camera door de hel van de groezelige, halfduistere homoclub Rectum waar Marcus (Vincent Cassel) en zijn vriend Pierre (Albert Dupontel) op zoek zijn naar Lintworm, de bijnaam voor de man die ze verdenken eerder op de avond Marcus' vrouw (Monica Bellucci) verkracht en verminkt te hebben. Net als bij Memento vrees je dat als gevolg van blinde razernij de verkeerde man te grazen wordt genomen. Is de wazige figuur, wiens hoofd verbrijzeld wordt door een brandblusser, eigenlijk wel de ware dader? Het blijkt dat het niet de belangrijkste vraag is die Noé wil stellen. Wat wil hij dan wel met zijn film? We worden met de meest afschuwelijke taferelen opgescheept zonder dat de regisseur duidelijk maakt waarom hij ons wil laten kokhalzen. Het spierballenvertoon van de regisseur kan niet verbloemen dat de film alleen maar laat zien en niet vertelt. Na de voorpremière in Paradiso legde de regisseur uit de film gemaakt te hebben om zijn eigen angsten te verbeelden. Een man die bang is voor verkrachting? Waarom laat hij in zijn film dan een vrouw slachtoffer zijn? Statistieken tonen aan dat de vrouw meer reden tot angst heeft.

Noé (foto) suggereert niets. Hij zet de camera bovenop de actie en laat de gruwelen onverbloemd en soms tergend langzaam aan het oog van de lens voltrekken. Zijn vorige film Seul Contre Tous was ook al zo'n mokerslag, maar de kracht van die film zat in het feit dat de ware gruwelijkheid buiten beeld bleef. Het bloedvergieten door de misantropische slager bleek in diens kop te zitten. Het zich vergrijpen aan zijn minder valide dochter bleek uiteindelijk de grote misdaad en precies voordat hij daarmee aanving verliet de camera het huis en zweefde de kijker naar buiten, de stad in, ver van de ellende. Irréverible begint waar Seul Contre Tous eindigde. De camera zweeft terug het huis in. We zien de slager vermoeid en nauwelijks gekleed op zijn bed zitten, mompelend over de alles vernietigende tijd. Buiten klinken sirenes. De camera zoekt het geluid op. Wat volgt is een humorloze, provocerende, shockerende opeenvolging van beelden waarin brute moord en verkrachting als vermaak wordt opgediend. De film is een felle, verblindende lamp die op ons wordt gericht. We worden murw gebeukt door flikkerende stroboscooplichten, net zolang tot we fysiek uitgeput zijn en ons enkel kunnen overgeven aan hulpeloos spartelen naast de bioscoopstoeltjes. De film is een aanslag op het lichaam. De geest wordt er geen moment wijzer van.