voghele namen horen in .i.
Ibis, alse Solinus seghet,
es .i. voghel die te wandelne pleghet
neven den oevere, dats sine maniere,
van Niluse der grooter riviere.
Serpenten eier can hi vinden
ende die draghet hi sine kinden,
want sine lief hebben seere,
ende hine cessert nemmermere
te verterne dat quade saet.
Hs. KB, lijst afb.
Vert. en afb.: PB, 73
vgl. MB
Enewarf int jar, dat verstaet,
versamen hem vliegende serpente
in Arabien t'enen covente
alse omme te vliegene uten lande,
alder werelt ter scande.
Ende alsi uten lande varen
comen die iben met haren scaren,
ende ghemoetense indie lucht.
Niet enen van alder vlucht
die de werelt willen plaghen
sone laten si dat lijf ontdraghen.
t'Fenijn van desen vliegenden dieren
dat es van so felre manieren
dat .i. man es des lives quite
eri beseft dat menne bite.
Nochtan ne sterveter af ibis niet.
Isidorus te segghene pliet
alsi ghesmelten niet ne can
dat hi in sinen becke dan
water nemet, na sire sede
ende purgert hem der mede.
Neven marasche oft bider ze
ofte bi rivieren es hi emmerme
Om cronien ofte om vissce doot
die hi etet te sire noot.
Waer so si sijn, sijn si al wit,
sonder te Peleusen, wi lesen dit,
sijn si swart, dats openbare.
Sulc waent dat es die oudevare
mar dan es niet, en ware dan
(also alsmen ghemerken can)
dat ware van oudevars manieren
diemen niet ne can visieren,
datse noit mensce in Europen sach.
Plinius die doet ghewach
dat ibis es crum ghebect.
Hier bi merket ende mecket
want d'odevare hevetene recht.
Josefus bescrivet ons echt
dat groot here van Ethyopen
in Egipten quam geloepen,
doe Moises was .i. jonghelinc.
Ende hi der iben vele vint
ende stieretse voer sijn here
dar hi was marscalc inder were.
Ende voer mids dor die wostine
die was vul wormen van venine.
Die worme atense ende verdreven
so dat die lieden onghescadet bleven.
Ende quamen al onversien
in Ethiopen, ende mettien
wan Moyses lant ende stede,
die Saba heetet, ende dar toe mede
wan hi al dat was der inne,
ende nam des lants coninghinne.
Ibos es .i. vogel bekent
int lantscap van Orient,
een starc vogel ende stout
die up part ewelike nijt hout.
Gras eti, als de gans doet.
Sijn luud es alsi ware verwoet
ende an te horne seere wreet.
Dat part hevetene seere leet
om dat es vanden lude vervart,
ende ibos hevetene weder onwart
want hettene ute lande verdrivet.
Ende dits nijt die niet achter blivet.
Incendula, dats bekent
een voghel van Orient,
ende es van des ravens gheslachte.
Beede bi daghe ende bi nachte
es tusschen hem enten ule strijt.
Want incendula daghes tijt
omme dat hem dert sijn luud
sine eier te supene ut.
Entie ule ne latets niet
mar weder hi te roevene pliet,
want nachtes, alse die ule siet best,
so roevet hi des anders nest.
Dus gheldet elc andren quaet met quade
ende bliven beede inder scade.
Irundo dats der swalewen name,
swart van plumen, sere bequame.
Menech kinnet hare ghedane.
Alse die dagheraet comet ane
groetsoene met soeten sanghe,
ende ne latet den slapre niet rusten langhe
mar soe vermaent hem dat hi waket
ende Gode danket diet al maket.
Onder den rechtren vlogel bloet
nem vander swalewen, dats goet
den oghen die sijn t'onghemake.
Solinus seit ene sake,
dat hare nature doet weten al
ofte .i. huus saen vallen sal
want dar in maken si gheen nest.
Boven allen voghelen pijnsi best
om hare jonc te voedene
ende oec te behoedene.
Oec so vinde men meneghe ene
die in die levre draghen steene
diemen celidonius nomet,
daer hier na tale af comet
te wat dinghen si sijn goet
ende hoe dat mense bekinnen moet.
In ouden philosofen boeken
machmen vinden, wilment soeken:
dien dat heleghe vier ontsteken
etet hi die swalewe, dar af breket.
Epelencie vergaet der mede.
Ysidorus scrivet wonderlichede
datse gheen voghel, hoe soet gaet
in proien nemmermeer ne vaet.
Hare comen, har varen es wel ghewacht.
Si varen wech voer des winters cracht
in warmen lande, dar bi naturen
ne gheen winter can gheduren,
al dar vintmense plumeloes.
Hare compsts bodescapt altoes
den inganc vanden lentine.
Selden roefmen hare jonxkine
ende men doet hem scade noode,
die privilegie hebben si van Gode.
Aristotiles ende Adelijn,
twe arde groote meesters sijn,
segghen, entit es wel bekent:
wie dat hare jonc blent
dat hem die oghen weder comen
met enen crude, horwi nomen
ende het hetet celidonia.
Ende dits wonder, hoe soet ga.
Fr: hirondelle. Vgl. MB
Isida, na dat icket weet,
es diemen isvoghel heet.
Van plumen van sconre maniere
groene, gheleu, root menghertire,
sietmen dar up die sonne bliken
si dinken den safire gheliken.
Vanden voeten n'hevet nemme
dan crumme clawen alleene twe.
Sijn beckelkin es curt ende recht,
an visscelkine gheneret hem echt
dies eist gherne den watre bi.
In d'erde so broeden si
dar si hole metten becken
maken entie arde ute trecken.
Van desen voghele segghen liede
(dat ic voer waer niet bediede
ende inne weet oft es gheloghen):
es hem sijn vel af getoghen
ende an enen wech ghesleghen
dattet alle jare sal pleghen
te vermutene, inder ghebare
recht oft voghelijn levende ware.
Isopis es .i. voghel mede
die oec gherne sine stede
nemet bi lopenden waterkinen,
om te vane visscelkine.
Een deel swart upten start,
dat dicken up ende neder vart
met sinen starte so slaet dart sit.
Al pipende so vart dit.
Ende meent de ghene wel
die in dese werelt fel
die onghestade es als de beke,
hem gheneren sondeleke,
ende vervart sijn in haren sin.
Want si niet ter werelt in
winnen dat ghedurech si,
dies beven si dicken bedi.
Nochtan d'arme lijfnere
dar si an legghen hare ghere
doen se minnen de lopende beke
dar si in leven sorgheleke.
I. gaet ute. Hort hier naer
voghele namen die sijn in .k.
Kyliodomos lesen wi
es een voghel in Endi.
t'Erst dat hi ter werelt bart
vlieghet hi ter sonnen wart
in 't oestene, dar soe up vart.
Ende alsoe kert ten westenen wart
so kert hi hem mede al daer.
Sijn leven dat nes mar .i. jaer.
