Welkom in Nederland, achter de tralies (1998)
Wie wat bewaart, heeft wat! (april 1997)
Steeds meer gevangenissen (oktober 1996)
Vluchtelingen: toen
en nu. Kristallnacht herdenkingen in het teken van het vreemdelingenbeleid (december 1995)
Toespraak bij de Kristallnachtherdenking in Groningen (11 November 1995)
Voormalig vreemdelingenbegeleidster Anta van Bohemen: "Je bereikt niks met zo'n gevangenis" (oktober 1995)
Hans van Duijn is voorzitter van de Nederlandse Politie Bond. In diverse media heeft hij zich uitgesproken over de nutteloosheid van vreemdelingenbewaring (oktober 1995)
Coen Oosterveld: "Komst verwijderingscentrum geen oplossing werkloosheid Oost-Groningen" (oktober 1995)
"De zwarte kant van Nederland" Interview met Ad van der Maden van de ABVA-KABO (oktober 1995)
Hellevoetssluis Een vooroorlogse boodschap voor Ter Apel! (oktober 1995)
december 1995
Vluchtelingen: Toen en Nu
(Vluchtelingenbeleid in jaren dertig en de jaren negentig)
Op 9 november 1938 vond de Kristallnacht in nazi-Duitsland
plaats. Naar aanleiding van een aanslag op Ernst vom Rath, lid
van de Duitse ambassade in Parijs, door de jood Herzel Gryns-
zpan werden in Duitsland honderden synagogen in brand gesto-
ken, duizenden joodsea zaken geplunderd en honderden joden in
elkaar geslagen waarbij 35 doden vielen.
Elk jaar wordt deze Kristallnacht in verschillende landen waaronder
Nederland herdacht. Dit jaar staat de herdenking in het
teken van vluchtelingen in Europa.
De overeenkomsten tussen het vluchtelingenbeleid van Nederland
in de jaren dertig en nu zijn opvallend (dit geldt ook voor de
rest van Europa). Het vluchtelingenbeleid in de jaren dertig
was er vooral op gericht zoveel mogelijk vluchtelingen buiten
de deur te houden. Vanuit de regering verschenen tal van
circulaires die dit tot doel hadden. Het beleid werd gerecht-
vaardigd door met name twee argumenten. Ten eerste de slechte
economische situatie en de grote werkloosheid in Nederland
(Elke vluchteling zou daardoor een extra last zijn. Later is
aangetoond dat de komst van joodse vluchtelingen juist werkge-
legenheid heeft opgeleverd). Ten tweede werd het argument
gehanteerd dat een toenemend aantal joodse vluchtelingen zou
leiden tot een toenemend anti-semitisme. Over Oost-Europese
joden (Polen) werd gezegd dat door hen "de Nederlandse samen-
leving met haar eigen kenmerken in gevaar wordt gebracht." Zij
werden dan ook aan de grens tegengehouden of, als het hen
lukte Nederland binnen te komen, uitgewezen.
De werkelijke motieven waren andere: de aanwezigheid van
anti-semitisme bij een deel van de beleidsmakers, het econo-
misch belang van de handel met Duitsland (men was bang dat
Duitsland negatief zou reageren als er teveel vluchtelingen
werden toegelaten), de aanzuigende werking op potenti‰le
vluchtelingen in Duitsland en de behoefte van de politiek en
ambtenarij om zaken te controleren en te beheersen (dit ver-
taalde zich in steeds meer en strakkere regelgeving). Het zijn
motieven die ook nu een belangrijke rol spelen bij het vluch-
telingenbeleid.
Een korte schets van een aantal 'hoogtepunten' in het vluchte-
lingenbeleid van de jaren dertig:
De eerste grote groep Duitse vluchtelingen in de jaren dertig
ontstond naar aanleiding van de op 1 april 1933 door de nazis-
tische Duitse regering georganiseerde boycot van joodse zaken
en winkels. Naar aanleiding van de komst van een deel van deze
vluchtelingen naar Nederland stond op 6 april voor de eerste
keer de vluchtelingenkwestie op de agenda van de Eerste Kamer.
Uit de debatten in de Eerste en Tweede Kamer en uit de be-
richtgeving in landelijke kranten blijkt dat Nederland goed op
de hoogte was van wat er zich afspeelde in Duitsland, zowel in
1933 als in de jaren erna.
Toch was dit niet genoeg om als vluchteling geaccepteerd te
worden. Minister van Justitie Van Schaik verklaarde over de
Duitse vluchtelingen in 1933: "De positie van joden in Duits-
land mogen betreurenswaardig zijn; om voor asielrecht in
aanmerking te komen is meer nodig".
Naar aanleiding van het arresteren van dertig Duitse emigran-
ten op 4 februari 1934 wegens het niet hebben van geldige
veblijfspapieren vond er op 4 februari een interpellatie
plaats in de Tweede Kamer. Minister Van Schaik in dat debat:
"Verder is op het ogenblik in voorbereiding de instelling van
een interneringsinrichting, welke moet dienen als speciaal
verblijf voor uit het oogpunt van openbare orde en veiligheid
gevaarlijk geachte vreemdelingen." En over het regime " ...
maar aan de ander kant mag het regime dat er zal heersen niet
de animo opwekken om er maar zo lang mogelijk te blijven. De
betrokkenen moeten een stimulans hebben om als het kan zo
spoedig mogelijk uit ons land te verdwijnen."
