Eind februari werd bekend dat de Gemeentelijke
Sociale Dienst van Amsterdam 75 handhavers heeft aangesteld om huisbezoeken bij
bijstandsgerechtigden af te leggen, ondersteund door nog eens 75 man op de
sociale dienst-kantoren. Formeel gaat het bij een huisbezoek om het inwinnen van
informatie over de samenstelling van de huishouding. In de praktijk betekent dit
dat zelfs de laden van de klerenkast niet meer veilig zijn.Volgens de Wet Werk
en Bijstand (art 17, lid 2) zijn bijstandsaanvrager en bijstandsontvanger
verplicht mee te werken aan het onderzoek.Wie niet open doet, zal zeker een reactie mogen verwachte n van de sociale dienst, weet mr. Judith Blom van advocatenkantoor De Binnenstad. ‘Wat er gebeurt als je weigert de ambtenaren binnen te laten? In het algemeen geldt: als de sociale dienst twijfelt aan het recht op bijstand en men het daarom nodig vindt om een huisbezoek te doen, moet je daar aan meewerken. Doe je dat niet, dan loop je de kans dat ze zeggen dat het recht op bijstand niet is vast te stellen en dan wordt de uitkering ingetrokken. Of, als het een aanvraag betreft, wordt deze geweigerd. De wet stelt niet expliciet dat je die ambtenaren moet binnenlaten, maar het wordt in de praktijk vaak in het nadeel van de cliënt uitgelegd. Of ze ook in je lingeriekast mogen duiken? Zou best kunnen. Ik weet dat de Centrale Raad van Beroep in een zaak heeft geoordeeld dat in kasten kijken te ver gaat, maar of dat in zijn algemeenheid geldt, zou ik niet durven zeggen.' Gewoon binnenlaten dus maar. Blom: ‘Niet open doen is een gok. Dus ik zou zeggen: laat die ellendelingen maar binnen, hoe vervelend dat ook is.'
Volgens voorzitter van de Cliëntenraad van de sociale dienst, Jan ter Bruggen, is het 'zo goed als zeker' dat niet binnenlaten consequenties heeft voor de cliënt. 'Je hebt inderdaad een verplichting om mee te werken. De handhavers moeten kunnen controleren waar je mee bezig bent. Als je weigert, dan komt er op zijn minst een strafkorting.' Ter Bruggen heeft een simpel advies voor mensen die iets te verbergen hebben: 'Als ze ineens aan je deur staan, dan kun je het beste zeggen dat je direct weg moet. Zeg bijvoorbeeld dat je naar de dokter moet en vraag of ze morgenmiddag terug willen komen. In de tussentijd zorg je er voor dat je huis leeg is.'
Marc van Hooff, advocaat voor de Bijstandsbond: 'Je bent gerechtigd om ze niet binnen te laten. Alleen kan de sociale dienst dan zeggen dat je niet meewerkt aan het onderzoek. Dan wordt in eerste instantie je uitkering geblokkeerd en krijg je de kans om alsnog mee te werken. Je krijgt dan een nieuw huisbezoek, meestal onaangekondigd. Doe je weer niet open, dan wordt de uitkering stopgezet. Het kan ook gebeuren dat ze je vragen om op het kantoor te komen om ontbrekende gegevens te overhandigen. En daar krijg je meteen een paar ambtenaren mee naar huis. Van strafkortingen is mij niets bekend.'
Op de vraag wat een handhaver nu precies mag onderzoeken, moet ook Van Hooff het antwoord schuldig blijven. 'Het grootste probleem van die huisbezoeken, is de onduidelijkheid. Nergens zijn officieel regels gepubliceerd over wat de ambtenaren mogen en wat niet. In de tweede helft van de jaren negentig was er in Amsterdam-Noord een speciaal team, dat dit soort onderzoeken deed. Daar werden destijds mensen gefouilleerd. Dat mag niet, maar het gebeurde toch. Natuurlijk is zo'n huisbezoek een zware aantasting van de privacy. Of zo'n ambtenaar ook in je kasten mag kijken? Ik vraag het me af. Een huisbezoek heeft als doel om inzicht te krijgen in de woonsituatie. Er is altijd een spanningsveld tussen handhaving en privacybescherming, maar ik denk dat kasten inkijken te ver gaat. Daarom zou ik graag eens openbaar gemaakt zien, wat zo'n huisbezoeker nu wel en niet mag.'
Anke van Vliet van de Bijstandsbond vindt fraudebestrijding op zich niet verkeerd, maar hekelt de wijze waarop de huisbezoekers soms te werk gaan: 'We krijgen momenteel veel meer klachten hierover dan normaal. Dat die huisbezoeken er aan stonden te komen, was ons bekend. Die zijn door de vorige directeur van de sociale dienst, André Jansen, al aangekondigd. Met de Wet Werk en Bijstand is de gemeente nu zelf financieel verantwoordelijk, dus ze wil zoveel mogelijk mensen uit de uitkering houden.' Woordvoerder Arthur Zielhorst van de Amsterdamse sociale dienst bevestigt dat de cliënt aan zijn inlichtingenplicht gehouden wordt. 'Cliënten moeten aan een huisbezoek meewerken, dat klopt. Wat de consequenties van niet meewerken zijn, zal van geval tot geval verschillen. [….]
Ik wordt trouwens een beetje moe van die term ‘tandenborstels tellen’. Daar gaat het niet om bij een huisbezoek. Ik heb er voor mezelf drie. Dat zegt dus helemaal niets.'