wat wondre men vint inder ze,
ende in watre ende in rivieren.
Alse ons meesters visieren
die dat ware bringen vort,
willic ju scriven in Dietsce wort.
Mar hort doch int gheemeene,
er ic ju segge van elken alleene.
Monstrum, seit dat Latijn,
mach wel .i. wonder sijn,
om datment toget ende siet wonder,
ende dat selsiene es ende besonder.
Wonder vintmen in de ze
een groot deel, ende vele mee
dan de werelt can gevisieren.
Wonder vintmen in rivieren
ende in varschen watre mede,
boven alre ghelovelicede.
Some wondre sijn bescreven,
ende dats mi es in boeken bleven
willic vort bringhen in Dietsce wort.
Ende om te curtene de wort
ne segic up elc geen bispel.
Inne quaems niet ten ende wel:
de redene soude sijn te lanc.
Hs. KB, lijst afb/
Nu beginnic minen sanc
ande a. ende vort mee
volghende na den a b c.
Hier ent de tale int ghemene;
hord vor van elken allene.
Abides, doet ons verstaen
Aristotiles sonder waen,
dats int water .i. wonder.
Want het t'ersten albesonder
sijn waesdoem neempt ende hout
in dat water dart es sout.
Dar na verkeret sinen name
ende sine nature der ane,
so dat up d'erde al buten is,
ende dan hetet astois.
Ende dits wonder, dat af ende ane
dus doet twirhande ghedane,
nu up twater, nu up tlant,
ende sine nature alte hant
van den naten int droghe kerd.
Dit es selsane ende ongheleerd.
Achime, sprect Aristotiles,
dat .i. zewonder es,
ende es dat gulste dat men vint
ende dat men in water kint.
Bi proien levet, ende dat het
wert al smere ende vet.
Bi proien eist dat hem ghenerd,
ende wat dat in spisen vertert
dat wert al vetheit ende smare.
Dus wast hem die buuc so sware
dat na de grotheit van den diere
sijn buuc es al t'onghiere.
Weltijd dat dit dier verstaet
dat hem eneghe vrese an gaet,
cremptet sijn hovet in sine lede,
.i. deel na des eghels sede,
so dat gheen dier mach verraden.
Mar somwile comtet hem te scaden;
want alst vernemt die felle gaste
in die laghen bliven die vaste,
so ne trectet 't hovet vord nemme;
mar alsem die hongher doet we
verteret sijns selves smare.
Het hevet liever, hoe soet vare
hem te verterne .i. deel
dan verloren te sine al gheel.
Dit dier bediet al openbare
den onghevalleghen sondare,
die wel bevroet ende besiet
dat hem naket lanc verdriet
van den viant diene belaghet,
eist dat hine in sijn nette jaghet,
ende niet ne kieset vor sine sonden
penitencie in curter stonden
vor die ewelike doet.
Beter war hem dor die noet
te magherne sijn vleesch .i. deel,
dan te verliesene al gheel
siele ende lijf bede te samen.
Elc merke wel, hi mach hem scamen.
A. gaet ute ende .b. comt in.
In vanter of me no min
Belua heten in Latijn
diere die groot ende wonderlic sijn,
ende van vreseliker maniere,
mar properst so sint zeusche diere.
Plinius sprect, die mester fijn,
dat indie zee van India sijn
beelwen van live so groot,
dat si der ze doen sulken stoet,
dat si doen risen sulke baren
als oftet groot see storm ware.
Ende vlieghen metten baren mede
upward met groter moghentede.
So dat hi seit dat Alexander,
die wonderliker es dan .i. ander,
der jeghen voer met sinen sciphere
ende vachter jeghen met groter were.
Barchora, alse Aristotiles seghet,
es .i. dier dat t'etene pleghet
clene visscelkine talrestont.
So hart benech es hem die mont
dattet den steen bit ontwee.
Somwile gatet uter zee
ende vertert dat gras up 't felt,
dan moet te watre met ghewelt,
ende onder duken also wel,
als oft ware te hart sijn vel:
sone magt niet bughen dan int gaen,
ende dan so werdet also ghevaen.
Oec vaent visschers met clenen visschen:
want het hem niet ne can ontwisschen,
so gaensi t'enen nouwen gate dan;
dat volghet dit dier also an,
also dart die visschers bestaen
dart niet ne mach ontgaen.
Nemme ne vandic dan dese twe
zeewondre in .b.
Cocodrillus es i dier,
Jacob ende Solijn segghen hier,
dattet machtech es ende fel
up tlant ende int water even wel.
Daghes eist meest up tlant.
So stille es die viant
dat elc man hout over doet,
hi ne kinde sine scalcheit grot.
Ende leit ende gaept talre stont
ende vaet vlieghen in den mont.
Nachts eist gerne in die riviere.
Vert. en afb. PB, 87
vgl. MB
Eier leghet na gans maniere,
die leget up den lande dan
dar gheen water comen can.
Alst tijd es comen sire broeden toe,
bi wilen die hie ende die soe.
Jacob van Vitri seit dus:
het wast tote .xx. cubitus;
ende es hem so hard dat fel,
men caent dorslaen niet wel.
