Er stroomt een onhoorbare golf van protest door de koperdraadjes van dit land sinds begin deze week bekend werd dat er plannen bestaan om het gebruik van cryptografie in Nederland te verbieden. In drie dagen tijd verschenen er op de Nederlandse tak van het computernetwerk Internet meer dan honderd oproepen om actie tegen het eventuele wettelijk verbod op cryptografie te ondernemen.
  Ook internationaal werd alarm geslagen. In de zogeheten Risks-list, een wereldwijd verspreide elektronische nieuwsbrief over de gevaren van computergebruik, werd gewaarschuwd voor de Nederlandse situatie.
  `Een verbod op fluisteren,' noemde iemand een dergelijke wet ooit om duidelijk te maken hoe verstrekkend de gevolgen zijn. Cryptografie is voor elektronisch berichtenverkeer wat de envelop is voor gewone brieven. De grote Internet-computerkraak van enkele weken terug, waarbij hackers tienduizenden geheime wachtwoorden te pakken kregen, had nooit plaats kunnen vinden als de slachtoffers gebruik hadden gemaakt van de techniek. De aanleg van zoiets als een elektronische snelweg is al helemaal onzinnig als cryptografie niet wordt toegestaan.
  De term cryptografie slaat op de verzameling methoden om (digitale) informatie door codering te beveiligen. De techniek is op brede schaal toepasbaar. Abonnee-televisie is bijvoorbeeld afhankelijk van het coderen van de uitgezonden beelden. Daarnaast is het de enige manier om de privacy van (auto)telefoongesprekken te waarborgen. Bij een gecodeerd telefoongesprek wordt een onbegrijpelijke brij geluid over het telefoonnet gestuurd. Cryptografische apparatuur in het toestel van de ontvanger decodeert die brij weer tot het oorspronkelijke geluid.
  Het geplande verbod is ingegeven door de hinder die opsporingsinstanties van de techniek onder vinden. De gecodeerde informatiestroom tussen criminelen of andere verdachte personen is onafluisterbaar. Daarom wordt een wet voorbereid die het toepassen van cryptografie geheel verbied tenzij de gebruiker een wettelijke ontheffing krijgt. Om die vergunning te bemachtigen moet de te gebruiken codesleutel overlegd worden zodat de overheid het signaal - indien gewenst - kan ontcijferen.
  Het geplande verbod grijpt echter diep in de persoonlijke levenssfeer in. De directeur van de stichting Surf, de grootste landelijke organisatie voor academische automatisering, windt er geen doekjes om: `Dit is niet minder dan een aantasting van de grondrechten van burgers. Het is in strijd met alle principes van de rechtsstaat. Tweede Kamerleden die dat niet beseffen, zijn geen knip voor hun neus waard,' aldus G. van de Graaf.
  De sneer naar politici komt niet uit de lucht vallen. Technologie lijkt eens te meer een blinde vlek in de politieke discussie. Een deel van de onrust wordt namelijk veroorzaakt door het feit dat de plannen in alle stilte door de betrokken ministeries (justitie, binnenlandse zaken, verkeer en waterstaat, defensie en economische zaken) zijn ontwikkeld zonder dat er enige openbare discussie over heeft plaatsgevonden. Het verbod, waarvoor de plannen overigens al maanden in een brede kring van betrokkenen bekend blijken, heeft daarentegen veel ingrijpender gevolgen dan bijvoorbeeld de identificatieplicht waar jaren over gedebatteerd is.
  Deze week werd bovendien duidelijk dat het in de bedoeling ligt om de eventuele wet zo snel mogelijk aan de Tweede Kamer aan te bieden als onderdeel van een veel groter pakket wijzigingen van de Wet op de Telecommunicatievoorzieningen.
  Een van de belangrijkste consequenties is dat de staat controle krijgt over al het elektronisch berichtenverkeer. Het aftappen van computercommunicatie verschilt namelijk wezenlijk van het afluisteren van telefoongesprekken. Is het laatste alleen op individuele basis mogelijk, computerberichten kunnen juist massaal inhoudelijk gecontroleerd worden met behulp van speciale programma's die uit de berichtenstroom alle informatie plukken die `interessant' is voor de opsporingsinstanties.
  `Je denkt toch niet dat ik mijn e-mail met de socialistische partijen in Turkije ongecodeerd verstuur,' schreef deze week een Internet- gebruiker. `Je kunt daar al gearresteerd worden als je alleen maar tegen zoiets als de Golfoorlog protesteert.' Ook mensenrechtenorganisaties maken daarom gebruik van coderingstechnieken. De verwachting is dat in de nabije toekomst iedere burger min of meer afhankelijk is van cryptografie. Bijvoorbeeld voor de uitwisseling van medische dossiers, betalingsverkeer en onderlinge communicatie.