Binnen den jare, eri stervet,
wint hi .ii. jonc, dus ne verdervet
sijn gheslachte niet al dan.
Sijn vlesch es ghesont elken man:
ets goet jeghen tgroot evel gheten
want et verdrivet, als wijt weten;
ende jeghen menech evel groot
so est harde goet ter noot.
Kym, spreket Aristotiles
dat .i. groot starc vogel is
entie ghene felleit hevet
els dan hi bi proien levet.
Ghedoghech es hi, horic spreken,
den voghelen die up hem steken.
Narenst es hi ende goet
om te voedene sijn broet
ende andre voghelen jonc mede.
Want enen aren vintmen van quader zede
die tilike, als men spreket,
sine jonc ute sinen neste steket
want si hem vernoien te voedene
te bewarne ente behoedene.
Kimme ontfarmets alsise siet cranc
ende voetse al sonder danc.
Ay, ghi edele riddren, ghi heren,
an desen vogel soudi leeren!
Ghi levet bider proien mede,
dats bider armer liede lede.
Ne sijt niet onhovesch inder proie,
ne verlieset niet die langhe joie
vander werelt ere cranc.
Verdraghet dit arem volc ghemanc
alse kim doet, dar wi af spreken,
den voghelen die up hem steken.
Voedet oec na des vogels sede
verdrevene arens jonghe mede,
dat sijn helpelose edelinghe.
Helpet datmense dar toe bringhe
dat si niet ne comen te valle.
Dat sijn doghede dar gi alle
bi soudet regneren emmermeere,
voer Gode ende in der werelt ere.
Karolus es bekent
een voghel van Orient.
Scalc, alse Aristotiles seghet,
die gherne der ledecheiden pleghet.
Ende gherne ne winnet hi jonghe niet
doch omme dat nature ghebiedet
so notet hi te somegher stont.
Ende alse die zoe danne vort comt
dat soe met eieren es bevest
leghet soese in wilder duven nest.
Dus moet die duve voeden daer,
dat hare niet bestaet .i. haer.
Komor, spreket Aristotiles,
dat in Arabia .i. voghel es.
Ende es .i. bosvoghel die mest winnet
van allen voghelen diemen kinnet,
want .v. warven jofte .vi. int jaer
wint hi jonghe, dat es waer.
Ende dit ne doet gheen ander el.
Ende dits te wonderne also wel
dat hi ghene vrucht ne winnet
eri in den hemel kinnet
sterren risen, die die macht
hebben van te ghevene dracht.
Ende alsi die sterren siet risen
so noet hi na sire wise.
Kyces, spreket Aristotiles,
dat oec mede .i. vogel es
die menegerhande soen ghevet ut
want elkes daghes verwandelt sijn luud.
Van hare, van wullen es sijn nest
ende up hoghe bome ghevest,
ende dar onthoudet hi sijn broet.
Alse die ekelen sijn ripe ende goet
so gadert hi spise gnoech
t'etene na sin ghevoech.
Alse sine jonghe up sijn comen
so dat si doghen ter vromen
houdensise ledech ende voeden
vader moeder, ende broeden
die hem selven dan van ouden
voeden ne connen no houden.
Dorper mensche, merc hier up wel!
Hier gaet ute .k. ende gaet in .l.
Larus, alse de glose seghet,
die up Moyses boeke leghet,
es verboden in d'oude wet
t'etene. Van hem es gheset
dat hi proiet in sire vlucht
beede int water ende in die lucht.
Ende bediedet den duvel wel
die emmer hem allen es fel
die willen leeden helech leven
dar si met Gode omme sijn verheven
alse vogele in die lucht vlieghen,
ofte weder si hem laten bedrieghen
in dit wandel ertsce goet
dat bediedet es bider vloet.
Up hem allen groot ende cleene
sethi sine proie ghemeene,
die ertsche larus, als diet al
bringhen wille in sinen val.
Lucidius, seghet Solijn,
es .i. vogel, die name sijn
hi es ghemaket vanden lechte.
Sine vederen scinen rechte
in donkeren nachten ghelijc den viere.
Bedines esset der gangers maniere
die bi nachte willen pinen
te lidene dor donkere wostinen,
dat si des vogels vederen draghen
ende den nacht der mede verjaghen.
Plinius spreket in de boekin sine
dat Germania die wostine
dat Alemaenien hetet
sulke voghele toghet ghereet.
Lucina, als ons doet verstaen
sente Ambrosius van Melan,
es .i. voghelkin dat broet
sine eier nachts ende behoet
ende singhet dien nacht al dure enture
sonder slapen, dats sine nature.
Oec scinet ofte sente Ambrosius sprake
dattet singhet om die sake,
om dat met sinen soeten sanghe
sijn broet leven der af ontfanghe.
Endit te wonderne seere
ende niet te twifelne min no mere,
want menech mester ende sente Agustijn
seghet over waer fijn
dit selve mede vanden lione.
Dit wille die nature doen.
Nachtegaal, zie ook: Philomena
vgl. MB
Lunacos, spreket Aristotilus,
es .i. vogel, sijt ghewes,
die seere scarp es in sijn sien.
Derre manieren vogele plien
er hare jonc plumen beghinnen
dat si die clareit vander sonnen
keren omme te siene der in.
Ende wel hare die meer ofte min
sine oghen tranen clene of groot,
hi moeter omme coren de doot,
dandre voeti so hi mach best.
Bider ze so es sijn nest,
want hi hem bider ze ghenert
dar hi visscelkine vertert.
Ende alsi boven hanget in de lucht
die voghele onder hebben vrucht,
risen si, dat mense vanghe
ende duken int water so langhe
dat si verdrinken ende boven driven.
Die eti dan, dus horent wijt scriven.
Dit scinet een deel openbare
oft erande aren waren.
Vgl. arend
Lagepus mach na't Latijn
in onse Dietsch hasevoet sijn,
want dar si in de plumen staen
sijn si alse hasevoeten gedaen,
des vogels voete sekerlike.
Dits de scuvut properlike.
Beede in haghen ende in holen
leeti sijn droeve lijf verstolen,
ende etet sine proie alleene.
Men vintse wel na alleghemeene
bi na alse groot alse die aren,
ende met plumen seere verladen.
Si sijn oec gehornet mede.
Want sijn up sien es wonderlichede:
sijn oghen root alst ware .i. brant.
Ende hi es alre voglen viant
want si na hem stekens plien,
omme dat sine dages selden sien.
Hier gaen ute namen in .l.
Van .m. verstaet die namen wel.
Zie ook: Uil
Milvus, alse wi wanen wale,
es ene wuwe in onse tale.
Crumbeckede ende crum van voeten
mare niet scalxs dar si ghemoeten.
Hennen, kiekine ende vogelkine
dar na doen si hare pine.
Dinc die niet mach comen te baten
diemen ute werpet upter straten
dar af maken si hare spise.
Plinius scrivet, die wise,
dat hare levre draghet medicine.
