home
Vido's FilmZine
Experiment: een knipoog naar George Lucas?
Tevergeefs zit ik te wachten tot het echt spannend wordt in Das Experiment, het speelfilmdebuut van regisseur Oliver Hirschbiegel. Een nauwelijks gevuld Kriterion ziet hoe ergens in de buurt van Keulen taxichauffeur Tarek Fahd (Moritz Bleibtreu, bekend als Manni uit Lola Rennt) reageert op een advertentie waarin proefkonijnen worden gevraagd voor een experiment in een gesimuleerde gevangenis. Zijn motief lijkt niet alleen het geld, maar ook het terugkrijgen van zijn baantje als reporter bij een weekblad. Hij koopt een grote bril (het type dat Henry Rollins graag draagt) waarin vernuftig een camera is aangebracht en wordt uitgeloot om twee weken lang gevangene nummer 77 te spelen. Samen met zijn lotgenoten moet hij de orders volgen van de vrijwilligers die de rol van bewaker hebben gekregen. Om zijn verhaal extra smeuïg te maken probeert nummer 77 zijn kersverse bewakers uit te dagen. Dit tot groot ongenoegen van celgenoot Steinhoff, gevangene nummer 38 (gespeeld door Christian Berkel). Onder de bewakers zit niet alleen een irritante Elvis-imitator, maar ook de vliegveldemployee Berus (Justus von Dohnànyi), een eersteklas griezel die met zijn blonde haar en blauwe ogen de stereotype Ariër speelt. Een groot conflict kan niet uitblijven.
Wat eerst lijkt op een spelletje, wordt onder de camera's van de onderzoekers lugubere ernst wanneer de bewakers van geweldloze tucht overgaan tot fysieke vernedering. Ondanks de toenemende kritiek van onderzoekster dr. Jutta Grimm (Andrea Sawatzki) laat projectleider professor dr. Klaus Thon (Edgar Selge) het experiment moedwillig escaleren, net zo lang tot het te laat is en de bewakers de wetenschappers uitschakelen en het heft in eigen hand nemen. Het is een gegeven dat een beklemmende film had kunnen opleveren, eentje van het kaliber Saló (Pasolini, 1975), een film over het beest in de mens, over onze aangeboren fascistoïde neigingen aangewakkerd door extreme situaties. Bij Saló moest ik regelmatig met afgrijzen het hoofd van het scherm af wenden. Experiment laat ik over me heen komen als een amusante thriller. Een van de hoofdoorzaken daarvan is de structuur van het verhaal. De avond voordat nummer 77 zich vrijwillig laat opsluiten, botst hij bij toeval op Dora, een vrouw die net haar vader begraven heeft en op weg is naar zijn buitenhuis in Zandvoort. In flashbacks zien we in de eerste helft van de film dat ze samen in zijn huis de nacht met elkaar hebben doorgebracht. Die flashbacks brengen ons telkens buiten de gevangenis, terwijl de beklemming juist versterkt had kunnen worden als we voor de gehele lengte van de film als kijker samen met de hoofdpersonages opgesloten hadden gezeten. Nu glanst telkens hoop en is er voortdurend de belofte van licht aan de andere kant van de tunnel.
Wat ook niet helpt is de muziekkeuze. De film opent en sluit af met One Step Closer van het vreselijke Linkin Park. De originele filmmuziek van Alexander Van Bubenheim weet de spanning ook niet te vergroten. In de ondertiteling duikt regelmatig het rare woordje neig op wanneer de personages praten over grappig/spannende momenten. Neig? Is dat een Nederlands woord? Te horen aan het gefluister om me heen ben ik niet de enige die het nog niet eerder heeft gehoord. Misschien is het wel Vlaams, een taal waarin fuck you tot hilariteit van de Nederlandse toeschouwers vrijwel zonder uitzondering wordt vertaald met het plastische loop neuken. Het zijn niet alleen dit soort pietluttige details die er voor zorgen dat ik niet bibberend van angst met mijn handen voor mijn ogen in de bios zit. Wanneer nummer 77 en nummer 38 proberen te vluchten uit het complex laat ik me afleiden en zie ik opeens verwijzingen naar een film die een jaar voor het Stanford Prison Experiment werd uitgebracht: THX-1138 (1970), de eerste speelfilm van George Lucas. De overeenkomsten zijn talrijk: kale mannen in witte pakken worden gevangen gehouden in een steriele ondergrondse behuizing, afgesloten van de buitenwereld en bespied door vele camera's. Ze hebben geen burgerrechten en nummers in plaats van namen. Wanneer de vernedering (stokslagen op naakte lichamen) van de bewakers (in THX-1183 robots in agentenuniformen) teveel wordt, proberen de hoofdrolspelers te vluchten naar het oppervlak. In THX-1183 komt de titelpersoon uit op een zandvlakte onder een grote, brandende zon, terwijl in Experiment het kale Zandvoortse strand wordt beloofd. Zoekend op internet vind ik zelfs een foto van de naar de film vernoemde THX-1138-tunnel in Odeo line's Iidabashi Station te Japan waarvan de lampenconstructie precies overeenkomt met de lampen in een van de gangen in het gebouw van Experiment. Terwijl de Duitse film eindigt in een spannend bedoelde achtervolging gecombineerd met rijk vloeiend bloed, vraag ik me steeds meer af of de overeenkomsten die ik zie op toeval berusten of dat Experiment stiekem een hommage is aan meneer Star Wars.