Sonder tonghe eist, alsict hore;
den mont ghesplet van ore te ore,
d'upperste cake roeret allene.
Vgl: Herodotus
Sine tande sijn vreselic ghemene,
sine clawen scarp ende groet.
Te wintre en etet wel na niet, dor noet.
Hets wreet in allen manieren,
bede den visschen ende den dieren.
Nochtan Experimentator die segt,
dat den mensche te beweene plegt
alsettene doet hevet ghebeten.
Van hem wilmen die warheit weten
dat die Sarasine verteren
sijn vleesch, ent hem niet mach deren.
Van haren drecke maken oude wive
unghement t'haren live,
dar hare romple mede tegaen
ende hare huud doet dinnen staen.
Ende si scone scinen ende clar,
mar onlanghe ghedurtet, dats war.
Want alsi sweten gaet al uut,
ende onder blijct hare ghelue huud.
In Nilus die dor Egypten vliet
eist datter te sine pliet.
Oec vintmen cocodrillen manieren
in Surien ut .i. rivieren,
dar Jacop of segt, van Vitri,
hoe dat dier dar comen sij:
Twe edele broedre waren int lant
die dat lant haden in hare hant.
So dat d'een benide sere
dat d'ander was also sulc here;
ende dede cocodrullus jonc bringhen,
om dat hi met sulken dinghen
den broeder wilde ontliven schiere,
metten beesten ut diere rivieren.
Die beesten wiesen, ende die tijd ghijnc.
Die nideghe broeder, die van derre dinc
alte male hadde vergheten,
es up die riviere gheseten;
ende dat dier quam onversien
uten watre gaende up dien,
ende hevetne tehant ghescuert.
Dus heveti de doet besurt
dar mede waende ontliven
sinen broeder, al moest bliven.
Ende aldus in derre maniere
vintmense noch in die riviere.
Plinius sprect dat dier plegt
dat ghelijc of doet ware legt,
ende hevet den mont ondaen.
So compt dat clene knekerkin saen,
ende souct an sine tonghen vlieghen;
dan swelcht hijd in, sonder lieghen.
Wat sal also groten diere
proie van so sulker manieren?
Het dinct mi wel manieren leren
na de quade valsce heren:
Als arme dorpars an hem comen
om iet baten, om iet vromen,
so varsi of si sliepen dan,
ende latense hem comen bet an.
Want si hem dinken toghen manieren
als ofsi waren goedertiere.
Mar alsi comen binden tanden
verswelghen sise te handen,
ende nemen of 't hare al bloet,
weder et si clene of groet.
Men vint .i. volc van manieren
neven Nilus der rivieren,
stout ende coene, in .i. eilant,
die Centiren sijn ghenant;
clene liede, van stouter maniere,
ende haten sere dese diere.
Si durren allene in Nilus swemmen,
up des diers ric si clemmen,
ende rider up alst ware een part.
Alse dat dier gapet upwart,
werpsi hem in curter stont
ene iserine colve in den mont,
ende ridense also upt lant;
ende dwinghense al tehant,
met roepene up hem verbolghen,
te spuwene dat si hebben verswolghen.
Cervus marinus dats min no mee
dan die hert van der ze.
Kiramidarium boec die seghet
dat sine horne te stekene pleghet,
die hi an sijn hovet hevet groot,
boven de zebaren al bloot;
omme die vogle die sijn moede
ende vlieghen over die zevloede.
Up sine telghen sullen si rusten
om dats hem mach van moetheden lusten.
Ende alsi sitten wanen met vreden
laet hi hem sinken dar ter steden,
ende laet die vogle int water vallen;
dus vertert hise met allen.
Afb: IBO 38
Caab dats een vremde dier;
Aristotiles seghet hier
dat het enen voet hevet,
die hem nature ghevet,
dart mede doet in der ghebare
recht oft ene hant ware.
Want het met selven der mede spiset
also als hem nature wiset.
Sinen adem halet in die lucht,
mar int water wast sine vrucht.
Cricos, spreket Aristotiles,
dat een wonder in die ze es;
ende hevet voete twee ende clawen drie
an elken voet, dus scrivet hie.
Clene hevet den rechtren voet
mar den luchtren starc ende goet,
so dat hem selven der up draghet.
Weltijt so de wint jaghet
de zebaren, gaet al in een
hem houden an enen steen,
dat gheen wint can der of ghesteken.
Ende alse die storme dan ghebreken,
so wandelet ende gaet
omme die dinc die hem bestaet.
Celethi es een wonderlic dier,
als ons tellet Aristotiles hier,
dat gadert roch in der ghebare
in hem als oft eier waren.
Alsi ripe sijn werdsi open,
so comer worme ute ghecropen,
ende werden int curt ghenachte
ghescepen na hare gheslachte.
Chilon es een wonder mede,
spreket Aristotiles hier ter stede,
dat neghene spise ontfaet
dan die van hem selven gaet.
Ute hem selven gaet ene vethede
ende die ontfatet weder mede.
Ende anders in ghere wise
sone ontfatet sine spise.
Canis marinus dat es mede
van der ze ene wonderlichede,
die wi heten den zehont.
Plinius maket ons cont
dat si meneghen visch verdwasen,
ende over har bassen si blasen.