Die wuwe pleget bout te sine
jeghen vogelkine cleene,
ende bloode jegen dandre ghemeene.
So vliet den cleenen spareware
ende dits wonder van hare.
Aristotiles die seghet
dat erande wouwe pleghet
in die joghet van hare joien
dat soe vaet vogelkine in proien,
darna croenien, dar na vlieghen.
Int ende stervet soe, sonder lieghen,
van hongre die hare gaet an
om dat soe hare niet gheneren can.
Vgl. MB
Magnales, spreket Aristotiles,
dat erehande vogel es
groot alse de ghier oftie aren,
ende die hem gheneren te waren
metten visschen in der rivieren.
Ende si sijn van roeder manieren
in hare plumen, als wijt merken,
swart van voeten ende van vlerken.
Melancorfus, als ons seget
Plinius, dart ware in leghet,
es .i. vogelkin niet groot
dat seere wasset in sijn ghenoet,
want boven .xx. winnen si al
ende emmer onneffene int ghetal.
So nerenst so n'es voghelijn
omme te voedene die kinder sijn,
dat machmen an die meneghe sien.
Want alsi te vlieghene plien
ende si volghen uten neste
der moeder, sijn si vet ten besten.
Ende volghen na hare wise
vader ende moeder om hare spise,
met ere harde groter scare
alse oft ene scole voglen ware.
Dese sijn in proien gegeven
starken voglen diere bi leven.
Morpex es .i. swart voghel
an plumen, an becke ende an vlogel.
Van clawen scarp ende van becke.
Een bastart aren eist, als icket mecke.
Hi ghenert hem in rivieren
an visschen na sire manieren.
Al ghenert hi hem int water best
up bomen nochtan maket hi sijn nest,
ende voedet met visschen sinen jonghe.
Ende alsi comen ten eersten spronghe
om te vlieghene, sijn si verladen
so ontsiensi hare scaden
dat si ut werpen hare spise
om te vlieghene in lichter wise.
Dies niet ne doen bliven so swaer
datmense dicken vaet al daer.
Sulke vindemen, alsment weet,
van naturen alse heet
dat si in couder wintertijt
ondoen hare vloglen wijt,
ende vercoelen hem in den wint.
Hare drec es so heet, alsemen vint,
datter groene bome af verdroghen.
Dit machmen merken ende goemen.
Aalscholver
Menedides, als ict bevant,
sijn voglen in Egipten lant,
alse Isidorus doet verstaen,
die die name hebben ontfaen
van Menoene den here groot
die wilen bleef voer Troien doot.
Want si comen ghevaren
ute Egipten met groter scaren
dar Troien stont, als men noch seghet
dar Menon begraven leghet,
ten vichten jare, dits ghene saghe,
ende vlieghen danne .ii. daghe
omtrent sijn graf, ende upten darden
gaet hare spel al buten varden.
Want elc gaet daer den andren scoren
ende striden dan sonder gheduren,
so datter vele bliven doot.
Ende dits van voglen wonder groot.
Memnonsvogel, zie PB 171
Mauca dats der mewen name,
een voghel esset ombequame.
Al es soe gheplumet wel
na hare macht so es soe fel.
Bi visschen levet soe inder ze
maer ne gheene dinc begert soe me
t'etene, dan van enen verdronkenen man,
so ontgont soene andie oghen dan.
Alse .i. storem naken sal
so roepen si ende maken ghescal,
ende dat comet hem al van joien.
Wel slachten si den riken vrecken
die upten dieren tijt mecken
dats der armer tempeest,
dan wanen si emmer winnen meest.
Dan so maken si hare joie
doch werden si noch der viande proie.
Vert. en afb.: PB 75
Merelus es des smerels name.
Een vogelkin scone ende bequame,
dapper, stout ende seere snel
ende cleinen vogelkinen fel.
Het dar mere dinc bestaen
dan sine macht mach begaen,
ende verwinnet met snelleden
ende met sire vromelicheden
dicken ongelike dinc.
Marc hier up, edel jonghelinc,
stati 't harte ter dogheden wart
wes ter doghet coene ende onvervart.
Got mach di wel van hoghen saken
met sire macht verwinre maken.
Smirrel, dwergvalk (FvO 145)
Muscicapa dats .i. voghel
ende hevet plumen ende vlogel
naden laenre harde naer,
mar minder es hi, wetet voer waer.
Mere dandie duve oec es.
Ghevoet, ghebecket, sijt seker des,
also alsmen die swalewe siet,
ende oec vele mere niet.
Traghe es hi in sire vloghe
ende sijn vlieghen dat nes niet hoghe.
Al hevet hem dit nature onthouden,
anders hevet soe hem gehouden
ende te sire lijfnere ghegheven.
Want onder alle voglen die leven
so nes der scrifturen cont
dat enech hevet so widen mont
na dien te siene dat hi es groot.
Enties hevet die voghel noot
want hi al bi vlieghen levet,
ende gapet wide dar hise hevet,
so datter hem in die kele
dicken te samene vlieghen vele.
Ende dies heetmenne muscicapa,
dats vlieghevangre in Dietsch wel na.
Lanarius: steenvalk
Merops, alse Plinius seghet,
es .i. voghel die des pleghet
in d'erde te broedene ende in holen,
sesse voete diep, so dat hi verstolen
sine jonc der onder voedt
tote dat si sijn te vliegene goet.
Van plumen es hi en deel grau
ende upten rug kerende int blau,
ende voer die barst een deel root.
Wit ande wamme ende niet wel groot.
Bijeneter
Merula dats der merlen name,
die soete singhet ende bequame
alse die lentijn comen wille,
vanden wintre swighet soe stille.
Experimentator die seghet
dat die merle diemen pleghet
in gaiolen te houdene stille,
dat soe jeghen naturen wille
vlesch sullen eten ente bet singhen.
Ende dit selve sietmen vulbringhen
der lewerken enter calandren,
ende oec someghen voglen andren.
Al es soe swart, gherne soe badet.
Hare plumen streectsoe, ende begadet
alse ofte soe wilde wesen wit.
Maer om niet so doet soe dit,
want sonder hare sanc alleene
soe es in hare gnoechte cleene.
In Achaya es soe wit vonden
dat die Moreie es nu bi stonden.
Die merle ne can niet muten
sonder anden becke buten
pleget soe telken jare dit
dat hi werdet van ghelewen wit
Vgl. MB
Monedula es der cauwen name,
van swarten plumen bequame.
Selver mint soe, gelt ende goud,
ende dits bider naturen ghewoud.
Nochtan ne weet soe wat hare sal
sonder dat soe't decket al
in steden dart verholen blijft.
Wel soe den vrecken man bescrijft
die swart es van vulen sonden,
ende sine rikeit t'allen stonden
so decket, dat hi verliest der mede
sijn ghemac, sine salichede,
der werelt ere, de minne ons Heren.
