De Zoon van Dik Trom gecensureerd?

door Branko Collin

9 december 2005

Update 27-12-2005: scans van twee pagina's uit de achtste druk en van nog een fragment uit de negende druk toegevoegd. Tekst waar relevant aangepast.

Volgens sommige bronnen op het internet (en volgens Kluitman zelf: zie verderop) werd De Zoon van Dik Trom (1907) gecensureerd in de Tweede Wereldoorlog; een tijd lang mocht het boek niet verschijnen en later alleen met enkele passages geschrapt. Ook alle latere Kluitman-uitgaves zouden van de gecensureerde variant zijn.

Ik heb die bewering op enkele plaatsen overgenomen (zij het vaak onder voorbehoud), omdat zo'n weetje over een boek sjeu geeft aan de uitgave van Project Gutenberg, waarin nog steeds volop "Weg met de Duitsers!" en "Leve de koningin!" wordt geroepen.

Een vergelijking met een uitgave van 1991 (negende druk) maakt echter duidelijk dat de claim dat Kluitman nog steeds de gecensureerde versie uitgeeft, geen stand kan houden. Sterker nog, de Alkmaarse uitgever geeft in een noot aan dat de scène ooit op last van de bezetter uit het boek is verwijderd, en suggereert daarmee dat zulks nu niet meer het geval is. Wat hieronder is te zien.

Het mooist zou natuurlijk zijn om de versies van vlak voor, tijdens en vlak na de oorlog te vergelijken, maar die oefening bewaar ik voor later.

Het onderstaande is een vergelijking van de Project Gutenberg-tekst met twee pagina's (140 en 141) van de moderne, negende druk (1991) van Kluitman. Waar de teksten verschillen zijn ze gekleurd weergegeven. Spellingsvarianten zijn daarbij niet gemerkt.

OUD: 't is niet aardig, als onze vlaggen hetzelfde zijn."

NIEUW: vlaggen mogen natuurlijk niet hetzelfde zijn."

OUD: "O, daar weet ik wel raad op. 't Kasteel is een Hollandsch slot, dus daar zetten we de nationale vlag op, dat spreekt vanzelf. Als jij nu je vlag onderst-boven aan den stok bindt, lijkt hij heel veel op de Duitsche vlag. Jullie stelt dan het Duitsche leger voor, dat een inval doet op Hollandsch grondgebied. Zeg jongens, dat kan leuk worden, zou ik meenen."

NIEUW: "Oh, daar weet ik wel raad op. Het kasteel is een Hollands slot, dus daar zetten we de gewone vlag op. Als jij nu je vlag ondersteboven aan de stok bindt, lijkt hij heel veel op de Duitse vlag. Jullie zijn dan het Duitse leger, dat een inval doet op ons grondgebied. Zeg, jongens, dat kan leuk worden, zou ik denken."

OUD: Dit voorstel vond algemeen goedkeuring, en Jan en Karel haastten zich naar huis, om eene vlag te halen. Binnen tien minuten waren zij terug. De Hollandsche vlag werd op den hoogsten toren van het kasteel geplant, en Karel benoemde een van zijne soldaten tot vaandrig. Jan en zijne krijgers maakten een ontzaglijken voorraad sneeuwballen, die achter de kanteelen werden opgestapeld, maar ook de Duitsche veldheer maakte zich zijn tijd ten nutte. Eindelijk waren beide partijen slagvaardig.

NIEUW: Dit voorstel werd met algemene stemmen aangenomen en Jan en Karel haastten zich naar huis om een vlag te halen. Binnen tien minuten waren ze terug. De Hollandse vlag werd op de hoogste toren van het kasteel geplant en Karel benoemde een van zijn soldaten tot vaandrig. Jan en zijn soldaten maakten een ontzaglijke voorraad sneeuwballen, die achter de kantelen werden opgestapeld, maar ook de Duitse veldheer gebruikte zijn tijd nuttig. Ten slotte waren beide partijen klaar voor de strijd.

OUD: De Duitschers omringden het fort aan alle kanten, en wachtten op het sein om aan te vallen. Karel, als bevelhebber, ging met den vaandrig aan zijn zijde naar het fort, en riep de bezetting toe: "Hallo! Hei daar!"

NIEUW: De Duitsers omsingelden het fort aan alle kanten en wachtten op het sein om aan te vallen. Karel, als bevelhebber, ging met de vaandrig aan zijn zij naar het fort en riep de bezetting toe: "Hallo! Hé daar!"

OUD: "Werda!" antwoordde Jan Trom, wiens bovenlijf boven den gekanteelden muur verscheen. "Wat is er van uw begeeren."

NIEUW: "Werda!" antwoordde Jan Trom, wiens bovenlijf boven de gekanteelde muur verscheen. "Wat wilt u?"