Ontsienlic sijn si, ende onthueghen
al dat levet ende si vermoghen.
Ghevoet sijn si vorwart,
mar alse een visch ghestart.
Breet ghesnavelt enten mont wijt,
ende tande scarp in allen strijt.
Sijn vel dat es ru ghehart,
andre honde sere vervart.
Vissche jaghen si in der ze
als jachonde, min no mee
beesten jaghen in dat wout,
ende verslindense menechfout.
Al eist dat mense mach begaen
niet lichte mach mense verslaen.
Ceruleus, als ons scrivet Solijn,
es een dier dat men heet sijn
int water dat men Ganges nomet,
dat uten paradise comet.
Ja, hets van varewen gheleu blau,
een deel ghedaen na twater grau.
Ende hevet voren twee arme stranc,
dar elc af es drie voete lanc.
Alse starke diere comen
gripetse dar in curter stont,
ende trecse in der rivieren gront;
dus etet die beeste dan.
C. gaet ute, .d. comt an.
Draco die men vint in de ze
es tonsiene no min no mee
dan die drake es upt lant.
Ende also groot es die viant
alse die drake die upt lant levet,
mar dat hi ghene vlerken hevet.
Sijn hovet es clene, sijn start lanc;
mar sine tande sijn so stranc,
ende sere wijt es hem die mont.
Sine scellen hart talre stont
Allen visschen van der ze
es hi vreselic emmermee.
Want al dat hi wont ende bijt
dat es doot in curter tijt,
eist man, eist visch, eist ander dier.
Fel es hi ende onghier.
Plinius dinket menen,
pulver van sinen benen
dat die tantswere doet ghenesen;
doch es eneghe dogt in desen.
Delfin, sprect Jacob ende Solijn,
dat wonder van merswine sijn.
Negheen dier, dat wanemen wel,
en es indie zee so snel.
.x. maende draghensi hare dracht.
Ne waer datse die moeder wacht,
ende deckese met luste groot,
die vader beetse alle doet.
Die moeder mintse alsi sijn jonc,
maer alsi comen up haren spronc
wilse die moeder oec verteren,
sine moghen ontvlien of hem verweren.
Si wassen tote .x. jaren,
ende si noten oec te waren
alsi .x. maent hebben of bet;
ende werden bi naturen vet.
Te somere draghensi ende winnen,
te wintre wilsis niet beghinnen;
si soghe na der soghe maniere.
Hare mont staet niet als andren dieren,
mar anden buc staet hem die mont.
Scarpe vinnen risen hem talre stont;
alsem die moet sinket sittet neder,
alsi gram sijn riset weder.
Erande luud hebsi gheweent,
recht als die mensche die steent.
Si halen in allene met gaten;
ende horen sere nouwe utermaten.
Up twater slapen hebsi vercoren,
ende rusten dar, als wijd horen.
.C. ende xl. jaer es bescreven
dat gheprovet es dat si leven.
Si horen gherne blasen ende sanc,
ende volghen nar met scaren lanc.
Kleine dolfijn als vis
vgl. MB
Bi wilen .i. harpre was,
hiet Arion alsict las,
ende was in .i. scip met lieden
diene te dodene verrieden.
Doe bejaghedi ene ruste
so dat hem harpens luste.
Alsi dat dede .i. wilekin
cam dar menech groot delfijn,
ende men warpene in de zee.
Een groot delfijn namene sonder wee,
ende voerdene up tlant onghescaet.
Dits .i. wonderlike daet.
afb. in Adr. Coenen, Visboek, 236v
Delfijn en hevet ghene galle.
Die jonghe clene delfine alle
sijn vele te gadre in groten scaren;
twe grote bi hem, diese bewaren.
Stervet .i. delfijn, dandre comen
ende hebbent up hare rig ghenomen,
ende draghent tote dat risen die vlaghen
ent die storme te lande draghen.
Hars doden ne latensi niet vergheten,
sine latent ghenen visschen eten;
want elc hevet andren lief.
Dies scrivet Plinius in sinen brief,
dat .i. coninc hadde ghevaen
.i. delfin, ende dedene binden saen
in ene havene met .i. line.
Mettien quamen dar delfine
die suchten sere ende mesbare,
alsofsi ghenade garden;
so dat den coninc verdochte
ende hiet dat ment ontknochte.
Experimentator die seghet:
Die delfine tetene pleghet,
comti int water, eist wijf, est man,
si scorne ende etene dan.
Ende eist dat hire noit of en adt,
si rieken bi naturen dat
ende draghen up hare snavele dan
te lande wart, eist wijf of man,
ende latene ghenen visch eten.
Hoe sijd gherieken men caent gheweten,
en sij of si den seden
hebben van der naturen heimelichede.
In des keisers Augustus daghen
was .i. kint, hore wi ghewaghen,
int lant van Caeps, dat .i. delfin
ghewent hadde ten handen sijn,
met broedekine dat hi hem gaf,
so dat delfin al levede der af.
Dar na, doe de knecht wart groot,
vercoendi hem, ende ghinc al bloet
up dier ridende inde ze.
Dit wonderde den lieden me,
die sident worden ghewone.
