Komende woensdag neemt de Nederlandse universitaire wereld een nieuwe supercomputer in gebruik. Wellicht een van de laatsten want de - goedkopere - alternatieven rukken op.

 De nieuwe supercomputer van het Amsterdams academisch rekencentrum SARA heeft, nog voor de officiele in gebruik name, een wereldrecord gebroken. Het team van de getaltheoretisch onderzoeker Herman te Riele liet de rekenmachine maar liefst 20 dagen achtereen stampen om een priemgetal met honderd nullen te vinden. Hiermee braken de wetenschappers hun eigen record van 92 cijfers dat ze in het voorjaar van 1988 boekten.
 Het opsporen van zo groot mogelijke priemgetallen vereist enorm krachtige computers en slimme programmeertechniek. De uitkomsten zijn van belang voor getaltheoretisch onderzoek en cryptografie. Laatstgenoemde toepassing behelst het versleutelen van gegevens met behulp van priemgetallen. Hoe langer het duurt een dergelijk getal te kraken, hoe veiliger de code. Volgens Te Riele van het Centrum voor Wiskunde en Informatica is de lol van het getallenkraken er overigens nu wel een beetje af: "Een getal van meer dan 100 cijfers, uitgesproken als een googol, is toch wel de magische grens. De vorderingen die nu nog gemaakt kunnen worden zijn bovendien minimaal. Wanneer een machine twee keer zo snel werkt en de rekentijd wordt verlengd, komen er hooguit twee of drie nullen bij."
 De nieuwe Cray Y-MP van SARA is zo krachtig dat geen mens er tegen op kan. Jaap Hollenberg, hoofd Supercomputerdienstverlening, zegt het zo: "Stel dat alle inwoners van China dermate snel rekenen dat elke Chinees in staat is om binnen een seconde een berekening te maken die tot op tien cijfers achter de komma nauwkeurig is. Dan nog zou onze Cray computer de bevolking uitlachen, want het apparaat maakt maar liefst 1,3 miljard berekeningen per seconde. En zoveel Chinezen zijn er niet." Het interne geheugen bedraagt 512 megabyte, ongeveer zo groot als 1000 ordinaire PC's bij elkaar.
 Supercomputers zijn schaars. Nederland heeft er slechts drie. De andere twee staan bij Shell en het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium. Ze zijn dan ook vreselijk duur. Volgens SARA heeft het nieuwe apparaat een slordige 26 miljoen gulden gekost. Dat wil zeggen inclusief het onderhoud en de cassette-robot, een apparaat die automatisch zo'n 6000 verschillende data-cassettes opbergt of laadt. Elke cassette biedt ruimte aan 200 megabyte informatie. Echt krap is de opslagcapaciteit dus niet. Omdat de aanschaf en het gebruik zwaar gesubsidieerd zijn kunnen wetenschappers de rekentijd voor een prikkie kopen: zeven cent per seconde. Het breken van het priemgetalrecord kostte dus eigenlijk zo'n 120.000 gulden maar gelukkig voor de getaltheoretici konden ze het apparaat in de installatie- en testperiode kosteloos gebruiken.
 De enorme rekenkracht wordt ondermeer aangewend voor simulaties op het gebied van de aerodynamica. "Dat is veel goedkoper dan elke keer een nieuw prototype in de windtunnel uit te testen. Of het simuleren van botsingen. Normaal kost zo'n botsproef, die voor de autoindustrie noodzakelijk is, een miljoen dollar," verklaart Hollenberg. Ook astronomen en wetenschappers die zich bezighouden met molecuulstructuren kunnen met de machine uit de voeten. In totaal zullen naar schatting tweehonderd projecten voor hun superrekenwerk bij SARA aankloppen.
 De Cray Y-MP oogt als een verzameling kleerkasten. Maar de strakke vormgeving, de curieuze opstelling in Y-vorm (naar de eerste letter van de typenaam), de modieuze signaalrode en grijze kleuren en het geronk van de koelinstallatie maken duidelijk dat het hier om een reus gaat. Het rekenwonder wordt zorgvuldig gekoesterd in de computerruimte, die voor de zekerheid op de eerste verdieping is gelegen zodat zelfs een eventuele dijkdoorbraak in de omringende Watergraafsmeerpolder er geen schade aan kan berokkenen. Elektronisch beveiligde deuren moeten bovendien potentiele spionnen buiten houden. "De Amerikanen zijn als de dood dat bijvoorbeeld de gebruiksaanwijzing in handen van de Russen valt," legt Hollenberg uit. "Het Pentagon is immers een van de beste klanten van Cray." De super valt vanzelfsprekend onder het embargo op de export van hoogwaardige technologie naar de Sovjet Unie.
 Supercomputers worden ondanks hun imponerende prestaties wel de dinosaurussen van de twintigste eeuw genoemd. Ze zijn weliswaar groot en sterk maar de snel evoluerende technieken dreigen hen te achterhalen. "Je kunt rustig zeggen dat binnen tien jaar de rol van de supers is uitgespeeld," stelt Ad Emmen hoofd van de sector Ondersteuning bij SARA. "Met name door de techniek van het parallellisme. Daarbij worden grote aantallen computers aan elkaar gekoppeld om de rekenkracht op te voeren. En door de transputer, een processor die ontworpen is als een soort van legosteen. Je kunt daar computers mee bouwen zo groot je maar wilt."
 De Cray maakt gebruik van vier processoren. De afschrijftijd van de nieuwe aanwinst is voorlopig gesteld op vijf jaar. De nieuwe Cray is niet alleen voor Amsterdams gebruik bedoeld. Via netwerken kunnen wetenschappers in heel Nederland er gebruik van maken. De trage snelheid van deze dataverbindingen levert echter ook beperkingen op. Reden waarom bijvoorbeeld de Delftse TU komende zomer een eigen - kleinere - super aanschaft. Wat dat betreft is de super enigszins te vergelijken met een Formule I racewagen. Die rijdt weliswaar heel snel, maar kan dat alleen maar op het circuit van Zandvoort doen. Hollenberg heeft zich daar bij neergelegd: "Draadjes vormen nu eenmaal altijd een bottleneck bij computers. Je kunt de snelheid van die netwerken wel opvoeren maar dan rijzen de kosten helemaal de pan uit."
 De kostbare voorganger van de nieuwe super is inmiddels gesloopt want het onderhoud is in verhouding tot de prestaties veel te duur. "Soms vragen mensen me of het geen zin heeft om zo'n apparaat aan de Derde Wereld te schenken. Nee dus. Om het maar weer met de autoracerij te vergelijken: Wat heeft Kenia aan een Formule I wagen die niet hard genoeg meer kan rijden?"

Francisco van Jole

NB: Deze tekst bestaat uit ongecorrigeerde kopij en is eigendom van Francisco van Jole. Er is geen enkele garantie dat tekst en publikatiedatum overeenstemmen met de gedrukte versie. Gedrukte artikelen zijn op te vragen bij de documentatiedienst van de Volkskrant. Verdere verspreiding of gebruik niet toegestaan zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.

Home