Vido's FilmZine

Vroeger, in het videotijdperk, had ik altijd een videoband scherp staan. Mijn ouders kochten hun eerste videorecorder in 1984 en vanaf dat moment hield ik muziekprogramma's in de gaten en was ik alert tijdens uitzendingen waarbij ik verzekerd was van een optreden of clip van een favoriete band of van een band waarvan ik dacht dat ik die leuk vond. De VPRO zond het Britse The Tube uit wat ik meestal integraal opnam. Daarnaast had je Hollands talent in VPRO's Jonge Helden en optredens tijdens Onrust. De VARA deed elk jaar weer een nieuwe poging tot muziekprogramma met onder meer presentatrice Hanneke Kappen en later JD Kroeske. Zelfs de NCRV probeerde een seizoen lang de hipste van de klas te zijn met een langs middelbare scholen trekkend programma waarin onder meer Arno, Secret Sounds en Prima Volta te zien waren. Toen de kabel zijn intrede deed in ons provinciedorp wachtte ik lange nachten lang op een geïnspireerde ingeving bij de programmeurs van Music Box en MTV. Super Channel zond een paar seizoenen half uurtjes uit van SNUB TV, een BBC-programma dat aandacht gaf aan de bandjes die me een week eerder nieuwsgierig maakten in de Melody Maker. Tot en met MTV's 120 Minutes maakte de videorecorder overuren en toen was het over met de pret. MTV was niet langer een optie en Nederland moet het nog steeds doen zonder een fatsoenlijk popprogramma op televisie. Terugkijkend naar de 27 videobanden vol muziek valt op dat het oeuvre van Anton Corbijn (1955) als een rode draad door de opnamesessies heenloopt, niet zozeer omdat ik clipregisseurs volgde, maar omdat Corbijn video's maakte van acts die ik indertijd leuk vond zoals Art Of Noise, David Sylvian, Echo & The Bunnymen, Depeche Mode, Front 242 en Joy Division. Clips van Corbijn zijn voor mij dus zeker een geval van nostalgie en de aanschaf van de compilatie verplichte kost, ondanks de twee clips van Herbert Grönemeyer.

Maar wat maakt een Corbij een Corbijn? Laat ik tien keer typische Corbijn-elementen eens op een rijtje zetten aan de hand van veertien thema's en kenmerken:

1. Waarheen? Waarvoor?
Protagonisten in een Corbijn-clip zijn altijd op pad, meestal individueel, een enkele maal als collectief. Niet alleen voor de kijker, maar meestal ook voor de hoofdpersoon is vaak niet duidelijk wat het doel van de reis is. Wat zoeken de leden van Echo and the Bunnymen in de zeven havensteden van Seven Seas? Wat cirkelen die Trabantjes schijnbaar doelloos door Berlijn in U2's One? Waarheen leidt de reis van Metallica's James Hetfield op de achterbank in Mama Said? En met welk doel wandelt de zielige ijsbeer over duin en strand in Herbert Grönemeyer's Mensch? De hoofdfiguur is niet alleen op pad in een clip van Corbijn, maar meestal ook ergens voor op de vlucht. In zijn allereerste clip (Hockey van de Duitse groep Palais Schaumburg met Holger Hiller) wordt de zanger achtervolgd door een dame waarmee hij zojuist in een zwart-witte studio een abstract potje hockey heeft gespeeld. Zangeres Claudia van Propaganda is op de vlucht voor de Dr. Mabuse, de titelfiguur uit het liedje, in Headhunter van Front 242 holt een man over de straten van Brussel met een levensgroot ei in zijn armen en in Barrel Of A Gun loopt de camera als een geladen geweer achter David Gahan van Depeche Mode aan.

2. Verkleedpartijtjes
Er gaat bijna geen clip van Corbijn voorbij zonder dat de muzikanten en/of de figuranten zich in een gek pak steken. Als het geen pak is dan wordt op zijn minst een opvallend hoedje of rare bril opgezet. Die ijsbeer in Mensch is geen echte ijsbeer, David Gahan heeft aan een getekend snorretje voldoende om in Behind The Wheel te lijken op een Italiaanse playboy, Joni Mitchell doet samen met Peter Gabriel net alsof ze een Mexicaan is en alle leden van U2 poseren in One als drag queens, of ze nu willen of niet.