Dar na so verstarf de gone,
ende delfin cam ten ovre dicke
als die om den knecht dochte micken.
Ende alsetene niet conde ghescouwen,
so bleef dat dier doet van rouwen.
Macenatus ende Fabiaen
ende Solijn doen ons verstaen:
tote Iponien in Afrike
was .i. delfin des ghelike,
dat die liede hadden up ghehouden,
het liet hem tasten alsi wouden.
Der Percen historie hevet in,
dat .i. delfin sinen sin,
bi Babilonien, als men vint,
hadde gheset an .i. kint;
ende plagher dicken spelens jeghen.
Eens ne wilts dat kint niet pleghen
ende tdelfin volgedem upt lant,
ende bleef doot also thant.
Oec was dar .i. kint, alsment weet,
dat dat delfin dicken reet;
so dat af stac .i. stroem groot
ende dat kint bleef aldus doot.
Dat delfin brochte tkint upt lant,
ende bleef doot al daer thant.
Van delfine ene maniere
es up Nilus, die riviere,
die hebben scarpe vinnen boven,
dar si mede scoren, ende cloeven
hare buke de cocodrillen,
int water, alsi swemmen willen.
Hier gaen ute namen in .d.
Hort de namen vort in .E.
Equus maris dans min no me
in Dietsch dant part vander ze.
Dit wonder es starc ende groot,
ende bitet meneghen visch doot.
Aristotiles doet ghewach
dat buten watre niet ne mach;
teerst dattet comet upt lant
blivet doot te hant.
Een deel gheliket den parde voren;
mar achter wart, als wijt horen,
esset naden visch ghestart,
ende gheene voete achterwart.
Vissche verteren, dats sijn recht;
vreeselic esset int ghevecht.
Jeghen den man striti gherne niet,
want hettene alre meest ontsiet.
Equonilus, scrivet Michael,
es .i. wonder starc ende fel;
ghebeent, gehovet, geclauwet mede
so vreselic, ets wonderlichede.
Hen ghert niet voer des menschen bloet.
Comet hem .i. scip int ghemoet,
het scoret met sinen voeten,
so dat si alle verdrinken moeten;
ofte het werptse omme te sinen spele.
Van desen wondre vintmen vele.
Menne caent gevaen, no gheletten,
sonder met iserinen netten,
met starken ketenen geweven;
te Damas makemense, es bescreven.
Menne caent el niet, alst es gevaen,
dan met hameren verslaen.
Ene halve elne, seggemen wel,
datmen dicke vindet sijn vel.
Equus fluvius es ene maniere
van water parden uter riviere.
Het seghet Aristotiles
dat in Endi een wonder es,
even wel es hem bewant
beede int water ende upt lant.
Spletvoetech eist, ende als .i. part
so eist min no meer gehart.
Het nihet lude ende openbare
ghelijc offet .i. part ware.
Ghestart esset alse .i. swijn,
ende also groot alse esele sijn.
Exposita dats .i. wonder
sonderlanghe seere besonder.
Hier af vintmen somege partie
in dat mere van Surie,
jeghen Jafat de vaste port.
Plinius scrijft dese word,
dat Scurrus, die vele wonders besochte,
dit wonder wilen te Rome brochte;
ende was .v. ellen dicke ghespect.
Sine tande waren, alsi sprect,
langher ende mere mede
dan draghet ghelovelichede.
Dit saghen te wondre an
die rike vrecke Romsce man.
Eleus, alsic besach,
es dat men zeecalf heten mach.
Ru es sijn start, sijn vel es hard,
ende ghespekelt wit ende swart.
Men segt wonder van desen diere:
sijn vel ghevleghen, es sine maniere,
als die storm de ze vernuet,
dat sijn vel upward ruet;
ende weltijd so die ze es slecht,
leghet sijn haer neder echt.
Hare dracht werpet no min no mee
als up tlant doet ander vee,
ende .ii. ofte twe darto;
ende soghese als die coe.
Sij moeten sijn van .xii. daghen
eer sise in de zee draghen.
Sij sijn te doet slane quaet,
en si dat mense up thovet slaet.
Sij brieschen als .i. calf, dats waer.
Hare slaep es vast ende swaer.
Hier om hebben die rechter vinnen
macht doen te slapene, als wijd kinnen:
men legse onder sijn hovet dan
die niet wel slapen can.
.F. die volghet na die .e.
Dar of nes war namen twe.
Foca dats die stier van der zee.
Experimentator segt mee
dat starc es, ende blivet garne
in jeghenoden dart plie te varne.
.i. stout dier eist, ende onsachte,
ende al dat mach up sijn gheslachte.
Want Aristotiles die seghet
dat ewelike vechtens pleghet
up sine soe, up sijn ghenoet,
tote dien dattet blivet doet.
Ene andre neemti dar ter stede,
ende doet hare dat selve mede.
Dit doet hi van dat hi beghint
tote dattene die soe verwint.
Dit dier hem int water ghenerd,
ende proiet al dat het verterd.
Fr: phoque
Fastaleon es i. dier
int water, en es vreselic no fier.
Want het bi garse levens pleghet,
also als die meester seghet,
en proiet altoes nemmermere.