OUD: "In naam van mijn meester, den Keizer van Duitschland, eisch ik dit kasteel op," was het antwoord van Karel. "Mijn soldaten omringen het van alle kanten, geef u dus goedschiks over, dan beloof ik vrijen uittocht aan de manschappen. Zoo niet, wacht u dan voor de gevolgen."

NIEUW: "In naam van mijn meester, de keizer van Duitsland, eis ik dit kasteel op," was het antwoord van Karel. "Mijn soldaten omringen het aan alle kanten, dus geef u over, dan beloof ik vrije uittocht voor uw manschappen. Zo niet, wacht u dan voor de gevolgen."

OUD: "Die komen voor mijne verantwoording. Dit slot behoort aan Koningin Wilhelmina der Nederlanden, en zoolang ik leef, zal geen Duitscher het binnenkomen. Dat is mijn antwoord. Leve de Koningin!"

NIEUW: "Die komen voor mijn verantwoording. Dit slot behoort aan koningin Wilhelmina der Nederlanden en zolang ik leef, zal geen Duitser het betreden. Dat is mijn antwoord. Leve de koningin!"

OUD: "Leve de Koningin!" juichten Jan's volgelingen.

NIEUW: "Leve de koningin!" juichten Jans volgelingen.

OUD: "Leve de Keizer!" riep Karel van Dril, en zijn krijgers herhaalden: "Leve de Keizer!"

NIEUW: "Leve de keizer!" riep Karel van Dril en zijn soldaten herhaalden: "Leve de keizer!"

OUD: "Dan is het oorlog!" riep Karel zijn vriend Jan nog toe, terwijl hij zich met zijn vaandrig verwijderde.

NIEUW: "Dan is het oorlog!" riep Karel zijn vriend Jan nog toe, terwijl hij met zijn vaandrig wegliep.

OUD: "Oorlog op leven of dood!" schreeuwde Jan.

NIEUW: "Oorlog op leven of dood!" schreeuwde Jan.

OUD: Weldra vloog de eerste sneeuwbal over de muren van het kasteel, en de belegerden keken hem lachend na.

NIEUW: Vlak daarna vloog de eerste sneeuwbal over de muren van het kasteel. De belegerden keken hem lachend na.

OUD: "Je moet beter mikken, mannetje!" riep Willem Kroeze, de zoon van den slager. "Op deze manier!" En hij wierp den Duitschen bevelhebber heel netjes zijne pet van het

NIEUW: "Je moet beter mikken, mannetje!" riep Willem Kroeze, de zoon van de slager. "Op deze manier!" En hij gooide de Duitse bevelhebber heel netjes de pet van zijn

En een fragment van pagina 145:

OUD: "Laat ze maar!" zei Tines Wobbe. "We zullen ze ontvangen, zooals het behoort. Weg met de Duitschers!"

NIEUW: "Laat ze maar!" zei Tinus Wobbe. "We zullen ze ontvangen zoals het hoort. Weg met de Duitsers!"

OUD: "Weg met de Duitschers!" riepen ze allen, en weer zwaaiden ze met hunne hoofddeksels.

NIEUW: "Weg met de Duitsers!" riepen ze allemaal en weer zwaaiden ze met hun hoofddeksels.

OUD: "En leve de Koningin!" juichte Jan Trom.

NIEUW: "En leve de koningin!" juichte Jan Trom.

OUD: "Ja, ja, leve de Koningin!" riepen allen.

NIEUW: "Ja, leve de koningin!" riep iedereen.

OUD: Na een paar minuten werd de krijg hervat. [...]

NIEUW: Een paar minuten later begon de strijd opnieuw. [...]

Wat wel zo is, is dat Kluitman verkorte versies heeft uitgegeven. De achtste druk uit 1990 is ongeveer half zo dik als de negende, en heeft minder tekst per pagina. Dat bij het schrappen het hoe-en-waarom van Duitsers tegen Hollanders is vervallen, is niet verwonderlijk, omdat dit voor een moderne lezer toch al lastig te volgen is. (Voorbeeld: pagina 86 en 87.)

De Zoon van Dik Trom is het tweede deel in de serie. In minstens één verzamelaar is hij weggelaten, en vaak komt hij ook het laatst in lijstjes voor; mogelijk omdat Dik Trom zelf niet de hoofdpersoon is?

Het boek wordt in een moderne versie door de oorspronkelijke uitgeverij Kluitman uitgegeven, en in een oude, ongeïllustreerde versie door Project Gutenberg. De datum van uitgave van de laatste is me niet bekend, maar moet voor 1923 zijn geweest, omdat Project Gutenberg zelden niet-Amerikaanse boeken van 1923 of later accepteert (vanwege zijn copyrightreglement).