3. Exotica
De locaties in de clips van Anton Corbijn zijn exotisch, in ieder geval meer exotisch dan zijn geboorteplaats Strijen. Amsterdam komt in Seven Seas even in beeld als uitvergrote ansichtkaart en Corbijns huidige woonplaats Londen wordt door de location scout volledig overgeslagen. Soms is de plaats werkelijk bestaand en het liefst lekker warm zoals Spanje en Brazilië. In sommige gevallen bestaat de locatie uit een bordkartonnen (droom)landschap. In Liar van Henry Rollins staat het exotische bordkartonnen landschap middenin de al even exotische echte woestijn.

4. Beestenboel
Dieren. Corbijn heeft iets met dieren. Er gaat vrijwel geen clip voorbij zonder dat hij bewust (en een enkele maal onbewust) een beest in beeld brengt, zij het levend, opgezet of als uitgeknipte afbeelding. Een adelaar, vissen, meeuwen, kraaien, vlinders, ijsberen, paarden, ezels, pinguïns, kippen, duiven en circushonden, ze komen allemaal een of meerdere keren voorbij.

5. Stille lippen
Er wordt vrijwel niet of slechts incidenteel geplaybackt door de uitvoerende artiesten.

6. Fotostop
De bandleden en/of figuranten poseren altijd wel even in een clip van Corbijn, alsof er ieder moment een foto van ze genomen kan worden, wat vaak ook het geval is - sla de prijzige fotoboeken of hoesontwerpen van Anton Corbijn er maar op na. Zowel in de clip bij Enjoy The Silence als Walking In My Shoes staat Depeche Mode stil in een duistere studio, lopend uit de schaduw of wachtend in een hoekje. Als er niet live geposeerd wordt komt er wel een foto met een of meerdere bandleden voorbij. Het bekendste voorbeeld van een foto als object in een clip zijn de portretten van Ian Curtis, gedragen door kindermonniken in Atmosphere van Joy Division.

7. Grof
Corbijn fotografeert en filmt graag met een grove korrel, zowel in kleur, zwart-wit als in een combinatie daarvan. Door de grove korrel komt het celluloid tot leven, alsof zelfs het stilstaande beeld gevormd wordt door krioelende insecten.

8. Focus
Vaak staat een hoofdpersonage op de voorgrond out of focus, terwijl de achtergrond wel scherp is. Ook in zijn foto's is deze methode zo typisch Corbijn dat het bijna een cliché wordt.

9. Religie
Waar ik eerst niet bij stil stond, maar na het zien van de documentaire op de dvd extra op ben gaan letten zijn de religieuze verwijzingen in het werk van Anton Corbijn. Als zoon van een dominee kan de regisseur het niet laten elk bijbels symbool dat hem voor de voeten komt op te nemen in de clip. Als het niet Jezus zelf is, met zijn armen gespreid boven Rio in The Game van Echo and the Bunnymen, dan is het wel een oude, zieke man met kerstmuts op zijn hoofd die in Heart Shaped Box van Nirvana vrijwillig op het kruis klimt.

10. Plotloos
Corbijn vertelt wel verhalen, maar hij schuwt de plotgerichte anekdote.

11. Verwijzingen en citaten
Corbijn is een filmliefhebber. Hij noemt Tati (humor) en Tarkovsky (schone ernst) als favorieten. In zijn clips verwijst hij speels en meestal subtiel naar klassieke cinema, cultcinema of collegaclipmakers. Gek genoeg voeren niet de twee bovengenoemde T's de boventoon, maar de Italiaanse regisseurs Fellini en Antonioni. Van de eerste leent hij regelmatig excentrieke figuranten en net als bij Antonioni dwalen personages door het landschap zonder dat ze weten waar hun reis naar toe leidt.

12. Projectie
Lichtobjecten en/of filmpjes worden achter of op personages en/of objecten geprojecteerd.

13. Zwart-wit
Corbijn is liefhebber van zwart-wit en gebruikt het zelfs in clips die merendeels in kleur zijn geschoten zoals Enjoy The Silence. Als het niet puur zwart-wit is dan is het wel zwart-wit met een tint (meestal bruin zoals bij One van U2 en Liar van Henry Rollins).

14. Uit de hand
Een twijfelgeval. Corbijn zet de camera vaak op een statief, maar het lijkt er vooral in later werk op dat hij de voorkeur geeft aan het filmen uit de hand. Het maakt de desbetreffende clips er stukken dynamischer op.