Nochtan est groet ende starc sere.
Het levet up tlant ende up die zee,
ende es goedertiere emmermee.
.F. gaet ute nu hord mee
van wondre die sijn in de .g.
Galasca, segt Aristotiles,
dat .i. see wonder es
van sonderlangher wonderlicheden.
Want het es van sulker seden:
alst sine dracht hevet beseven
binnen in sinen buke leven,
trectese ut, ende en n'onbijd
altoes niet der vulre tijd.
Ende dits wonderlijc dinc van diere
dat het hevet dese maniere:
sietetse starc, het laetse buten,
ende sijnsi cranc, et canse sluten
in sinen buc na sijn ghevouch,
ontier ende si sijn starc ghenouch.
Van desen diere men oec seghet
dat sine dracht te minne pleghet.
Gananes es .i. water dier.
Aristotiles seghet hier
dat ment in varschen watre vint.
Die soe ghenaket niet entwint
haren jonghen, mar die vader
draghet die sorghe algader.
Soe vard spelen, ende hie wacht,
tote dat si hebben hare cracht,
ende eer ne beghevet hijs niet.
Recht eist dats elc vader pliet
den kindren hare bedurste te winne,
ontier ende si hem bekinnen.
Gladius maris dats ze sward,
.i. wonder dat meneghen vervard
als Ysidorus seghet,
ende Plinius diet te segghene pleghet.
.i. visch est, ende hem es die bec voren
nar 't swert ghescepen, als wijd oren.
So scarp, dat die scepe dorbord,
ende also die liede versmort.
Hier gaet ute van der .g.
Van .i. volghet ene ende nemmee.
Ipostamus, horic visiren,
erande wonder van rivieren.
In Egipten ende in Endi
segmen datter vele si.
Up tlant werpensi hare dracht;
mar even grot es hare macht
bede up twater ende up tlant.
Also groot sijnsi als d'olifant,
ende hem gaet die snavel upward.
Crum ghewonden es hem die start,
spletvoetech, ende die tande mede
raghende na des evers sede.
Gherigghet esset na dat pard
ende mede also gheard.
Nachts doet int coren scade;
ende also sulc est van rade
dattet achterwart caen gaen,
dat men te wers sal verstaen
welcsijns dat mach wesen.
Alst es te vet caent hem ghenesen:
het gaet dar riet es ghesneden,
ofte dorene, ende dar ter stede
wentelet so dicke achter een,
dat gheraket .i. adre ant been
dar hem bloet bi onsinket neder,
ende aldus werdet magher weder.
Nerenst sere eist in desen
hoe dat de wonde mach ghenesen.
Men caent up den rig sonder waen
no dor steken no dor slaen.
Mar alst es nat so moetment wachten
dat ment dan dorsteket met scachten.
Plinius seit, dat ic hier scrive,
dat dit, ende cocodrillen vive,
Scurrus bi wilen te Rome brochten,
om dat ment dar bescouwen mochte.
Nu suldi horen vort hier na
wondre die men vint in .k.
Nijlpaard (hippopotamus).
Vert: IB.
Koli, sprect Aristotiles,
dat .i. wonder in die zee es;
ende up tlant est menech warf,
ende dar slaeptet als hem bedarf.
Oec werpensi hare jonghe dar,
.i. of .ii. of .iii. dats waer.
Ten .xii. daghe ende nemmee
volghensi der moeder in de zee;
ende dats dicke in den dach
om dat men se aldus wennen mach.
Si soghen als die coe pleghet.
Menne canse ghedoden, als men seghet,
niet lichte, menne slase doet
met hameren swaer ende groot.
Recht ghebarsi als die stier;
vir voete hebben dese dier.
Kilion, segt Aristotiles,
dat .i. vremde zeewonder es.
Want nature dinct in desen
.i. groot deel in dole wesen;
ende dat ne doet hare niet wesen echt,
want nature ghevet elken sine recht.
Mar doch est ghelevert mede
jeghen alle creaturen sede:
ter luchter side es hem gheleghen
de levere, an dander side der jeghen
die milte, ende dit weetmen wel
dat es verkert naturen spel.
Karabo, als Aristotiles seghet,
es .i. wonder dat men sien pleghet
dicke in die grote zee.
Elc doet andren met vechtene wee,
ende gadren ere an beden siden
als die onderlanghe striden.
Dit siet men te meneghen tiden,
viere saken doen creaturen striden:
d'Erste es fierheit, die hare verheft
in al dat levet ende beseft.
d'Ander es der lijfneren ghewijn,
dar wat dat leven staet sijn sin.
't Derde dar of comt die scade,
dat es elc om sijn ghegade.
De vierde om hare vrucht berechten,
dus siet men hennen om kiekine vechten.
Karabo neemt an modre sinen ard,
ende hevet .i. breeden start.
Vertaling: IB
Kuligo, spreect Adelijn,
mach wel .i. zee wonder sijn.
In desen dinct wel ter cure
dat soe can spelen die nature.
Want soe hem te deelne pleghet
dat soe allen visschen onseghet:
Die hevet scelpen ende vinnen
ende dorgaet zee gront binnen.