  Cryptografie werd tot voor kort altijd gekoppeld aan geheimzinnige operaties. Moderne apparatuur en software maakt het echter net zo vanzelfsprekend als tekstverwerken. Er zijn ingenieuze systemen ontwikkeld om het gebruik te ontdoen van technische rompslomp en geheimzinnigheid. Een voorbeeld daarvan is het zogeheten Public Key principe.
  Bij software die gebruik maakt van een Public Key is de sleutel om de informatie te coderen in twee delen gesplitst. Het ene deel is geheim en alleen bekend aan de gebruiker zelf. Het andere deel is echter openbaar en kan wijd verspreid worden. Tezamen vormen ze een uniek paar. Als persoon A een gecodeerd bericht naar B wil sturen versleuteld hij dat met de publieke sleutel van B. De software is zo ontworpen dat een dergelijk bericht vervolgens alleen door B met behulp van zijn geheime persoonlijke sleutel gedecodeerd kan worden. Een dergelijke methode maakt het gebruik van cryptografie breed toepasbaar omdat het niet meer noodzakelijk is dat er een gezamenlijke geheime code wordt afgesproken.
  Op een zelfde manier wordt cryptografie gebruikt om elektronische berichten verkeer te voorzien van een digitale handtekening zodat de authenciteit van het bericht vaststaat. Daarmee kunnen contracten elektronisch getekend worden. Ook is er de mogelijkheid om middels cryptografie te voorkomen dat anderen ongemerkt wijzigingen aanbrengen in - ongecodeerd ogende - openbare teksten. Het aantal toepassingen is nog steeds groeiende.
  Nederland is overigens niet het enige land waar onrust ontstaat over het aan banden leggen van cryptografie. In Frankrijk bijvoorbeeld is al enige tijd een soortgelijke beperking van kracht. Sindsdien gaan er hardnekkige geruchten over misbruik. De geheime dienst zou afgetapte elektronische informatie van in Frankrijk gevestigde buitenlandse bedrijven doorspelen aan Franse concurrenten. Bewijzen zijn er niet maar het tekent wel het klimaat dat een dergelijk verbod schept. Niet voor niets heeft het ministerie van Economische Zaken een onderzoek laten uitvoeren naar de economische gevolgen van een dergelijke wet. De resultaten daarvan zijn nog niet officieel bekend.
  Het enige land waar de openbare discussie over cryptografie wel gevoerd wordt, is de Verenigde Staten. De overheid probeert daar de zogeheten Clipper-chip als standaard in te voeren. Deze chip codeert digitale informatie maar kent ook een zogenaamde `achterdeur', een soort moedersleutel die het mogelijk maakt alle informatie te decoderen. De toegang tot die achterdeur is verdeeld over twee verschillende instanties. Per keer moet door een speciale commissie toestemming verleend worden om de achterdeur te openen.
  Daarnaast woedt er in de Verenigde Staten een discussie over de verspreiding van PGP (Pretty Good Privacy), een gratis verkrijgbaar Public-Key programma. De auteur Philip Zimmermann is aangeklaagd omdat hij met de verspreiding van het programma het exportverbod op strategische produkten geschonden zou hebben. Zimmermann stelt echter zelf niets geexporteerd te hebben. Gebruikers uit andere landen hebben het via internationale Internet- verbindingen gewoon naar zich toegehaald.
  Die laatste situatie maakt duidelijk dat een verbod praktisch nauwelijks zal werken. De elektronische verspreiding van dergelijke programma's is net zo moeilijk tegen te gaan als het illegaal kopieren van computerprogramma's.
  Er doemt verder nog een ander probleem voor de wetgever op. In het Nederlands Juristen Blad van afgelopen november schetst de Rotterdams hoogleraar Rechtsinformatica prof R. de Mulder in grote lijnen een programma dat in staat is om in `gewone' teksten een geheime boodschap te verbergen. Het is daarmee niet meer mogelijk om vast te stellen of er cryptografie wordt toegepast. `Het principe daarvoor is uiterst eenvoudig. Iedere programmeur draait het zo in elkaar. Als het verbod werkelijk van kracht is zal ik een dergelijk programma zeker gaan verspreiden.' Volgens De Mulder moet de overheid accepteren dat ze door de techniek het nakijken.
  Of zoals een Internet-gebruiker cynisch opmerkte: `Natuurlijk is het verbod een prima middel om het cryptografie door criminelen tegen te gaan. Ze hebben tenslotte ook al hun vuurwapens ingeleverd toen die verboden werden verklaard.'
 
 
 
 

Francisco van Jole

NB: Deze tekst bestaat uit ongecorrigeerde kopij en is eigendom van Francisco van Jole. Er is geen enkele garantie dat tekst en publikatiedatum overeenstemmen met de gedrukte versie. Gedrukte artikelen zijn op te vragen bij de documentatiedienst van de Volkskrant. Verdere verspreiding of gebruik niet toegestaan zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.

Home