Minder voorkomend, maar leuk om te vermelden zijn de cameo's bij Corbijn. Als een volleerde Hitchcock duikt hij zelf op in Quiet Eyes van Golden Earring (als fotograaf) en It's No Good van Depeche Mode (als louche nachtclubeigenaar). Quiet Eyes barst van de korte gastbijdragen van bekende Nederlanders. Als je goed kijkt zie je heel even Fad Gadget in kostuum in Dr. Mabuse. De Brabantse geluidsman Theo van Rock zit met koptelefoon op voor het drumstel in Liar van Rollins. In One van U2 speelt de vader van Bono een belangrijke gastrol en actrice Samantha Morton is zeemeermin in U2's Electrical Storm.

Met de veertien hierboven vermelde aandachtspunten als puntensysteem en de clipcompilatie in handen ga ik op zoek naar de ultieme Corbijn. Misschien blijkt de ultieme Corbijn niet op de compilatie te staan en is de prijswinnaar Bring On The Dancing Horses van Echo & The Bunnymen. Of zou het dan toch een clip zijn voor Bryan Adams, Danzig, Naomi Campbell of Roxette?

3 punten
De videoclip met de minste elementen die typisch Corbijn zijn is Re-Offender van Travis. Slechts drie punten scoort deze Schotse band. Re-Offender is de enige clip die anekdotisch is van opzet. Travis is op tournee langs onbeduidende Britse stadjes, rijdend in een aftandse auto met daarachter een caravan. De band treedt op in een treurig jeugdhonk. Voor aanvang van het concert is de sfeer onder de bandleden te snijden. Er zijn duidelijk spanningen, maar daar is op het podium niets van te merken. Op het podium zingen ze over liefde, alsof er niets aan de hand is. Het kleine beetje publiek staart voornamelijk ongeïnteresseerd in halflege bierglazen. Na het matte optreden vallen er backstage klappen. De gitarist en de zanger gaan in gevecht en weigeren daarna met elkaar in hetzelfde vervoermiddel verder te touren. De zanger reist in zijn eigen caravan achter de rest van de band aan. Hij staat met een blauw oog te zingen tijdens het volgende optreden in The Clyde Bar waar mensen tijdens het concert gewoon blijven doorbiljarten. Na de volgende ruzie reist de gitarist verder met zijn eigen caravan. Het derde optreden wordt enthousiast ontvangen, maar in de kleedkamer ontstaat na afloop toch een massale vechtpartij onder de bandleden. De boel wordt flink gesloopt en vanaf dat moment reist ieder bandlid in zijn eigen autootje met caravan in een zielige optocht door het Schotse landschap. Het slotbeeld voelt aan als de clou van het verhaal.

5 punten
De allereerste clip van Corbijn heeft ook nog geen grove korrel, geen onscherpe beelden of religieuze verwijzingen. Het filmpje bij de single Hockey van Palais Schaumburg is niet zwart-wit maar voelt wel zo aan dankzij het zwart-witte decor. Het vreemde hockeyspelletje dat de zanger met een dame speelt, loopt uit op diverse achtervolgingen over Duitse straatstenen. Er is geen dier te bekennen, maar wel animaties met hockeyballen en hockeysticks. Een foto van Palais Schaumburg hangt op de achtergrond. Goed voor slechts 5 punten.

7 punten
Nick Cave and The Bad Seeds (Straight To You), Henry Rollins (Liar) en Echo and the Bunnymen (Seven Seas) komen uit op een 7. De vrij saaie clip van Cave dankt deze positie mede dankzij een duif en geprojecteerde engel, Rollins dankzij verkleedpartijen (non, agent en superman) en zijn onscherpe gezicht tijdens de refreinen (de tatoeage van een spin op zijn schouder heb ik toch maar niet meegeteld als dier) en Echo and the Bunnymen vanwege de bandleden verkleed als dier (een pinguïn en een vis) en de verwijzingen naar Humphrey Bogart in Casablanca en de videoclip bij Boys van David Bowie. Ook Nirvana komt met de MTV Award-winnaar Heart Shaped Box niet verder dan een 7, ondanks de religieuze verwijzingen (de oude man aan het kruis), het droomlandschap, de verkleedpartijen van de figuranten, de kraaien op het kruis en de close-ups out of focus. Een van de sterke momenten in de clip is de witte monniksmuts die in een poel valt en daar de zwarte inkt opzuigt totdat de muts helemaal zwart wordt.