Ende alsem vernoit de pine
int zeewater te sine,
so comet boven ende hevet vlogle,
ende vliegt onder andre vogle.
Mar waitet moede so moet weder
vallen in dat water neder.
K. nemt orlof, .m. comt an.
Hort wat icker of segghen can.
Monocheros, na onsen horne,
es .i. visch met .i. horne,
also alsons Liber Rerum seghet,
die de scepe te scorne pleghet
metten horne scarp ende lanc.
Dies so hebbe onse Here danc:
dit wonder es te scuwene goet,
dar ment siet in die zee vloet.
Die horen staet hem voren int hovet,
dar hi die scepe mede clovet.
Vertaling
Monachos maris es in die zee
.i. monc, dits wonder me.
In die Bartschsce zee vindmen dese.
Hort wat wondre icker of lese.
Boven es hi sonder waen
vele na den mensce ghedaen:
.i. brede crune, des ghelovet,
.i. rinc van hare up sijn hovet,
also als die monc pliet.
d'Upperste leppe men hem roeren siet;
tande ende nese es hem al een.
Beneden heveti ghene been,
dar es hi als .i. visch ghemaect.
Als dien diere .i. man ghenaect,
het dan springhet ende speelt,
ontier ende et dien raet gheteelt
dat hetten mach int water slepen.
Ende alsettene also hevet ghegrepen
etet den man, om dat minnet
menschen vleesch vor al dat kinnet.
.m. gaet ute, ende nu vort
suldi in .N. horen die wort
Vertaling
Nereides sijn wel bekint
over wonder die men in die ze vint,
die die heidine bekinnen
over hare zee godinnen.
Plinius seit al over waer
dat si sijn al ru ghehar,
ende int anschijn sonder waen
een deel na den mensce ghedaen.
Weltijt datter .i. sterven sal,
so hormenre droeve ghescal
van alden andren, clene ende groet.
Want si bewenen hare doot,
die swar es, ende niet ne mach
ontgaen die leven onder den dach.
Vertaling
Nauthilus, als Plinius seghet,
es .i. wonder dat in de ze leghet.
.ii. langhe armen hevet voren,
tusschen dien .ii., als wijd horen,
es i vel dinne ende breet.
So heffet hi hoghe up ghereet
sine arme voren metten velle,
so seilti henen als die snelle.
Metten voeten roertet onder,
metten starte stiertet, dats wonder.
Comt hem vaer in sinen sin
so sueptet vele waters in,
so dattet te gronde sinct
metten watre dattet drinct.
.n. gaet ute ende hier comt .o.
darre .ii. of sijn also.
Afb. IBO 61
Onos hetet die esel van der zee.
.viii. voete lanc, ofte mee,
als Kamidarium bouc seghet,
wanemen dat hi te sine pleghet.
Pulcus heti in somech lant.
Sijn visch te pulvere ghebrant,
ende gheminct met sinen bloede,
maket frenesie in soeten moede,
bademense ende bestrijct der mede.
Die van den stene dragt siechede:
drijnctijt, hi sal sonder pine
den steen pissen met orine.
Afbeelding: FvO 192
Orca, segt Plinius,
es .i. wonder, dat aldus
nature makede, dat sine ghedane
niemen mach doen te verstane
niet dant fel es ende groet.
Dese jaghen ende slaen doet
die walvissche in die grote zee;
sine moghen ontgaen nemmermee.
Van .o. segghic u nemmee
Nu hort vort namen in .p.
Perna, seit ons Adelijn,
es .i. van den wondren die sijn,
si ligghen in scelpen als woestren plien;
si sijn wonderlic int upsien.
In scelpen ligghensi in .i. vlies,
te wondre eist sijd seker dies,
dar men of maket cledre diere
na vrouwen ende na mans maniere,
ende hovetcledre ende kueverkieve;
die men vercoept vrouwen up lieve.
Pister es .i. wonder onder hem allen,
ghesien indie zee van Gallen,
alse Plinius hier te verstane doet,
dat hem heft up die zee vloet
als oft ware .i. roetse vast.
Hogher dan seil ofte mast,
ende werpt water uut sinen monde,
als oft .i. lovie maken conden,
so dat al die scepe vervart
diet versien in haren vard.
Plantavista, seit Plinius hier,
es in Endi .i. water dier.
In Ganges lesemen dat si sijn,
ghesnavelt als dat delfijn.
Hare start es .xxx. voete lanc.
Dese sijn so dore stranc,
dat si verbiten d'elpendiere
alsi gaen drinken ter riviere.
Polipus, als Plinius seghet,
es .i. visch die te sine pleghet
bi Veneien in dat mere.
Sijn hovet dat es groot ter were,
ende sijn start in .ii. ghesplete.
.ii. arme hevet, als wijd weten,
daret met met sire cracht
.i. man, die hem niet ne wacht,
mede halet uter bord;
ende etene ende versmord.
Want hi vleesch vercoren hevet.
So vaste hi an die roetsen clevet,
men caenter of ghetrecken niet.
Het gaet up tlant als tghebied.
Diet van den rotsen wil bringhen
noept met eneghen stinkenden dinghen,
so vallet of want het haet stanc.
Ende alset noet, so es sijn ganc
so dat manlic andren ghemoet.