Men mach die cauwe spreken leeren
wilment pinen jonc bestaen.
Soe wachtet nauwe der zonnen upgaen
ende groetse met hare sprake.
Experimentator seit vremde sake:
dat couwen vlesch niet nes goet,
want het thovet crouwen doet.
Mergus es de vogel, godeweet,
diemen met ons dukerre heet.
In marassche, in rivieren
wandelt hi na sire manieren,
omme dat hi die vissche vaet.
Langhe hi onder dat water gaet,
doch moethi weder in die lucht
ende weder nemen sijn ademtucht.
Hare jonc sijn so gedaen,
terst datsi uten doppe gaen,
al verliesen si vader ende moeder,
dat si hem sonder behoeder
bedraghen connen ende gheneren.
Ambrosius scrivet sonder sceren
dat alse die dukere te lande vliet
ende hi roepende uter ze tiet,
dat sie voerweten ende voersien
tempeest die dan sal gheschien.
Te wintre alsi stille leghet
eist dat hi vets te wesene pleghet,
om dat hi minst danne vlieghet.
Het ne si oec jofte die nature lieghet,
elc voghel vlieghet meer int clare
dan in die lucht dicke ende sware.
Voghele namen gaen ute in .m.
Van .n. comen dandre na hem.
Nisus dats die spareware,
onder d'edele voghele .i. vogel mare.
Want hi met proien hem ghenert,
hine pleghet no begart
ghenen gheselle an sine side.
Sulke wanen dat es van nide
ende sulke dat hem doet hoverde,
want hi den seghe alleene begherde.
Ende ets te gheloevene dat ic telle,
want hi ne wil gheenen gheselle
hebben dan sines selves bejach,
gheselscap vliet hi nacht ende dach.
Nochtan es dit voer waer gheset
dat die spareware vaet sijn musschet.
Ende dit spreket Aristotiles
dat jeghen die nature es
van allen voghelen ghemeene
die hem met proien groot of cleene
gheneren, dat hi vaet
gheslachte dat hem bestaet.
Mar die spareware es van desen
onsculdech deser edelheden,
want hi proiet up sijn ghenoot.
Scamedi mensce, van scanden groot,
dat elc voghel ende elc dier,
esset wreet ende onghier,
al eist dat bi proien levet,
dattet den sinen vrede ghevet.
Mar du entie spareware
hebbet dese edelheit ommare.
Die wilde sparewe pleghet
an wintertijt, als men seghet,
dat hi navonts dat voghelkin vaet
ende onder hem houdet dar hi staet,
om te verwarme sine voete.
Des morghens met goeder moete
latijt quite varen ende vri.
Een scone exemple dinket dit mi
ende hovesch ende seere goet,
ende elc danke datmen hem doet
ende elc sinen wert verdraghe.
Die edele spareware broet in der haghe
die dorpre, die lettel doech,
hi broedet up die bome hoech.
Mar elc mensche wese des vroet:
so edelre baren so mere oetmoet.
Vertaling: PB
Nocticorax mach in Latijn
in Dietsch .i. nachtraven sijn.
Ende es ene maniere van ulen
diemen hort bi nachte dulen,
ende dinke mi an mijn verstaen
dat mach sijn .i. oerhaen.
Een bosch vogel al ut ende uut
ende es ghevedert naden scuvut.
Nachts vlieght hi in velden, in husen
ende levet bi proien van musen.
Dar toe mint hi des menschen drec.
Crum hevet hi clawen ende bec.
Daghes sietmenne selden jof niet
want hi die clare sonne vliet.
Nepa dinct mi die sneppe wesen,
die so clar hord, als wijd lesen
alst in scripturen es gheset,
dat soe hare oren ande erde trect
ende hort harde wel der bi
of enech worm in derde si.
Dan steket sinen bec, dies lanc,
in d'erde ende haeltse ute an haren danc.
Daghes eist in die haghe bedect
mar jeghen avont het ute trect
ende in die morghenstont al vro.
Hier bi werden si ghevanghen soe.
Vlesch vander sneppen es ghesont
want het werdet verduwet in curter stont.
Vander .n. endic die wort
ende vander .o. scrivic u vort.
Vert. en afb.: PB 80
Onocrotallus es bekent
een vogel van Orient
ende es verboden in d'oude wet
so dattene gheen Jode ne et.
Enen starken bec heveti ende langhen
dar hi mede can vissce vanghen,
ende roepet lude naden butore
also datmen verre hore.
Enen crop hevet hi alse .i. sac
dar mede doet hi sijn ghemac,
want dar in gadert hi te sire noot
van visscen sinen crop so groot
nochtan dat hem die buec es vul.
Ende dan nes hi niet so dul
alsem de buec idel es
die vissce, des sijt gewes,
ute sinen croppe, hine werptse ut dan,
ende vullet sinen buec deran.
Om dese onsuverheit wanemen te bet
dattene verboet doude wet.
Osma es .i. vogel wit,
groot alse de swane, die gherne sit
bi watre dar vissce sijn vele.
Neffenst den halse an sine kele
hanghet hem .i. sac wijt ende groot,
die hem nature ghevet ter noot
om vele vissche derin t'ontfane
ende sine nature derbi te ghestane,
want hem vele etens bedarf.
Ende menne vintse nieweren menechwarf
dan in groten waterlande,
want clene water hebben si thanden
van visschen ghemaket al bloet.
Den buc hebben si lanc ende groot.
Oriolus es een vogel, ghenoemt
van den sanghe die van hem comet,
ende es van plumen openbare
scone ofti goudijn ware.
In bomen broedet hi ende singhet
also alse sine name bringhet.
Ic wane't menet die wedewale.
Al es oriolus gheplumet wale,
sijn drec hevet so sware lucht
dat hijt selve so seere vrucht
dat hi seere scuwet sijn smelt.
Want begatene die ghewelt
vanden stanke, hi es so groot,
hi maghere lichte af bliven doot.
Verheft u niet, stervelike keitiue,
up die sconeit van uen live.
Wildt u selven wel bekinnen
ghi vindet in uer herten binnen
ghenoech des ghi u moget scamen.
Alle sijn wi arde te samen.
In .o. ne vandicker nemme.
Nu hort vort vander .p.
Pellicanus, spreket Agustijn
ende Isidorus de meester fijn,
dat .i. grau voghel sij.
In Egipten wandelti
up Nilus die grote riviere.
Pellicanus hevet .i. maniere
dat hi sine jonghe minnet,
mar alsise so pijnlic kinnet
want si ghier sijn an hare aes
so dootse die arem dwaes.
Drie daghe beweent hise onblide,
dan ontdoeti sijn selves side
ende met sinen bloede roet
so verwectise van der doet.
Oec es mede van hem bekent
als enich ghevenijnt serpent
sinen jonghen nemen tleven
dat hijd hem mach wedergheven.
Want tusschen hem ende dat serpent
es altoes onvrede bekent,
ende dats om dat pellicane
serpente hem pinen te verslane.