8 punten
8 punten zijn er voor One van U2 (met de leden van de band verkleed als drag queen), Mensch van Herbert Grönemeyer (een ijsbeer loopt weg van studio op zoek naar frisse strandwind) en My Secret Place van Joni Mitchell en Peter Gabriel (waarschijnlijk de meest lelijke clip uit het oeuvre van Corbijn met de twee oude vocalisten in poncho's in wel heel erg grof zwart-wit banjerend over een witte lijn, wandelend van een vierkante zwarte tent naar een echte tent op het strand - hoe interessant).

9 en 10 punten
Een gemiddelde score van 9 punten is er voor Red Guitar van David Sylvian (met een poserende Sylvian, achtergrondprojecties, een gastrol voor de oude fotograaf Angus McBean en een landschap als in schilderijen van Dali en films van Tarkovksy - het paard lijkt rechtstreeks uit diens debuut Ivan's Childhood gestapt), Atmosphere van Joy Division, Enjoy The Silence van Depeche Mode (Gahan als koning op zoek naar een verstild landschap), In The Sun van Joseph Arthur (de zanger als lezende engel, wandelend door New York) en Hero Of The Day en Mama Said van Metallica. Op nummer 10 Quiet Eyes van Golden Earring waarin Sjef van Oekel wandelt door een zwart-witte droom die zich afspeelt in een nachtclub vol bekende Nederlanders. Naast een optredende Golden Earring onder meer bijdragen van Apollonia van Ravenstein, Loes Luca (danseres), Bart Chabot (de man met het ijsje) en Jules Deelder (portier in uniform). Het oogt als een tafereel uit een film van Fellini, inclusief blinde man met het beeldje van een hond. Op gelijke hoogte zijn The Game van Echo and the Bunnymen (opgenomen in Brazilië), All These Things van The Killers (met citaten uit Sunset Boulevard en Faster, Pussycat! Kill! Kill!, een zielig ezeltje, bandleden in cowboytenue, een lichtbak gedragen als een kruis en de vlucht voor dames met dodelijk boemerangs) en Goddess On A Hiway van Mercury Rev.

11 punten
De 11 punten worden gescoord door een van de wat oudere clips: Front 242 met Headhunter (aangevuld met promofilmpjes voor het album Front By Front). Headhunter is eigenlijk meer Egghunter. In grofkorrelig Brussel achtervolgt een vrouw met een uitvergroot eierschaal als hoofddeksel (Calimero!) een angstig kijkende jongeman die holt met een nog groter ei in zijn armen. De rennende man vindt geen einddoel, maar zijn ei lijkt beschermd. Tussendoor poseren de drie paramilitair geklede bandleden tussen moderne architectuur. Aan het slot zoemt de lens uit zoals Hitchcock dat deed in Vertigo. Ook elf punten voor Walking In My Shoes van Depeche Mode (bevolkt door mismaakte figuranten en een kasteel op getekende rotsen dat me doet denken aan de jeugdserie De Vloek Van Woeste Wolf) en Bleibt Alles Anders van Herbert Grönemeyer (de zanger op de vlucht voor zichzelf probeert na fiets, auto en bus veiligheid te vinden in een hutje op een weiland - hij is nog niet binnen en het hutje ontploft als de villa aan het slot van Zabriskie Point van Antonioni). Ook het verhaal over de zeemeermin in Electrical Storm van U2 krijgt 11 punten, onder meer dankzij het voorbij rennende hert en de verwijzingen naar Notorious (vuurwerk aan zee) en I Walked With A Zombie (man loopt met vrouw in zijn armen de zee in).

12 punten
12 punten voor Dr. Mabuse, een vroege clip voor de Duitse band Propaganda. Bijna alle elementen zijn aanwezig: een zangeres op zoek en op de vlucht, een kasteel in Folkstone als exotische locatie, dieren (in het echt en als silhouet), een hand als leidend lichtobject. De zangeres is op zoek naar Fritz Lang Mabuse, de achter vermommingen verscholen kwade genius die in de videoclip weinig meer is dan een bebaarde Dracula. Als ze hem eenmaal heeft gevonden probeert ze weer zo snel mogelijk van hem weg te rennen, achtervolgd door een reusachtige, witte, op de muur geprojecteerde hand. Er zijn wel meer projecties zoals de zingende gezichten op een zwarte monnikspij en zingende gezichten geprojecteerd op zwijgende hoofden. De zangeres weet Mabuse te ontvluchten door, net als Jean Marais in Jean Cocteau's Orphée, door een spiegel te stappen alsof het oppervlak van water is.