Sittende hi sine eier broet.
Boven jare leefter gheen,
segghen die meesters over een.
Hier gaen ute namen van der .p.
Nu hort van .s. vort me.
Serra, als Ysidorus segt,
es .i. wonder dat in de zee legt,
groot, ende hevet, als wijd kinnen,
grote vlogle ende starke vinnen.
Dit dier, alst .i. scip seilen siet
sijn vlogle et up theffene pliet,
ende wille seilen na sceps maniere.
Dit doet .v. milen ofte .iiij.
ende alsem niet ne died sijn poghen,
sone caent die pine niet ghedoghen
ende vallen sine vlogle neder.
Dan moetet keren weder
ende sinken ten gronde wart,
dar sine nature es sijn aerd.
Serra dit wonder bediet wel
meneghen ries, die feeste ende spel
ende swaren cost wille hantieren,
ende volghen hogher liede maniere
bede in coste ende in cleden.
Ende eer hijd mach half vulleden
so werti der feesten moede,
want het failgiert em anden goede.
So moeti vallen in den pat
dar sijn ouder vader sat.
In ander wonder men oec weet
dat oec mede sarra heet,
als Plinius ende Ysidorus ghewaghen:
sijn rig es scarp ghelijc der zaghe.
Dit dier plegt int water slupen
ende onder die scepe crupen,
ende snijt ontwe, ende verdrinct dan
in die scepe al die man.
Dat doetet allene omdat
dat mans vleesch wille wesen sat.
Vert. en afb. PB, 89
vgl. MB
Sirena es die merminne.
Fisiogolus hevet inne
dat si draghen wijfs ghelike
toter navelen sekerlike.
Groet sijnsi ende wivelic ghedaen,
met langhen hare sonder waen
ende dat groot ende grof mede.
Met haren kindren es hare sede
dat sise in haren arme draghen,
hevemen ghesien in someghen daghen,
want si soeghen als vrouwen plien.
Scipliede alsise sien
werpensi hem .i. idel vat,
die wile dat si handelen dat,
vliensi danne van der merminnen.
Adelinus doet ons bekinnen
dat si gheclawet als arne sijn mede.
Ende oec na andre vissche sede
sijnsi ghescellet, ende ghestart,
dar si hem stieren ter vart.
Den luud hebbensi so soete:
alse scipliede met goeder moete
ghent horen, so nes gheen man
die des slaeps ontvechten can,
dan verdrincsise ende scueren.
Men vintse te menegher uere
in zewen, ende somwile in riviere.
Some, die kinnen hare maniere,
alsi vorbi sullen liden
stoppensi hare oren tien tiden,
so dat si den sanc niet horen;
ende ne consise niet verdoren.
Ulixus waent die meneghe mede
dat eerst vant bendichede.
Vertaling; vgl. MB
slang sirene
Silla es .i. wonder mede
dat men vint tere stede,
segt warlike ons Adelijn,
dar .ii. lande versceden sijn:
tlant van Ytalien ende van Cecile.
Dar vint men dese, sonder ghile.
Up al volc sijnsi verwoed,
want si vleesch minnen ende bloed.
Burst ghescepen, ende hovet,
na merminne, des ghelovet;
maer den mont groot ende wijd
ende tande vreselic talre tijd,
ghelijc dat andre diere sijn;
ghestart eist na dat delfin.
Starc int water, cranc up tlant.
Oec singhen si soete, alsict vant.
Sinocus, spreect Ysidorus,
es in die riviere Nilus,
dats in Egypten sonder waen;
ende es na cocodrilluse ghedaen,
mar minder vele, ende niet so lanc.
Sijn vleesch gheminct in .i. dranc
doet vergaen al venijn.
Men segt dat si vroet sijn
ende dat si storme vorsien,
ende si in hare hole vlien
ende stoppent tgat ten winden ward,
ende maken anders ut hare vard.
Van .s. n'hebic nemme.
Nu comen hier namen in .t.
Testudo dats slecke in Latijn,
die in India so groot sijn,
dat Plinius ende andre tellen,
dat liede wonen in hare scellen;
ende si van eilande te eilande varen
in die grote zee dar mede tewaren.
Wonderlike vaet men dese:
Somwile, also alsict lese,
die slecken vloten up die vloet,
ende als die lucht es scone ende goet
ende warem dat sonne schijn,
dinct hem dat so seker sijn
so dat si uten scellen crupen.
Ende eer si moghen weder in ghecrupen
werdsi bedroghen vander sonnen,
so dat si niet weder in conen commen.
Aldus werdensi up ghenomen,
aldus conensi niet onder twater comen.
Oec vancmens anders, wildijt verstaen:
Nachts alsi ter weiden gaen,
ende si sat ter zeward comen,
wert sulke slapende van hem somen.
So werpmen omme dat up dat neder,
so nes gheen up comen weder.
So scieten si ute, ende connen gheleren
ende hem selven omme keren.
So dat mense met linen strect
ende mense dan te lande ward trect,
met vele lieden diese slepen.
Dus so werden si begrepen.
Ghene tande heft soe in den mont,
doch es hi besloten ende ront
als een visch no min no mee.
Den steen breketi ontwee.