In 1936 verscheen een nota van de ministerraad waarin een
onderscheid gemaakt werd tussen vluchtelingen die "uit hoofde
van politieke overtuiging, godsdienst of ras vervolgd waren of
vervolging vreesden" en zij die "in hun bestaan werden be-
dreigd. Dit zijn vluchtelingen om economische redenen...geen
eigenlijke vluchtelingen". Overigens werden politieke vluchte-
lingen, veelal communisten en radicale socialisten, al hele-
maal niet toegelaten omdat zij als 'gevaar' werden gezien voor
de Nederlandse samenleving.
In 1934 werd het vluchtelingen al moeilijk gemaakt om werk te
krijgen doordat er een speciale vergunning voor nodig was. In
1937 werd het helemaal onmogelijk gemaakt. In een circulaire
van Van Schaik stond dat vluchtelingen niet aan werk of studie
geholpen mochten worden.
Eind december 1938 werd een aantal gebouwen in Hellevoetsluis
aangewezen om illegale vluchtelingen op te sluiten. Het ge-
meentebestuur had hier veel moeite voor gedaan. De burgemees-
ter benadrukte meerdere malen het economische belang voor het
stadje met de komst van de illegale vluchtelingen. Het is
dezelfde mening die het gemeentebestuur van Vlagtwedde uit-
draagt met betrekking tot de komst van een verwijdercentrum in
Ter Apel in 1996.
Na de 'Anschluss' van Oostenrijk met Duitsland op 12 maart
1938 werd in een circulaire van Justitie gesteld dat Oosten-
rijkse vluchtelingen geweigerd zouden worden omdat Nederland
niet aan Oostenrijk grensde. De vluchtelingen kwamen eerst
door een ander land. Daar hadden ze dan maar asiel moeten
aanvragen.
Na de Kristallnacht besloot de Nederlandse regering onder druk
van de bevolking dat een beperkt aantal vluchtelingen alsnog
toegelaten zou worden. Zij moesten in opvangkampen onderge-
bracht worden (op kosten van de vluchtelingenkomitees). In
februari 1939 werd besloten tot oprichting van een Centraal
Vluchtelingenkamp. Er werd gekozen voor een plek ver van de
bewoonde wereld. In eerste instantie op de Veluwe, maar vanwe-
ge veel protest uiteindelijk in Westerbork.
Het toenemende aantal joodse vluchtelingen uit Duitsland als
gevolg van de Kristallnacht werd door de opvolger van Van
Schaik, minister van Justitie Goseling, beantwoord door 600
man extra grenspolitie in te zetten. Vele vluchtelingen werden
aan de grens tegengehouden. Uitzonderingen, zo stond in een
vertrouwelijke notitie, werden gemaakt voor mensen die konden
aantonen dicht bij Nederland te wonen of konden aantonen
direct in levensgevaar te verkeren. Door het slechts zeer
beperkt toelaten van vluchtelingen kwamen steeds meer vluchte-
lingen illegaal de grens over. Dit werd door de overheid
beantwoord met verscherpte controles in Nederland.
Illegalen werden opgespoord op dezelfde wijze als wat nu
genoemd wordt: 'de vliegende brigades' (Mobiel Toezicht Vreem-
delingen). In een brief van de Procureur-Generaal van Den Haag
aan de Marechaussee en Rijksveldwacht op 16 januari 1939 lezen
we: "Aangezien dagelijks blijkt, dat, niettegenstaande de
verscherpte grensbewaking nog steeds een niet onbelangrijk
aantal vluchtelingen zonder verlof of op heimelijke wijze de
Nederlandsche grens overschrijdt, is het in het belang van de
openbare orde zeer gewenst dat zodanige vluchtelingen zoveel
mogelijk binnenlands worden aangehouden". En verderop in de
brief: "Gelegenheid om die aanwezigheid te constateren kan
onder meer bestaan....bij het controleren van de naleving der
motor-en rijwielwet vooral op de naar de grootte steden lei-
dende verkeerswegen. Toezicht op per trein reizende personen
aan de stations is voorts gewenst, zoomede op personen, ge-
bruik makende van de binnenscheepvaart, terwijl postkantoren
en andere verzamelplaatsen van publiek aandacht kan worden
geschonken." Het sluitstuk van een restrictief vluchtelingen-
beleid. Of zoals de overheid het noemde en noemt: vreemdelin-
genbeleid.
Vergelijken we de jaren dertig met nu wat betreft vluchtelin-
gen in Europa dan zien we veel overeenkomsten. Op dit moment
worden in Frankrijk naar aanleiding van aanslagen door perso-
nen die zeggen uit naam van de Islam te handelen tal van
migranten door politie racistisch bejegend, mishandeld en
gearresteerd. In heel Europa verschijnen interneringskampen
voor vluchtelingen. Er wordt misbruik gemaakt van het onder-
scheid tussen de 'echte' vluchtelingen en de economische
vluchtelingen om zoveel mogelijk vluchtelingen te weren.
Berichtgeving in de media, de beeldvorming en taalgebruik,
veel lijkt een copie van wat er in de jaren dertig gebeurde
(de overheid had het in die jaren ook over 'wassende toe-
vloed', 'stromen' en 'toestroom' van vluchtelingen). Er blijft
weinig over van het beeld dat Nederland tolerant, humaan en
open met vluchtelingen omgaat. Wat naar voren komt is pragma-
tisch beleid dat zich vooral door politiek-economische facto-
ren laat leiden. Het verhaal van de vluchteling legt daarbij
nauwelijks gewicht in de schaal. Dit was toen zo en dat is nu
nog steeds zo.
