TERUG

Constateer het verschil in de watermerken. Bach reist juli 1733, bij wijze van spreken met de verhuiswagen naar Dresden waar zoon Wilhelm Friedemann zojuist is aangesteld als organist aan de Sophiënkirche, en  verwerft daar een pak papier van een type dat hij nooit ergens anders heeft gebruikt, om met zijn familieleden inderhaast uit zijn partituur de partijen voor het KYRIE en GLORIA uit te schrijven en die vervolgens aan te bieden, waarna hij de partituur weer mee naar huis neemt. Op dit omslag staat dus ook geen "Nr.1" want er bestond nog niets anders. (Zie facs 12-15 voor verder  Dresdens schrijfwerk)
Let op het verschil tussen het vloeiende en zwierige handschrift van 1733 en het hoekige, onregelmatige handschrift van 1748/9 waarbij de pen vrijwel om de andere letter van het papier loskomt.

Vergelijk de eerste maten van GRATIAS (facs 5) en DONA NOBIS: dezelfde noten in 1733, resp. 1748/9-handschrift. De halve noot-met stok-naar-beneden wordt 1733 in één op-en-neergaande beweging geschreven, zoals wij een 9 schrijven, in 1748/9 is het een, aan de bovenzijde kierend rondje, met een los, vaak middenonder geplaatste stok. Merk ook op hoe zorgvuldig Bach in het DONA NOBIS (dat immers het eerste koor is na het dubbelkorige OSANNA) Sopranen, alten etc I en II voorschrijft, daarmee de indruk overeind houdend dat heel Deel 4 dubbelkorig is.

De laatste pagina door Bach genoteerde muiek die we kennen, en de laatste keer dat hij een compositie besluit met het  Fine D S Gl, Deo Soli Gloria. Maar er is nog iets anders opmerkelijk. Op deze en de drie voorgaande pagina's blijven de vier onderste notenbalken leeg; voor Bach, die toch al zijn notenbalken zelf tevoren moest rastreren en er minutieus op toeziet dat precies het juiste aantal benodigde balken op een pagina komt, hoogst ongebruikelijk. Realiseerde hij zich te laat dat hij de stemmen van het tweede koor niet expliciet hoefde uit te schrijven als ze toch gelijk waren aan die van Koor I? Zie voor Bachs zuinigheid het volgende.

Het dubbelkorige OSANNA vergde systemen van 20 balken. De laatste vier maten  laten nog zoveel papier onbeschreven dat Bach erachter begint met het BENEDICTUS dat slechts systemen van drie balken vergt. Maar 6x3=18 dus trekt Bach er onderaan nog een één-en-twintigste balkje bij, om geen papier te verspillen!

De, aan het slot van het Credo opgetekende tweede versie, zonder de woorden Et incarnatus est etc, met het merkwaardige opschrift Duo Voces Articuli 2 (NB Duo moet zijn Duae). Zie over de achterliggende 'kwestie' mijn artikel..

De - toegevoegde, instrumentale - eerste vier maten van het CRUCIFIXUS, gekrabbeld in een resterend hoekje, achter het slot van ET-IN-UNUM, met onder de dubbele streep het verwijzingsteken naar het - tussenliggende - ET INCARNATUS.

Omdat violen (i.t.t. vocale partijen!) altijd meervoudig bezet waren moesten er ook meerdere exemplaren van viool-partijen worden aangemaakt. Deze zg doubletten werden niet uit de partituur gekopieerd maar vanaf de eerste partij. Dat Friedemann, inmiddels 22 jaar oud, aan het Dresdense kopieerwerk eind juli '33 deelnam is verbazend. Hij had al jaren niet meer aan het huiselijk kopieerwerk bijgedragen en zal in de eerste maand van zijn nieuwe baan niet om werk verlegen zijn geweest. Het illustreert wellicht de druk waaronder de familie, buiten het bereik van de gebruikelijke student-kopieerders, het karwei moest klaren.