Expumentator die scrivet
dat die pellicaen cranc blive
na dat bloeden dat hi bloet
up sijn dus vercorne broet,
so dat hi in ghere wise
vlieghen mach om sine spise.
So moeten sine jonghe dan
dor die noot die hem gaet an
soeken hare tweier bejach.
Sulc es traghe upten dach
dat van quader herten blivet
in dat nest doot ende ontlivet.
Sulc vlieghet ute ende voet hem selven,
ende beveelt sine oude den elven.
Ende sulke sijn oec hoves ende vroet,
ende ghedinken om dat goet
dat hem moeder ende vader dede,
ende voeden hem ende hemselven mede.
Alse dan die moeder oftie vader
werden des gheware algader
ende vander cranceit sijn ghenesen,
die hem hovesch hebben ghewesen
die houti ende voetse warde,
ende dandre jaghet hi sire varde.
Tweerhande sijn pellicane:
deene sijn in foreeste, ic wane,
dats die serpente vertert,
ende dierem bi 't water ghenert.
Ende dits gheen recht pellicaen
want hem .i. darem es gegaen
vanden gheswelghe toten uteganghe,
dus ne mach hem gheene spise langhe
in sinen lachame gheduren,
ende blivet magher bi naturen.
Der ouder filosofen boec
die van wondre doet ondersoec
seghet dat in Licia gheschiet
wonder datmen bescreven siet:
Elxs jars comen daer tere stede
bitende vogle ende andre mede
in ene maent up ene riviere.
Dar vechten si in felre maniere
dat dar menech werdet ghewont
ende ontplumet ter selver stont.
Vanden plumen makemen dar na
bedden dan in Licia.
Ende men seghe dat de pellicane
pleghen desen strijt te bestane.
Elc mensce pinem te verstane
de nature vanden pellicane,
die sine jonghe slaet to doot
om hare dorper gulseit groot,
ende dan verwecket met sinen bloede.
Dit can wel doen Got de goede,
Adaem onse vader, die langhe doet
hadde ghesijn ende inde grote noet,
ontier ende dats dien Here verdochte
die ons met sinen bloede cochte,
ende ons lijf dede derbi ontfaen.
Dit was die vraye pellicaen.
Wi sijn si, die nu ontfarmen
Jhesus lede, die nu carmen
in arderike van armoeden?
In sine lede machmen voeden
Gode als enen vercrancten man,
dien dor ons sijn bloet ontran.
Nu vintmen traghe dorpers kinder
die hem selven mer no minder
voeden ne conen, noch Gode mede
ne danken van sire hoveschede;
dese bedarven in de neste.
Dit sijn de Joden, die int leste,
om dat si traghelike gheloven,
in die helle sullen bliven bescroven.
Oec sijn dar ionc dier up vlieghen
ende vader ende moeder bedrieghen,
ende hem selven allene asen.
Dat sijn de ghene die verdwasen
ende Gode laten, ende anebeden
afgode met groter dulheden.
Mar die goede kinderkine
bepensen die dogt ende die pine
die Jhesus Xpristus om ons ghedogde
dar hi andie cruce droghede,
ende ons met sinen bloede ghenas.
Ende danken sinen leden das,
den armen van hemelrike,
die si voeden oemoedelike.
Wel hem dies sijn bedacht,
want alsi comet in sine macht
hi saels hem danken inden trone
ende voeden met eweliken lone.
Enten dorpre metten traghe
sal hi in der hellen jaghen.
Vert. en afb. PB, 77
vgl. MB
Porfirio, alse die lettre seghet,
hevet des gheen voghel pleghet,
want enen voet hevet hi als de aren
den anderen als de gans te waren.
Desen hete wi den buc aren.
Hi can hoghe in de lucht varen,
ende merket nouwe in sijn clemen
waer de vissche int water swemmen.
Dan sciet hi neder met vluchte groot
ende grijpt den visch in sinen poet,
die ghemaket es na 's arens voet.
Metten andren hi dat doet
also dathi mach up risen,
ende vlieget wech met sire spise.
Men vintse groot enten maten cleene
vele inde werelt ghemeene.
Pavo es in Dietsch de pau,
die es van vedren root ende blau,
entie sconste es diemen kent.
Ghehovet es hi als serpent.
Elc man kennet wel sine ghedane
des keric mi te min dar ane,
maer .i. meister spreket dese sake
pau es ghehovet als de drake.
Sijn luud es oft de duvel ware,
sijn ganc stille, inde ghebare
als die dief, sine plumen mede
recht na des hemels sconede.
Sijn luud verjaghet war si sijn
alle beesten die draghen venijn,
noch hare gheen ne blivet lanc
dar si horen sinen sanc.
Augustijn segt openbare
dat pau's vleesch binnen .i. jare
none stinket no rot.
Die pau es .i. hoverdich sot:
siemen om sine sconeit an
hi ondoet sinen start dan
jeghen de sonne, dat men bedien
sine sconeit mach ghesien,
mar alsi sinen voet siet
velti den start dan ende vliet.
.xxv. jaer mach hi leven
In ouden bouken vintmen bescreven
dat den ouden wast int hovet
een precios steen, dies ghelovet.
Die pau werpet als die lovre vallen
sine stert vedren met allen,
ende lati hem node kinnen
tote dat si hem weder wasse beghinnen.
Alsi ontwake wert bi nachte
so roepti lude ende onsochte,
want hi hevet var ende toren
dat sine sconeit es verloren.
Eier legghensi eens te jare,
ende die pawinne pinet hare
dat soese den pau onstect,
want vint hise dat hise breect.
Sine jonc willi verslaen
tote dien dat hem de coppe siet ute gaen.
Bonen niet te sere ghebraden
doet die pau gherne ghegaden.
Als die pau clemmet hoghe,
dat meent rein al waest terst droghe.
Witte pawe vindmen mede,
ende wilde pawe in somegher stede,
mar niet van vedren so fijn
als die huus pawe sijn.
Vgl. MB
Perdix heet pertrice bi namen.
Jacob ende Ysidorus te samen
ende sente Ambrosis segghen mi
dat .i. loes voghel si,
want elc anders eier stelt.
Maer als die jonghe sijn ghetelt
kinnen si die moeder diese wan
biden lude, ende volghen hare dan.
Hare nest, horic ghewaghen,
makensi gherne in dicke haghen.
Ende comt iemen ten neste nar,
die moeder comt hem jeghen dar
ende gebard als of soe cranc ware,
om dat soene wil doen volghen hare
ende verre of leeden anders waer.
Als hare jonc hebben vaer
vallensi up ward ende decken hem mede
met rusen, dit es hare sede,
die si houden in hare voete.
Hare luxurie es harde onsoete
dat si noten jeghen nature.
Plinius scrivet in sine scripture
dat die hanekine om tiden
sere om die hennekine striden,
entiere verwint, dat hi onsoete
den anderen terdet onder de voete.
