Vido's FilmZine

Atonement (Joe Wright, 2007) bioscoop
Dankzij The Shining ben ik sinds mijn prilste cinemajaren vertrouwd met de glijdende blik van de steadicam. Ik wist natuurlijk als tiener nog lang niet de naam van deze constructie waarmee de camera zo gemakkelijk achter de personages aan, of voor hen uit, door hotelkamers en het doolhof drijft. Ook was ik me niet bewust hoe vers de uitvinding van het apparaat op dat moment was. De steadicam bewijst zijn grootste nut tijdens lange, ononderbroken shots. Ik ben dol op zulke shots. De montage heeft op zulke momenten geen kans het realisme tot illusie te verknippen. Wat je ziet is wat werkelijk gebeurt, zonder manipulatie door postproductie. Althans, zo lijkt het. Wat zich voor de camera afspeelt mist de in de realiteit overmatig aanwezige toevalligheden. Alles is nauwgezet gepland in scène gezet. Tegenwoordig kan CGI vrijwel ongezien voorwerpen toevoegen en foutjes wegpoetsen. Zeker bij een huzarenstuk als het ononderbroken shot kan niets aan het toeval overgelaten worden. Contrasterend met het schijnbare realisme heeft de beweging van de steadicam ook een spookachtig effect. In plaats van een op en neer bewegende tred, zweeft de camera als een spook door de ruimtes, zoals die in het Overlook Hotel of die in het museum in Russian Ark (Alexander Sokurov, 2002). Laatstgenoemde film bevat het ultieme ononderbroken shot van 90 minuten.

Niet iedereen voelt zich prettig bij een film waar anderhalf uur lang geen montage aan te pas komt. Terwijl ik wachtte in de foyer boven bij de zalen van het Filmmuseum hoorde ik vijf jaar geleden een medewerkster met een bevriende bezoeker praten over Russian Ark en ving ik de reden op waarom zij de film voorlopig links liet liggen. Ze was bang dat, ondanks de pracht en praal van de getoonde gangen en paden in de Hermitage te Sint Petersburg, ze overmand zou worden en beangstigd zou raken door het claustrofobische gevoel dat een zo extreem lang ononderbroken shot haar zou geven. Als je de neiging hebt de adem angstvallig in te houden bij een lang aangehouden camerabeweging zijn de overlevingskansen bij het ondergaan van Russian Ark gering. Zelf had ik de aandrang de adem in te houden bij het magnifieke lange shot in Children Of Men, wanneer hoofdpersonage Theo (Clive Jones) in een vluchtelingenkamp in een vuurgevecht belandt terwijl hij probeert een moeder met baby te redden uit een beschoten gebouw. Dankzij de steadicam zweeft de kijker achter Theo aan en moeten we wegduiken voor verdwaalde kogels en onderweg de bloedspatten van de camera vegen. Het onderbroken shot maakt het moment intenser dan het geweest zou zijn als het flitsend was gemonteerd.

Het twee deel van Atonement bevat ook een indrukwekkend langgerekt shot met hulp van de steadicam van operateur Peter Robersten. Zowel de intensiteit van het moment als het spookachtige karakter ervan worden in deze scène versterkt. De camera volgt soldaat Robbie (James McAvoy) die samen met zijn twee maatjes een barre terugtocht heeft gemaakt na een mislukte strijd tegen het Duitse leger. Op het strand van Duinkerken hopen ze versterking te vinden en een rechtstreekse weg terug naar Engeland, maar in plaats daarvan treffen ze er duizenden soldaten, massaal doorgedraaid vanwege verveling en uitputting. We beleven het bizarre schouwspel zonder de ogen te knipperen: beschonken dansende soldaten, mannen die in de masten van een gestrand schip hangen en naar de overkant van Het Kanaal schreeuwen dat ze eraan komen, paarden die uit hun lijden worden verlost middels een genadeschot, een soldaat die met ontbloot bovenlijf ligt te zonnen zonder zon, voorbij rennende soldaten met hun lijven onder de olie en klaar voor een duik in de veel te koude golven, een soldatenkoor dat de zee toezingt met bijbelse liederen, een draaimolen die in de verte op een geblakerde kermis draait terwijl aan de horizon zwarte rook naar boven drijft en ontploffingen naderen, laveloze soldaten aan de reling nabij de dichtstbijzijnde bar. De radeloze soldaten lijken gesneuvelden, met tegenzin en grote angst wachtend op de boot die hen naar de hemel of de hel zal varen. Tijdens de wandeling door de waanzin zijn we Robbie even kwijt, misschien wel omdat we door zijn ogen kijken. Wat we samen met hem zien is zo overtrokken krankzinnig dat het wel een waanbeeld moet zijn (en Robbie is al dagenlang gewond en doodvermoeid van de lange wandeltocht, dus het kan best zijn dat hij maalt), maar de camera knippert niet met de ogen, dus wat we zien is zoals het is. Pas als Robbie via het café achter het filmdoek van een bioscoop is belandt, bij de slotscène uit de Franse klassieker Quai Des Brumes (1938) van Marcel Carné (Michèle Morgan en Jean Gabin nemen voor het laatst afscheid), heeft montage grip terug op Atonement en kunnen we weer rustig ademhalen.