12 en 13 punten
Voordat ik de proef op de som nam dacht ik dat Depeche Mode als winnaar uit de bus zou rollen, niet wetend dat er een Corbijnclip bestond bij It's No Good. Als louche eigenaar van een café kondigt Corbijn Depeche Mode aan. Hij spreekt de bandnaam verkeert uit en laat de microfoon uit zijn handen kletteren. Depeche Mode is op schnabbeltour door nachtelijk New York. Ze zijn gekleed in overdreven glitterpakken en hebben twee donkere danseressen meegenomen ter decoratie. In de bar wordt het publiek pas wakker tijdens een ruzie. Alle aanwezigen slaan elkaar aan de toog bewusteloos met hulp van uit elkaar spattende flessen. De band rijdt verder voor een tweede optreden in de loge van een hotel waar het vel van een ijsbeer dient als tapijt. Tijdens het optreden voor de spreekwoordelijke twee man en een ijsbeerkop wordt hun gage gejat door een toevallige passant (met een kruisje aan zijn ketting). Zonder geld verlaat de band het hotel. De zangeressen hebben er genoeg van en gaan er met hun auto vandoor. De drie bandleden moeten lopend naar huis. Het filmpje bevat wel de typische Corbijn-humor, maar komt niet verder dan 5 punten. Het meest à la Corbijn wordt Depeche Mode in beeld gebracht in Barrel Of A Gun (12 punten) en Behind The Wheel (13 punten).

In beide clips heeft zanger David Gahan de hoofdrol. In Behind The Wheel raakt hij zijn auto kwijt in een kaal Italiaans landschap. Gelukkig pikt een dame op ouderwetse brommer hem op en samen reizen ze richting het onbestemde. Een vogel vliegt even met hen op en ze passeren een dominee die zijn lippen met de tong bevochtigt. Als de twee hoofdpersonen in L'Aventurra van Antonioni raken ze verdwaald in het landschap en zoeken ze hun toevluchtsoord in een naamloos dorpje. Na een moment voor een groot Rad van Avontuur tekent de zanger een snor boven zijn lippen en vraagt hij de dame ten dans. Minder luchtig is zijn wandeltocht in Barrel Of A Gun. Na een onrustige droom neemt hij een verfrissend bad waar hij een gekke bril op zijn neus heeft en bellen blaast. Hij heeft zo'n trek dat hij een vlieg van een vliegenvanger aftrekt en 'm in zijn mond stopt. Buiten wordt hij door de camera achtervolgd door exotische kale straatjes en bekeken als een konijn door de loop van het geweer van een jager. Samen met zijn twee bandleden poseert de zanger voor smeulende wierrook.'s Avonds geven de lampjes in de grote witte jas van de zanger licht. De zanger als lichtobject.

De winnaar met 14 punten
In Opus 40 van Mercury Rev heeft Anton Corbijn een geluidsstudio te Brooklyn omgebouwd tot het maanoppervlakte, beschenen door kamerlampen en in zwart-wit gefilmd met grove korrel. Zanger Jonathan Donahue staat recht tegenover een dame in een verlicht wolkenlandschap. De vrouw bevriest regelmatig. Net als in The Matrix draait de camera om haar bevroren pose heen. De twee zouden elkaar aan kunnen raken, maar blijkbaar moet Donahue eerst een reis maken om de vrouw te bereiken. Hij heeft zijn reiskleding al aan. Van onder zijn ruimtehelm spitsen zich vergrote oren. Zijn vingers zijn lang en puntig als die van Nosferatu. Zijn bandleden hebben zich ook verkleed. De een draagt een vreemde puntmuts en de ander is gekleed in priesterkostuum. Een van de muzikanten torst het beeldje van een hert de studio in. Als de zanger de vrouw heeft bereikt geeft hij haar water alsof ze een plant is. Zij op haar beurt brandt twee sterretjes. De vlammetjes weerspiegelen in de ogen van de zanger. Een prachtige afsluiter van een clip waarin vervreemding en melancholie samensmelten en die letterlijk schittert in al z'n eenvoud. De meest typische Corbijnvideo is ook meteen een van zijn beste video's.