Gheen wilt vlesch es so ghesont
alse die pertrice in hare stont.
Hare galle, alse Plinius seghet,
up datmerre effene jeghen weget
honex, ende mint minghe dan,
dattet d'oghen verclarsen can.
Vgl. MB
Platea, alse Plinius seget,
es .i. vogel die des pleghet,
dat hi de dukers wacht in de ze
ende doet hem dan so wee
dat hi hem hare proie ontdraghet.
Oec lesemen dat hi hem verdraghet
met musselen, die hi swelget gheel.
Alsise hevet verduwet een deel
werpet hi ute die scellen weder
ende latet dandre vallen neder.
Plumales, dat sijn manieren
erande van pluvieren,
diemen seghet dat bider lucht
leven, sondre andre vrucht;
nochtan vintmense wel ghevoet.
Waer bi men wil wesen vroet
datse voedet de lucht alleene,
dats om datmen groot no cleene
in haren darem ne vint.
Dies wanic datse voedet de wint.
Pica dats der aecstren name,
van plumen scone ende bequame,
soe ende hie vele scalcheit can.
Hare nest onsetsi elken man.
So maket scarp van dornen buten,
boven can soet decken ende sluten,
ende maket .ii. gate me no min
dar soe selve gaet ute ende in.
Met erden maket soet sochte binnen.
Plinius doet ons bekinnen
dat aecstren jonghe over waer
gheten, maken d'oghen claer,
ende dat si sijn ghevleghen best.
Worde d'aecstre in .i. strec ghevest
al 't lijf houtse stille ghemene,
sonder metten becke allene
dar toe doet soe hare macht
hoe soet ondoet met hare cracht.
Jonc up ghehouden leren si wale
some spreken menschen tale,
ende horen nauwe na die word
dat sise gherne bringhen vord.
Die die tonghen hebben breet
spreken best ende ghereet.
Vgl. MB
Picus es i voghel echt
na minen wanen eist .i. specht.
Also sterc es hi ghebect
dat hi die bome dore pect.
Onder die scorse na sire wise
soeket hi worme te sire spise.
In holen bomen maecti sine nest,
dar broeti sine jonghe best.
Sloughe oec iemen yser of hout
in die gate met ghewout
ende picus niet in ne mochte,
hi vloghe och ende sochte
.i. cruud dart mede vloghe ute dat,
hoe vaste dattet stake int gat.
Oude bouke segghen dat
van desen crude tere stat
dat mer mede mach ontsluten
alrande slote van buten.
Die die word dar toe can segghen
diere mede toe ghelegghen,
gheen mensche kennet echt
sonder bi naturen die specht.
Scarp sin sine clawen ghemene,
dies sieti node up die stene.
Sulc ghelijct merlen wale,
sulc .i. deel den wedewale.
Sulke sijn up 't hovet roet,
die sijn sconst ende groet.
Vgl. MB
Passer es der musscen name,
in huse te broedene es em bequame.
Dicken dinkensi verwoeden
alsi noten ende broeden.
Die heetste voghel est van naturen
die men vind inder scripturen.
Die soen leven langher dan die hien
wilmen segghen ende sien.
Aristotiles die seghet
dat die hie allene pleghet
nemme te levene dan .i. jar.
Dat mach sijn inden lande dar,
mar hier n'est niet, des siwi vroet.
Ic waen't onse coude lant doet.
In someghen steden wilmen callen
dat si van den ghevele vallen.
Mar Aristotiles die seghet
dats om dat die mussche pleghet
t'etene dat belsaet,
dar of comt hare dat quaet.
Alse die jonghe ute vlieghen
d'oude ne willense niet bedrieghen
sine vlieghen mede ende hare ghebure
ende houdense, dits hovesce nature.
Dus soude starke entie vroede
den cranken nemen in sire hoede,
ende bewaren ende bekeren
bede van scanden ende onneren.
Passer ende arundineus
es die rietmussche, ende comt aldus
dat die mussche entie nachtegale
te samene noten t'enen male.
Entie vrucht die dar of comt,
al eist dat so es mussche ghenomt
want men die muschen also gheplumet siet,
sone broet niet dar die mussche pliet.
Sone mint oec die bussche niet
mar gherne es soe int riet,
buten husen, buten busschen.
Den sanc hebben dese musschen
een deel van der nachtegale,
al ne singhensi niet so wale.
An plumen siet men ende an sanc
dat si twirande sijn ghemanc.
Philomene in onse tale
ludet wel die nachtegale,
ende hevet van sanghe den prijs
boven alle vogle in goeder wijs.
Vro wert so in der dagheraet
ende lovet die sonne eer so up gaet.
In lentijn ende in somers beghin
sinc soe, ende nemmee no min.
In lentijn tijd vouch soe hare so
van haren sanghe werd soe so vro
dat soere selden omme et,
ende singt te nerensteliker ende te bet.
Ja dar soe te prighe singhet
eer soe hare verwonnen ghinghet
hare nerenst es so groet
so sal eer singhende bliven doet.
Sulc meester seit, also verstaet,
alst met hare ten ende gaet
dat soes beghint metten daghe
ende verheft hare van slaghe te slaghe
toter noenen, dat de hitte es groet,
dan vallesoe van den bome doet.
Alle noten van musiken
consi singhen ende striken,
ja die oude leren de jonghe
ende formeren hare tonghe
up ende neder talre note,
dus leert elc sine rote.
Mar als die daghe ten lancsten comen
so es hem hare sanc benomen,
so dat men van hem niet entwint
te wintertide van hem vint.
Sonder dat sulc openbard
dat mense dan heet "roebard".
Ende dit scijnt openbar
dat Plinius hout over waer:
alsi broeden ende noten
dan wert hem hare sanc verstoten.
Vgl: Luscinia
Presitacus dat dinke mi sijn
die pape gaie, dar ons Solijn
ende Jacob scriven in haren doene.
Een voghel est van plumen groene,
om den hals den rinc van plumen
ghevarwet als van goutscumen.
Ene tonghe groet ende breet,
dar hi mede formert ghereet
woerde als oft .i. mensche ware.
In den ersten of in den andren jare
so sijnsi te lerne best
ende onthouden dat men em vest.
Den bec hebben si so crum ende so starc
al vielen si van hoghen up .i. sarc
si souden hem up den bec ontfaen.
Hare hovet es hard, sonder waen,
dat mense met enen ysere slaet
als mense wil dwinghen dat soet verstaet
te sprekene na des menschen wise.
Haren poet stecsoe in de spise
in den bec, dits wonder mee.
Int gheberchte van Gelboe
segmen dat hi broedens pliet,
dar het selden reint of niet
want die rein es hare doot.
Dien stert queket so met gnouchten groot
ende strikene dicke ende makene fijn.
Ende sere gherne drinken si wijn.