Si riden ende noten inder maniere
als coie doen ende stiere.
Si legghen eier als ganse te waren,
.C. te samen tere scare;
up tlant leghensise dart es sachte,
ende broedense danne bi nachte.
Si voeden hare jonc .i. jaer.
Sulke segghen over war
dat si met siene hare eier broeden;
mar die gone die wel ghevroeden,
ende die dit wonder dicke saghen,
sine willens over war niet ghewaghen.
Zeeschildpad, vgl. tortuta
Tignus, als Solinus segt,
es .i. wonder dat in die zee legt.
Sijn start es breet wel .v. voet.
Up tlant gaet eten dor 's honghers boete;
in nordwinden et meest plegt.
Plinius van desen segt
dat den scepen volghens plien,
om dat em lust zeilens sien.
So nerenst sijsi in desen doene,
dat mense sciet met harpioene.
So vet werdensi, weet vor waer,
dat si ne leven maer .iii. jaer.
Tunius es .i. visch mede
van harde groter wonderlichede.
Met sire longren, met sinen oghen,
so machmen groot wonder toghen:
Men smeltet in .i. glasin vat
met zewatre, ende al dat
dat mer scrivet mede, over waer,
scijnt nachts als vier claer!
Tonijn
Tortuta es der tortuen name;
die vintmen groot ende onbequame
in die zee .xvi. voete lanc,
ende .viii. breet, starc ende stranc;
langhen been, clawen so groet
dat men ne vint niet hars ghenoet.
Stout es soe sonder waen,
so dar wel .iii. man bestaen.
Werpmense omme metter macht,
sone hevetsoe ghene cracht.
Want hare schilt es so breet
so ne mach niet up ghereet,
dar so in besloten leghet,
die drie houcte es, als men seghet.
Van .t. latewi bliven nu.
Hier compt allene ene in .v/u.
Schildpad, vgl: testudo
Vacca marina es die zee coe.
Aristotiles segt hier toe
dat starc es ende groot,
ende wreet alst hem comt ter nood.
Dit dier draghet nu .i. nu .ii.
als die coe min no mee;
.x. maende draghen si hare dracht.
Sere nouwe sijn si ghewacht,
ende minnense sere dits waer.
Si leven wel .c. ende .xxx. jaer;
ende dit es gheproevet gnouch
als men hem den start af slouch.
Van .v. vandic nemme tesamen.
Van .z. comen hier .iiij. namen.
Zedrosus, seit Plinius,
sijn grote vissche ende heeten dus.
Hare been sijn so grot, alsmen ghewaghet,
dat mere planken ave saghet,
dat men af maket weghe ende dueren;
ende so lanc, na der scrifturen,
dat mense te balken in salen legt,
xxx. voete lanc, als Plinius segt.
Dese diere, lese wi,
sijn in de zee van Arabi.
Zidrac, alse Liber Rerum segt,
es .i. dinc die in die see legt,
wonderlic ende vreselic mede.
Mar nachtes est van soeter sede,
want en hevet ghenen fellen ard.
Ende hovet hevet als .i. pard,
na den drake els nederward.
Lanc ende crom es hem die start,
menegher tiere es hem dat vel;
ende swemmet als .i. ander visch wel.
Zifiron dats wonder mee,
want ets die ruddre van der zee.
Liber Rerum hier of segt,
dat hi voren te sine plegt
den ruddre ghelijc, des ghelovet,
ende recht als .i. helm up thovet
van enen harde ruen velle,
oft ware van ledre of van swelle.
.i. scilt up die .i. side,
lanc ende hol ende wide,
dar hem dit dier mede decken mach
jeghen steke ende slach.
Met starken senewen es hi best
de scilt, in sinen live gevest;
drie hoekede es hi, horen wi spreken,
so starc menne caent gebreken.
Twe splettech hevet hi den start,
dar hi mede slaet ter vart,
so dat cume man mach wesen
die des slages mochte ghenesen.
Dus es hi te vane quaet.
Ende vaetmenne, ende men up hem slaet,
niet lichte ne doet men hem wee.
Desen vintmen in d'Ingelsce ze.
Vertaling: PB
Zifius dats .i. wonder
boven alle dandre besonder.
Basilius, de grote in sijn doen,
spreket in sinen boeke Hexameron,
dat dit wonder hevet groetheid ane
vele boven des menscen wane.
So vele, dat elc man segghen soude
datter nature in spelen woude.
Het ne gheliket boven no onder
no visch, no dier, gheen besonder,
no voghel gheen, groot no cleene,
maer sonderlanghe alleene
gaet alre dinc die levet boven.
So datmer wel met rechte in loven
Gode mach, diet al gheboot.
Sijn hovet te siene es wonder groot:
sijn mont te siene als .i. af gront
ghelijc alse der hellen mont;
sine oghen alse dat helsce vier.
Elc es andren so onghier,
dat elc mach segghen, dat hine sach
sulc wonder up ne gheenen dach.
Vert. en afb.: PB, 91
Hier endet de boec, inne vints nemmee
van den wondre vander ze.
Men sal hier in vinden sticken
.Li., dat seggicke.
Hort vort der visschen maniere,
die die ze voedet entie riviere.