Binnenlands bestuur van 17 juni 2005

Zelfkritiek van kampioen poortwachter

In eendrachtige samenwerking met het CWI wijst Apeldoorn maar liefst 86 procent van de mensen die voor een uitkering komen de deur. Onderzoek maakt duidelijk dat sommigen ten onrechte worden tegenge­houden. 'We moeten nieuwe strengheid combineren met ouderwetse compassie.'

De gemeente Apeldoorn publi­ceerde vorige week een onder­zoek waaruit blijkt wat er gebeurt met mensen die als gevolg van de strengere aanpak van de sociale diensten en CWI's te horen krij­gen dat ze niet in aanmerking komen voor een uitkering. De resultaten waren opzienbarend:

35 procent was aan het werk, maar veertig procent bleek in tweede instantie alsnog een uitkering te hebben gekregen. Bovendien was vijf procent zozeer in de problemen gekomen dat ze in een enkel geval zelfs dakloos raakten. De angst voor dit soort ongelukken was de reden dat de Apeldoornse raad bij de vaststel­ling van het strengere poortwach-tersbeleid om een evaluatie had gevraagd.

'Gemengde gevoelens', zo omschrijven Christa Compas, directeur van de sociale dienst van Apeldoorn, en consulent

Lianne van Brummen hun reactie op de uitkomsten van het onder­zoek. Blij met het feit dat ruim een derde van de mensen die worden afgewezen ook inder­daad op eigen kracht aan het werk komt. Zoals de schoolverla­ter die in de winkel van z'n ou­ders werkt en intussen naar ander werk zoekt en die, gevraagd naar de reden van zijn verzoek om een uitkering, antwoordt: 'Mijn ou­ders zeiden: 'Ga maar eens kijken wat er voor je is.' Van Brummen:

'Vroeger zou zo iemand een uit­kering hebben gekregen. Nu hebben we eerst een gesprek over de vraag of hij niet op een andere manier aan hun geld kan komen, wat hij daarvoor heeft gedaan en of wij hem daarbij kunnen hel­pen. Dat werkt.'

Minder blij zijn ze met de andere uitkomsten. 'Een onprettige verrassing,' noemt Compas het gegeven dat veertig procent van de mensen die worden afgewezen in tweede instantie alsnog een uitkering krijgt. Compas: 'Kenne­lijk zit ons systeem zo in elkaar dat we deze mensen niet herken­nen als ze na een paar maanden weer aan de deur staan. Eigenlijk hebben we ons rijk gerekend.' Geschrokken zijn ze van de 23 vooral jonge mensen, die als gevolg van de afwijzing zwaar in

de problemen kwamen. Het onderzoek geeft schrijnende voorbeelden. Een jongere die dakloos werd en een schuld van 40.000 euro opbouwde voor hij alsnog voor een uitkering in aanmerking kwam. Een alleen­staande moeder met drie kinde­ren die leeft van 795 euro alimen­tatie, huurschulden heeft en niet verzekerd is tegen ziektekosten. Toen uitzendbureaus haar weigerden in te schrijven omdat ze geen 'oudere herintreedsters wilden', ging ze niet terug naar het CWI, omdat ze daar 'geen hulp meer verwachtte'. De onder­zoekers tekenen bovendien aan dat het aantal probleemgevallen nog groter kan zijn: 'De uitkom­sten van de enquête kunnen een te rooskleurig beeld schetsen van de gevolgen van het afwijzen van een uitkering. Zo bleek een flink aantal personen onvindbaar of onbereikbaar, in dertien gevallen als gevolg van een afgesloten tele­foon.' Compas: 'Uiteindelijk is de bijstand wel het laatste vangnet. Als daar gaten in vallen, gebeuren er ook echte ongelukken.'

Neveneffecten

De gemeente Alkmaar heeft inmiddels besloten het Apeldoornse voorbeeld te volgen en gaat dit najaar onderzoek doen

naar de werkelijkheid achter de preventiecijfers. Woordvoerder Arnout Jansen: 'Wij willen moge­lijke ongewenste neveneffecten van ons beleid opsporen en leren wat we beter kunnen doen.' Divo-sa-voorzitter Tof Thissen juicht de initiatieven van de beide gemeen­ten toe: 'De aandacht voor preventie is goed. Maar we moeten te allen tijde in de gaten houden dat de bijstand er is voor mensen die nergens meer heen kunnen. Die mensen mogen wij niet de deur wijzen. Ik ben blij met dit soort initiatieven. Het laat zien dat gemeenten bereid zijn naar de achterkant van ons beleid te kijken. Nu is Apeldoorn niet de stad met de grootste problemen op sociaal gebied. Wat zouden de uitkomsten zijn in een stad als Amsterdam of Rotterdam?' Ook elders zijn de uitkomsten van het onderzoek opgevallen. Het ministerie van Sociale Zaken houdt eind juni een eerste evalua­tie van de Wwb op grond van interviews met 24 gemeenten. Dit onderzoek maakt daar geen deel van uit, maar het departement volgt de ontwikkelingen met interesse. Ook het CWI is geïnte­resseerd. De regio's Apeldoorn en Alkmaar zijn volgens de jongste CWI-rapportage met preventies-cores van respectievelijk 86 en 69,1 procent landelijke koplopers en voorbeelden voor andere gemeenten. Woordvoerder Bart Crouwers concludeert: 'Dit moet op de agenda. We moeten niet alleen mensen tegenhouden, maar ze ook op weg helpen. Dat betekent het accent verleggen van schadelastbeperking naar reïntegratie.'

Gaat de gemeente Apeldoorn het beleid veranderen? Compas: 'Nee. We gaan beter tellen. En we moeten scherper worden in het herkennen van mensen die het niet redden.' Hoe? 'Van Brum­men: 'Een keertje vaker nabellen als je niet zeker bent van iemand.' Compas: 'Investeren in de professionaliteit van consulenten: mensen aanspreken op hun zelf­redzaamheid en tegelijk een antenne houden voor hun kwets­baarheid. Nieuwe strengheid combineren met ouderwetse compassie.' (PL)