Men lest: ins coninc Karles tiden,
dat hi wilen soude liden
dor 't wout te Grieken ende sijn here
om te varne over mere,
papen gaien camen tier stont
ende seider: "Keiser, vare ghesont!"
Doe was hi coninc ghewarlike
van der cronen van Vrankerike,
ende hi wart Romsch keiser der nar.
Dus worden hare worde war.
Den paus Lewen, lese wi mede,
gaf .i. man up hoveschede
enen papegay, sprac ghenouch.
Ende doe mense ten paus drouch
ende soe was up hare vard,
soe sprac: "Ic vare ten paus ward."
Ende terst dat soe den paus sach
omboet soe hem goeden dach,
achter .i. ii. warf te samen.
Dese dinc so wel den paus bequamen
dat hi dicken sonderlinghen
der jeghen sprac om dach cortinghe.
Nu het van der .p. ute es
ghi sult vort horen van der .s.
Vert. en afb. PB 76
vgl. MB
Strutio es i voghel groet,
van voeten des kemels ghenoet.
Als dese voghel broedens pliet
om dat .vii. sterre hi siet,
want hi altoes gheen ei ne leghet
eer ment siet, ende men seghet
dat die hitte ane gaet
van den oeste ende bestaet,
dan leiti sine eier up tlant
ende laetse broeden onder tsant.
Dan gaetso wech ende verghet al
war soese leide of vinden sal.
Ende broet die tijd ende die nature
dat hare werden soude te sure,
ende comen hare jonc vord.
Vert. en afb. PB, 81
vgl. MB
Aristotiles seit dit word:
qualike ofte niet machi vlieghen,
yser eti, sonder lieghen.
Van der erden machi niet risen
mar hi loep na beesten wise,
ende sine vloghele maket hem vart
dat hi snelre es dan .i. part.
Die pardi hati emmermere,
entie parde ontsiene seere,
so dat sine niet durren sien.
Ende alsi voer den man sal vlien
grijpti in sine ghesplette voete
steene, ende werptse achter onsoete
up de ghene diene jaghen.
So dul es hi: inder haghen
alse sijn hovet bedecket es iet,
so waenthi dattene niemene siet.
Sine eier sijn alsemen seghet
diemen in kerken t'hanghene pleghet.
Also groot es hi wel nare
als oft .i. ghemate esel ware
PB, 81
Scrio es .i. verdoempt vogel.
Ghevedert es hi anden vlogel
alse oft .i. scarp doren waren.
Sire jonc es hi so care,
ende pleghet nachts te vliegne alleene.
Jeghen andre vogele gemeene
so ghevet hi erande melc
te sughene sinen jonghe elc.
Sturnus dinket mi de sprewe wesen,
als wijt in Plinius lesen.
Want hi bescrijftse ghespot bruun
ende wesende gherne int commuun,
ende tropmale vlieghen si in scaren
al daer si hem sullen ghenaren.
'n Avonts versamen si gherne al
ende murmureren ende maken ghescal
alse often si hadden ghedinghe.
Nachtes swighen si onderlinghe,
mar alse die dach openbard
so singhen si echt, ende elke ghebard
alse ofte si feeste makeden ende spel.
Ende dan versamen si also wel,
ende vlieghen met ghemenen ere
te samen om hare lijfnere.
Hier gaet ute vander .s.
Hort wat in .T. bescreven es.
Turtur es der turdelduven name,
een reine vogel ende bequame
dat seere minnet sijn ghenoot.
Alst soe es dat blivet doot
dattet nemmermeer ne kieset
ander ghenoet, alst sine verlieset.
Alleene si vlieghen, als men ons toghet,
ende up telghen die sijn verdroghet
sitten si, met rouwen bevaen.
Basilius doet ons verstaen
ende seit, hier up souden scouwen
wedewen ende hovesche vrouwen
ende dat wedewscap bekinnen
dat stomme voghele seere minnen.
Carmen, claghen es hare sanc.
Negheenen vogel es soe wranc,
mar goedertirlike soe verdraghet
wat datmen up hare jaghet.
Hare nest maken si van roeden,
ende si connen hem wel behoeden
jeghen ghevenijnde scade.
Want van silla nemet so de blade
omme datse ghevenijnde diere
scuwen in alre maniere.
An vruchte es hares lives beganc
ende soe scuwet des sulfers stanc.
Experimentator seghet
dat soe in wintertiden leghet
in hare plumen in holen boemen,
dar soet suverlic mach gomen.
In lentine ende nemmee
broet soe driewarf ofte twee,
ende .ii. te samene creaturen
die heet ende nat sijn bi naturen.
Maer er si vlieghen up ende onder
es hare vlesch te ghesonder.
Vanden rechtren vlerke dat bloet
dats den oghen seere goet.
In lentintiden mach mense sien
want si den winter ontvlien.
In den bussche machmense sien
om dat si die huse vlien.
Vgl. MB
Tragopoles, seit Solijn,
machmen in Ethyopen sien.
Mere es hi dan die aren,
ende gehornet es hi te waren
alse .i. ram, ende des ne pliet
negheen vogel diemen siet.
Hi verdrivet met derre saken
alle vogle die hem genaken.
Alse fenix hevet hi thovet
ghehornet es hi, des ghelovet,
ende hi es van plumen bruun root,
starc, vermogende ende groot.
Turdus es .i. vogelkin cleene,
groot van versienecheit ghemeene.
In hoghen bomen maken si nest
na hare wise wel ghevest,
dar si in broeden hare jonghe.
Ende dat in harde corter stonde,
want hare eier die si draghen
sijn ripe binnen .x. daghen,
ende dar ute comen up die stede
thant hare jonc mede.
.T. gaet hute seggic ju.
Hier comen vort namen in .v/u.
Lijster
Vespertilio dinket mi
dattet die vledermus si.
Diene vlieget altoes niet
dan navonts spade, alsmen wel siet.
Inden winter sietmen gheene.
Niet n'eten si, of wel cleene.
An wanden vintmense dar si cleven
ofte in holen sonder leven,
mar brincmense dar die lucht es claer
wert soe roerende ende levende daer,
ende hare macht die comet hem an
ende vlieghen weder slapende dan.
Sone hevet vedre no plume ne gheene,
recht ghedaen na de muus cleene.
Want so draghet ende soghet
also alsmen in muse toghet,
dat ne doet anders gheen voghel.
Start hevet soe ende vloghel
ende dans anders niet dan vel.
Die moeder can met hare wel,
dar soe vlieghet, .ii. kinder draghen.
Den boeken horic ghewaghen
dat dat bloet vander vledermus
met enen crude, heetet carduus,
es goet jeghen serpents beten.
Oude boeke doen ons weten
dat dar ute ghetrect es har,
bestreken met sine bloede dar
het wasset weder, des ghelovet.
Lech't oec onder dijns wijfs hovet,
dat soere niet af ne weet,
so sal kint ontfaen ghereet.
Dit vindemen inden ondersoec
der ouder phylosofen boec.
Muese eten si, ende anders niet.
Hare been ende hare voeten men siet
in vloglen ende in start ghetrect.
Ghetant es soe ende niet ghebect,
ende des ne pleghet anders vogel gheen.
In Cicia esser menich een,
meere danne duven nochtan,
ende ghetant oft ware .i. man,
dar si den lieden of biten mede
oren, nesen ende andre lede.
Vertaling: PB 84
vgl. MB
Vanellus dats dat vaneel;
een voghel wel bekent een deel,
een kievits heetet in Oestlant.
Dese voghel, alsi siet thant
enen man van sinen neste verre,
vlieghet hi t'hem wart erre
ende roepet jofti ware verwont,
ende steket nades mans hovet,
omdat hine vanden neste
verdriven waent over sijn beste.
Hier bi werdet ter selver stonden
nest ende sine jonc vonden.
Wel beteikent des vaneels vite
dat leven vanden ypocrite,
die roem hevet ende verhoghet,
ghesciet hem enegherande doghet,
ende makets voer die werelt tale.
Dan comet die viant, ende merket wale
bi deser kennessen te sinen neste
ende nemet hem sinen loen int leste.
Upupa, alst es gheset,
es verboden in d'oude wet,
dats omme sine onreinechede.
In den drec nesteltet, dats mee,
gherne houti hem ghemanc
in den steden dar es groot stanc,
dies heetmenne linghin voghel.
Scone heuet hi plumen ende vloghel,
ende up sijn hovet .i. crone
van plumen ghewassen scone.
Te wintre ne sietmenne noch ne hort,
in lentintide comet hi vort.
Vander ouder doemen verstaen
dat si hem ontplumen saen,
ende ghaen inden neste ghinder
sitten onder hare kinder,
die ghewassen sijn bover hoeden.
Die so asen si ende broeden
tote dat si gheplumet moghen wesen
ende vander cranceit ghenesen.
Mee doghede esser an bekent:
alse d'oude sijn van ouden blent
so halen die jonghe cruud
dar si mede jaghen de blentheit uut.
Jacob seghet, van Vitri,
ende menech ander meester bi:
wie so linginvogels bloet
an sinen slaep striket of doet
alsi te bedde wille gaen,
nachts alsene die slaep sal bestaen
sal hem dromen er die morghen
dattene viande willen verworghen.
Toveraren doen besonder
met hare herten harde groot wonder,
mar hoe ende in welker maniere
ne willen meesters niet visieren.
Hop; vgl. MB
Vultur wanic es die ghier,
een starc voghel ende fier,
mar in sijn vlieghen es hi swaer.
Drie spronghe ofte meer dats waer
so doet hi in sire wise
er hi mach vander erden risen.
Plinius spreket: ets sine maniere
dat sine plumen inden viere
metter roke serpente verjaghet.
Entie sine herte met hem draghet
sijn versekert van allen dieren.
Verre riect hi aes na sire maniere,
ende negheen dier also claer
onder die mane alse die aer.
Dar orloghe es ende strijt
dar wart wilsi talre tijt,
alse die hem willen versaden
in stride metter lieder scaden.
Alse die jonghe ghier es groot
so slati sine oude moeder doot,
alse hise niet mach gheneren.
Plinius scrivet sonder sceren
dat nieman vant haren nest,
want up rootsen es hi ghevest
dar si van volke sijn bewart.
Die ghier sine jonc bewart
tote dat comet ter wintertijt
ende dan wast onder hem die nijt.
So jaghet hise van hem dan
want die proie nouwet vort an.
Want een par ghiere vertert
vele dart hem ghenert.
Bi huus ne plenen si niet te vane
mar si proien verre danen.
Ende dit lert hem dat bekinnet
nature dieden vroeden minnet
te houdene vrede sinen gheburen.
Ambrosius seit: ets sulkes naturen
die sonder nooten, seit sijn waen,
jonghe bringen ende ontfaen.
Entie ghiere comen danne
al sonder ghenoet van manne.
Hare leven es wel te waren
vulcomen tote .C. jaren.
Oec seghet Ambrosius dat si al bloot
vortekenen der lieder doot
met ere sonderlanghe lere
die hem comet van onsen Here.
Want alse twe lantsheren hem ghereden
strijt te houdene onder hem beden,
eist dat vele ghiere te waren
volghen dan haren scaren,
so maghet over waer bedieden
dat van parden ende van lieden
ene grote meneghe upt velt
metten swerde werdet ghevelt.
Plinius spreket vanden ghiere
dat hi proiet na sire maniere
vanden middaghe toter nacht,
ende hijs hem voer den middacht wacht.
Sijn bec crummet hem in sire ouden
so dat hi ghene proie mach houden,
danne moet hi dor die noot
alse van ouden bliven doot.
Hine can niet anden steen te waren
sinen bec curten alse die aren.
Dies so heveti groot verdriet.
Up derde hi ghene bete ne siet,
dat doet hem een deel die noot
want hi swaer es ende groot.
Experimentator die seghet
dat die voghel traghe te sine pleghet.
Alse sine jonc met vleesche sijn verladen
die ghier doet hem groote onghenaden,
want hi wilse verslaen
dat si met vetheiden sijn bevaen,
hi bijtse ende slaet om de sake
dat hise wil magher maken.
Siet hi croenien ligghende mede,
hi betet thant neder ter stede
waer soet es, ende hoe soet gaet.
Ende dits dar menne om dicken vaet
met strecken te menegher tijt.
Tusschen hem es dicken nijt
enten ghervalke, weet men wel.
Mar die ghervalke es hem te snel
ende verdrinctene so met platten
al es hi starc hi canne matten.
Dat hi te male niet vertart,
dar hem de ghervalke mede genard
sine jonc in sinen neste.
Vander .v. es hier dat leste.
Vgl. MB
es .i. vogel die heetet aldus.
Ende wonet erande ghediet,
als ons Plinius bediedt,
bi enen berghe, die Cadim heet,
dien die crekele doen groot leet,
want si hare coren woesten sere.
Dan roepen si an onsen Here
ende bidden met beden des,
dat hi dar sende zelentides.
Ende alsemen waent, biden gebode
alleene van onsen Here Gode,
wanen dese comen ofte varen
ne weet niemene te waren,
sonder dats die liede alleene
an Gode bidden met gheweene.
Si verteren de crekele dan
datter gheen ontgaen ne can.
Hier endet der vogele boec in .z.
vondixs mee, ic dichtets mee.
Hier sijnre .c.x. ende drie
in Dietsch also gedichtet van mie
so ict vraist vant int Latijn,
dar bispele af ombonden sijn
some ende niet 't onderste deel.
Up elc te dichtene geheel
het ware te lanc ente swar,
ic dichte dat lichste ende waer.
Want ic ne beghere niet
dats den lesere iet verdriet.
Hier suldi horen vort mee
wat wondre men vint inder zee.
Namen in verschillende talen:
H. Junius, Nomenclator, 1606.